*เล่มที่ 48 หน้า 1

ปรมตฺถทีปนี นาม อภิธมฺมฏฺฐกถา
ปญฺจปฺปกรณวณฺณนา
ธาตุกถาปกรณวณฺณนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
อารมฺภกถา
อฏฺฐารสหิ เภเทหิ วิภงฺคํ มารภญฺชโน
เทสยิตฺวา มหาวีโร ยํ ตสฺเสว อนนฺตรํ ฯ
อเทสยิ ธาตุกถํ ธาตุเภทปฺปกาสโน
ตสฺสตฺถํ ทีปยิสฺสามิ ตํ สุณาถ สมาหิตาติ ฯ

มาติกาวณฺณนา
สงฺคโห อสงฺคโหติอาทีนญฺหิ วเสน อิทํ ปกรณํ
จุทฺทสวิเธน วิภตฺตนฺติ วุตฺตํ ฯ ตํ สพฺพมฺปิ อุทฺเทสนิทฺเทสโต
ทฺวิธา ฐิตํ ฯ ตสฺส (1) มาติกา อุทฺเทโส ฯ สา ปญฺจธา(2) ฐิตา(3)
นยมาติกา อพฺภนฺตรมาติกา นยมุขมาติกา ลกฺขณมาติกา
พาหิรมาติกาติ ฯ ตตฺถ สงฺคโห อสงฺคโห ฯเปฯ วิปฺปยุตฺเตน
สงฺคหิตํ อสงฺคหิตนฺติ อยํ จุทฺทสหิ ปเทหิ นิกฺขิตฺตา นยมาติกา
นาม ฯ อยญฺหิ อิมินา สงฺคหาทิเกน นเยน ธาตุกถายํ (4) ธมฺมา
# 1. ม. ตตฺถ ฯ 2. ม. สา ปญฺจวิธา ฯ 3. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
# 4. ม. ธาตุกถา ฯ

*เล่มที่ 48 ธาตุกถาปกรณวณฺณนา หน้า 2

วิภตฺตาติ ทสฺเสตุํ ฐปิตตฺตา นยมาติกาติ วุจฺจติ ฯ เอเตสํ
ปทานํ มูลภูตตฺตา มูลมาติกาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ ฯ
ปญฺจกฺขนฺธา ฯเปฯ มนสิกาโรติ อยํ ปญฺจวีสาธิเกน
ปทสเตน นิกฺขิตฺตา อพฺภนฺตรมาติกา นาม ฯ อยญฺหิ สพฺพาปิ
ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกาติ เอวํ อวตฺวา สงฺคหาทินา
นเยน วิภชิตพฺเพ ขนฺธาทิธมฺเม สรูปโต ทสฺเสตฺวา ธาตุกถาย
อพฺภนฺตเรเยว ฐปิตตฺตา อพฺภนฺตรมาติกาติ วุจฺจติ ฯ ขนฺธาทีนํ
ปทานํ ธมฺมสงฺคณีมาติกาย อสงฺคหิตตฺตา ปกิณฺณกมาติกาติปิ
วตฺตุํ วฏฺฏติ ฯ
ตีหิ สงฺคโห ฯ ตีหิ อสงฺคโห ฯ จตูหิ สมฺปโยโค ฯ จตูหิ
วิปฺปโยโคติ อยํ จตูหิ ปเทหิ นิกฺขิตฺตา นยมุขมาติกา นาม ฯ
อยญฺหิ สพฺเพสุปิ ปญฺจกฺขนฺธาทีสุ เจว กุสลตฺติกาทีสุ จ
มาติกาธมฺเมสุ ตีหิ ขนฺธายตนธาตุปเทเหว สงฺคโห จ อสงฺคโห
จ โยเชตพฺโพ ฯ ตถา จตูหิ อรูปกฺขนฺเธหิ สมฺปโยโค จ
วิปฺปโยโค จ ฯ เอตานิ อิเมสํ สงฺคหาทีนํ (1) นยานํ มุขานีติ
ทสฺเสตุํ ฐปิตตฺตา นยมุขมาติกาติ วุจฺจติ ฯ
สภาโค ฯ วิสภาโคติ อยํ ทฺวีหิ ปเทหิ นิกฺขิตฺตา
ลกฺขณมาติกา นาม ฯ อยญฺหิ สภาคลกฺขเณหิ ธมฺเมหิ สงฺคหนโย
วิสภาคลกฺขเณหิ อสงฺคหนโย ตถา สมฺปโยควิปฺปโยคนโย
# 1. ม. สงฺคหาสงฺคหาทีนํ ฯ

*เล่มที่ 48 มาติกาวณฺณนา หน้า 3

โยเชตพฺโพติ ตํ (1) สภาควิสภาคลกฺขณวเสน สงฺคหาทิลกฺขณํ
ทสฺเสตุํ ฐปิตตฺตา ลกฺขณมาติกาติ วุจฺจติ ฯ
สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกาติ อยํ ฉสฏฺฐี
ติกปทานิ เทฺว จ ทุกปทสตานิ สงฺขิปิตฺวา นิกฺขิตฺตา พาหิร-
มาติกา นาม ฯ อยญฺหิ ปญฺจกฺขนฺธา ฯเปฯ มนสิกาโรติ เอวํ
ธาตุกถาย อพฺภนฺตเร อวตฺวา สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณีติ เอวํ
ธาตุกถาย มาติกาโต พหิ ฐปิตตฺตา พาหิรมาติกาติ วุจฺจติ ฯ
เอวํ มาติกาย ปญฺจธา ฐิตภาวํ วิทิตฺวา อิทานิ สงฺคโห
อสงฺคโหติอาทีสุ สงฺคโห ตาว ชาติสญฺชาติกิริยาคณนวเสน
จตุพฺพิโธ ฯ ตตฺถ สพฺเพ ขตฺติยา อาคจฺฉนฺตุ สพฺเพ พฺราหฺมณา
สพฺเพ เวสฺสา สพฺเพ สุทฺทา อาคจฺฉนฺตุ ยา จาวุโส วิสาข
สมฺมาวาจา โย จ สมฺมากมฺมนฺโต โย จ สมฺมาอาชีโว ฯ
อิเม ธมฺมา สีลกฺขนฺเธน สงฺคหิตาติ (2) อยํ ชาติสงฺคโห นาม ฯ
เอกชาติกา อาคจฺฉนฺตูติ วุตฺตฏฺฐาเน วิย หิ อิธ สพฺเพปิ
ชาติยา เอกสงฺคหํ คตา ฯ สพฺเพ โกสลกา อาคจฺฉนฺตุ สพฺเพ
มาคธกา อาคจฺฉนฺตุ (3) สพฺเพ อารุกจฺฉกา (4) อาคจฺฉนฺตุ โย
จาวุโส วิสาข สมฺมาวายาโม ยา จ สมฺมาสติ โย จ
สมฺมาสมาธิ ฯ อิเม ธมฺมา สมาธิกฺขนฺเธน สงฺคหิตาติ (2) อยํ
# 1. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ 2. ม. มู. 12/508/549-50 ฯ
# 3. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
# 4. อารุกจฺเฉสุ ชาตา อารุกจฺฉกาติ โยชนา ฯ ม. ภารุกจฺฉกา ฯ

*เล่มที่ 48 ธาตุกถาปกรณวณฺณนา หน้า 4

สญฺชาติสงฺคโห นาม ฯ เอกฏฺฐาเน ชาติสมฺพนฺธา (1) อาคจฺฉนฺตูติ
วุตฺตฏฺฐาเน วิย หิ อิธ สพฺเพปิ สญฺชาติฏฺฐาเนน นิวุฏฺโฐกาเสน
เอกสงฺคหํ คตา ฯ สพฺเพ หตฺถาโรหา อาคจฺฉนฺตุ สพฺเพ
อสฺสาโรหา อาคจฺฉนฺตุ สพฺเพ รถิกา อาคจฺฉนฺตุ ยา จาวุโส
วิสาข สมฺมาทิฏฺฐิ โย จ สมฺมาสงฺกปฺโป ฯ อิเม ธมฺมา
ปญฺญากฺขนฺเธน สงฺคหิตาติ อยํ กิริยาสงฺคโห นาม ฯ สพฺเพปิ (2)
เหเต (3) อตฺตโน กิริยากรเณน เอกสงฺคหํ คตา ฯ จกฺขฺวายตนํ(4)
กตมํ ขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ ฯ จกฺขฺวายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ
คจฺฉตีติ ฯ หญฺจิ จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ เตน
วต เร วตฺตพฺเพ จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิตนฺติ (5) อยํ
คณนสงฺคโห นาม ฯ อยมิธาธิปฺเปโต ฯ ตปฺปฏิปกฺเขน อสงฺคโห
เวทิตพฺโพ ฯ เตสํ วิกปฺปโต สงฺคหิเตน อสงฺคหิตาทีนิ ฯ
เอกุปฺปาเทกนิโรธเอกวตฺถุกเอการมฺมณตาวเสน สมฺปโยโค ฯ
ตปฺปฏิปกฺขโต วิปฺปโยโค ฯ เตสํ วิกปฺปโต สมฺปยุตฺเตน
วิปฺปยุตฺตาทีนิ ฯ ตทุภยสํสคฺควิกปฺปโต สงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ
วิปฺปยุตฺตนฺติอาทีนิ ฯ ปญฺจกฺขนฺธาติอาทีนิ ปน ขนฺธวิภงฺคาทีสุ
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ ฯ ผสฺสาทโย ปเนตฺถ สนฺนิฏฐาน-
วเสน วุตฺตสพฺพจิตฺตุปฺปาทสาธารณโต วุตฺตาติ ฯ
มาติกาวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
# 1. ม. เอกฏฺฐาเน ชาตา สํวฑฺฒา ฯ 2. ม. สพฺเพว ฯ
# 3. สี. หิ เต ฯ 4. ม. จกฺขายตนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
# 5. อภิ. ก. 37/1128/363 ฯ

*เล่มที่ 48 หน้า 5

นิทฺเทสวณฺณนา
สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา
อิทานิ ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน นิกฺขิตฺตมาติกํ สงฺคโห
สงฺคโหติอาทีหิ นยมาติกาปเทหิ สทฺธึ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ
รูปกฺขนฺโธ กตีหิ ขนฺเธหีติอาทินา นเยน นิทฺเทสวาโร
อารทฺโธ ฯ ตตฺถ ยสฺมา สงฺคโห อสงฺคโหติอาทิกาย นยมาติกาย
ตีหิ สงฺคโห ฯ ตีหิ อสงฺคโหติ นยมุขมาติกา ฐปิตา ตสฺมา
รูปกฺขนฺธาทีนํ สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กตีหิ ขนฺเธหิ กตีหายตเนหิ
กตีหิ ธาตูหีติ ตีณิ ขนฺธายตนธาตุปทาเนว อุทฺทิฏฺฐานิ ฯ (1)
จตฺตาริ สจฺจานีติอาทีสุ เอกมฺปิ น ปรามฏฺฐํ ฯ ยสฺมา จ
สภาโค ฯ วิสภาโคติ เอวํ ลกฺขณมาติกา ฐปิตา ตสฺมา อิมสฺส
ปญฺหสฺส วิสฺสชฺชเน รูปกฺขนฺโธ เอเกน ขนฺเธนาติอาทิ วุตฺตํ ฯ
สภาคา หิ ตสฺส เอเต ขนฺธาทโยติ ฯ ตตฺถ เอเกน ขนฺเธนาติ
รูปกฺขนฺเธเนว ฯ ยญฺหิ กิญฺจิ รูปํ รูปกฺขนฺธสภาคตฺตา
รูปกฺขนฺโธเตฺวว สงฺคหํ คจฺฉตีติ รูปกฺขนฺเธเนว คหิตํ ฯ (2) ตํ
รูปกฺขนฺเธเนว ปริจฺฉินฺนํ ฯ เอกาทสหายตเนหีติ มนายตน-
วชฺเชหิ ฯ สพฺโพปิ หิ รูปกฺขนฺโธ ทสายตนานิ ธมฺมายตเนกเทโส
จ โหติ ตสฺมา เอกาทสหายตเนหิ คณิโต ปริจฺฉินฺโน ฯ
เอกาทสหิ ธาตูหีติ สตฺตวิญฺญาณธาตุวชฺชาหิ เอกาทสหิ
ธาตูหิ ฯ (3) เอตาสุ หิ อปริยาปนฺนํ รูปํ นาม นตฺถิ ฯ
# 1. ม. อุทฺธฏานิ ฯ 2. ม. คณิตํ ฯ 3. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ

*เล่มที่ 48 ธาตุกถาปกรณวณฺณนา หน้า 6

อสงฺคหนยนิทฺเทเส กตีหิ อสงฺคหิโตติ สงฺเขเปเนว ปุจฺฉา
กตา ฯ วิสฺสชฺชเน ปนสฺส ยสฺมา รูปกฺขนฺธสฺส วิสภาคา
จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา เอกํ มนายตนํ สตฺต วิญฺญาณธาตุโย
ตสฺมา จตูหิ ขนฺเธหีติอาทิ วุตฺตํ ฯ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ
สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพ ฯ อิมสฺมึ ปน ขนฺธนิทฺเทเส รูปกฺขนฺโธ
กตีหิ ขนฺเธหีติอาทิมฺหิ ตาว เอกมูลเก สงฺคหนเย สรูเปเนว
ทสฺสิตานิ(1) ปญฺจปุจฺฉาปญฺจวิสฺสชฺชนานิ ฯ อสงฺคหนเย สงฺเขเปน
ทสฺสิตานิ(1) ปญฺจปุจฺฉาปญฺจวิสฺสชฺชนานิ ฯ อิมินา อุปาเยน ทุก-
มูลกาทีสุปิ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ เวทิตพฺพานิ ฯ รูปกฺขนฺธมูลกาเยว
เจตฺถ ทุกติกจตุกฺกา ทสฺสิตา ฯ ปญฺจเก ปน รูปกฺขนฺโธ
จ ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธ จาติ เอวํ เภทโต จ ปญฺจกฺขนฺธา
กตีหิ ขนฺเธหีติ เอวํ อเภทโต จาติ ทฺวิธา ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ
กตานิ ฯ เอวํ ปาลินโย เวทิตพฺโพติ ฯ อพฺภนฺตรมาติกาย
ขนฺธปทนิทฺเทโส ฯ
อายตนปทนิทฺเทสาทีสุ อายตนปทนิทฺเทเส ตาว
จกฺขฺวายตนํ เอเกน ขนฺเธนาติ (2)เอเกน รูปกฺขนฺเธน จ
เอเกน จกฺขฺวายตเนน จ เอกาย จกฺขุธาตุยา จ(2) สงฺคหิตนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ โสตายตนาทีสุปิ อิมินาว นเยน สงฺคหาสงฺคโห
เวทิตพฺโพ ฯ อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวาติ เอตฺถ ปน ยสฺมา
# 1. ม. ทสฺสิตา ฯ 2. ม. เอเกน รูปกฺขนฺเธเนว เอเกน
# จกฺขายตเนเนว เอกาย จกฺขุธาตุยาว ฯ