ฯนโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อภิธานปฺปทีปิกา

พุทฺธปฺปณาโม

[1]

ตถาคโต โย กรุณากโร กโร,

ปยาต’โมสชฺช สุขปฺปทํ ปทํ;

อกา ปรตฺถํ กลิสมฺภเว ภเว,

นมามิ ตํ เกวลทุกฺกรํ กรํฯ

ธมฺมปฺปณาโม

[2]

อปูชยุํ ยํ มุนิกุญฺชรา ชรา,

รุชาทิมุตฺตา ยหิมุตฺตเร ตเร;

ฐิตา ติวฏฺฏมฺพุนิธิํ นรานรา,

ตริํสุ ตํ ธมฺมมฆปฺปหํ ปหํฯ

สงฺฆปฺปณาโม

[3]

คตํ มุนินฺโท’รสสูนุตํ นุตํ,

สุปุญฺญเขตฺตํ ภุวเน สุตํ สุตํ;

คณมฺปิ ปาณีกตสํวรํ วรํ,

สทา คุโณเฆน นิรนฺตร’นฺตรํฯ

ปฏิญฺญา

[4]

นามลิงฺเคสุ โกสลฺล, มตฺถนิจฺฉยการณํ;

ยโต มหพฺพลํ พุทฺธ, วจเน ปาฏวตฺถินํฯ

[5]

นามลิงฺคานฺย’โต พุทฺธ, ภาสิตสฺสา’รหานฺย’หํ;

ทสฺสยนฺโต ปกาเสสฺส, มภิธานปฺปทีปิกํฯ

ปริภาสา

[6]

ภิยฺโย รูปนฺตรา สาห, จริเยน จ กตฺถจิ;

กฺวจา’ หจฺจวิธาเนน เญยฺยํ ถีปุนฺนปุํสกํฯ

[7]

อภินฺนลิงฺคานํเยว, ทฺวนฺโท จ, ลิงฺควาจกา;

คาถาปาทนฺตมชฺฌฏฺฐา, ปุพฺพํ ยนฺตฺยปเร ปรํฯ

[8]

ปุมิตฺถิยํ ปทํ ทฺวีสุ, สพฺพลิงฺเค จ ตีสฺวิติ;

อภิธานนฺตรารมฺเภ, เญยฺยํ ตฺว’นฺต มถาทิ จฯ

[9]

ภิยฺโย ปโยค มาคมฺม, โสคเต อาคเม กฺวจิ;

นิฆณฺฑุ ยุตฺติ ญฺจานีย, นามลิงฺคํ กถียตีติฯ

1. สคฺคกณฺฑ

[1]

พุทฺโธ ทสพโล สตฺถา, สพฺพญฺญู ทฺวิปทุตฺตโม;

มุนินฺโท ภควา นาโถ, จกฺขุม’งฺคีรโส มุนิฯ

[2]

โลกนาโถ’ นธิวโร, มเหสิ จ วินายโก;

สมนฺตจกฺขุ สุคโต, ภูริปญฺโญ จ มารชิฯ

[3]

นรสีโห นรวโร, ธมฺมราชา มหามุนิ;

เทวเทโว โลกครุ, ธมฺมสฺสามี ตถาคโตฯ

[4]

สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธ, วรปญฺโญ จ นายโก;

ชิโน, สกฺโก ตุ สิทฺธตฺโถ, สุทฺโธทนิ จ โคตโมฯ

[5]

สกฺยสีโห ตถา สกฺย, มุนิ จาทิจฺจพนฺธุ จ;

[6]

โมกฺโข นิโรโธ นิพฺพานํ, ทีโป ตณฺหกฺขโย ปรํ;

ตาณํ เลณ มรูปญฺจ, สนฺตํ สจฺจ มนาลยํฯ

[7]

อสงฺขตํ สิว มมตํ สุทุทฺทสํ,

ปรายณํ สรณ มนีติกํ ตถา;

อนาสวํ ธุว มนิทสฺสนา’ กตา,

ปโลกิตํ นิปุณ มนนฺต มกฺขรํฯ

[8]

ทุกฺขกฺขโย พฺยาพชฺฌญฺจ [พฺยาปชฺชํ (ฏีกา)], วิวฏฺฏํ เขม เกวลํ;

อปวคฺโค วิราโค จ, ปณีต มจฺจุตํ ปทํฯ

[9]

โยคกฺเขโม ปาร มปิ, มุตฺติ สนฺติ วิสุทฺธิโย;

วิมุตฺย’ สงฺขตธาตุ, สุทฺธิ นิพฺพุติโย สิยุํฯ

[10]

ขีณาสโว ตฺว’เสกฺโข จ, วีตราโค ตถา’ รหา;

เทวโลโก ทิโว สคฺโค [นาโก (สี.)],

ติทิโว ติทสาลโยฯ

[11]

ติทสา ตฺว’มรา เทวา, วิพุธา จ สุธาสิโน;

สุรา มรู ทิโวกา จา, มตปา สคฺควาสิโนฯ

[12]

นิชฺชรา’ นิมิสา ทิพฺพา, อปุเม เทวตานิ จ [เทวตา เอว เทวตานิ, สกตฺเถ นิปจฺจโย (ฏีกา)];

[13]

สิทฺโธ ภูโต จ คนฺธพฺโพ, คุยฺหโก ยกฺข รกฺขสา;

กุมฺภณฺโฑ จ ปิสาจา’ที, นิทฺทิฏฺฐา เทวโยนิโยฯ

[14]

ปุพฺพเทวา สุรริปู, อสุรา ทานวา ปุเม;

ตพฺพิเสสา ปหาราโท, สมฺพโร พลิอาทโยฯ

[15]

ปิตามโห ปิตา พฺรหฺมา, โลเกโส กมลาสโน;

ตถา หิรญฺญคพฺโภ จ, สุรเชฏฺโฐ ปชาปติฯ

[16]

วาสุเทโว หริ [หรี (ฏีกา)] กณฺโห, เกสโว จกฺกปาณฺย’ถ;

มหิสฺสโร สิโว สูลี, อิสฺสโร ปสุปตฺย’ปิฯ

[17]

หโร วุตฺโต กุมาโร ตุ, ขนฺโธ สตฺติธโร ภเว;

[18]

สกฺโก ปุรินฺทโท เทว, ราชา วชิรปาณิ จ;

สุชมฺปติ สหสฺสกฺโข, มหินฺโท วชิราวุโธฯ

[19]

วาสโว จ ทสสต, นยโน ติทิวาธิภู;

สุรนาโถ จ วชิร, หตฺโถ จ ภูตปตฺย’ปิฯ

[20]

มฆวา โกสิโย อินฺโท, วตฺรภู ปากสาสโน;

วิโฑโช ถ สุชา ตสฺส [สุชาตา’สฺส (ฏีกา)], ภริยา ถ ปุรํ ภเวฯ

[21]

มสกฺกสารา [มสกฺกสาโร (สี.)] วสฺโสก, สารา เจวา’ มราวตี;

เวชยนฺโต ตุ ปาสาโท,

สุธมฺมา ตุ สภา มตาฯ

[22]

เวชยนฺโต รโถ ตสฺส,

วุตฺโต มาตลิ สารถิ;

เอราวโณ คโช ปณฺฑุ, กมฺพโล ตุ สิลาสนํฯ

[23]

สุวีโรจฺจาทโย ปุตฺตา, นนฺทา โปกฺขรณี ภเว;

นนฺทนํ มิสฺสกํ จิตฺต, ลตา ผารุสกํ วนาฯ

[24]

อสนิ ทฺวีสุ กุลิสํ, วชิรํ ปุนฺนปุํสเก;

อจฺฉราโยตฺถิยํ วุตฺตา, รมฺภา อลมฺพุสาทโย;

เทวิตฺถิโย ถ คนฺธพฺพา, ปญฺจสิโขติ อาทโยฯ

[25]

วิมาโน นิตฺถิยํ พฺยมฺหํ, ปียูสํ ตฺวมตํ สุธา;

สิเนรุ เมรุ ติทิวา, ธาโร เนรุ สุเมรุ จฯ

[26]

ยุคนฺธโร อีสธโร, กรวีโก สุทสฺสโน;

เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ กุลาจลาฯ

[27]

มนฺทากินี ตถา’กาส, คงฺคา สุรนที ปฺยถ;

[28]

โกวิฬาโร ตถา ปาริ, จฺฉตฺตโก ปาริชาตโก;

กปฺปรุกฺโข ตุ สนฺตานา, ทโย เทวทฺทุมา สิยุํฯ

[29]

ปาจี ปตีฌุ’ ทีจิ’ตฺถี, ปุพฺพ ปจฺฉิม อุตฺตรา;

ทิสาถ ทกฺขิณา’ ปาจี, วิทิสา’นุทิสา ภเวฯ

[30]

เอราวโต [เอราวโณ (สี.), อมรโกเส ปน เอราวโต เอว อตฺถิ] ปุณฺฑรีโก, วามโน กุมุโท’ ญฺชโน;

ปุปฺผทนฺโต สพฺพภุมฺโม, สุปฺปตีโก ทิสาคชาฯ

[31]

ธตรฏฺโฐ จ คนฺธพฺพา, ธิโป, กุมฺภณฺฑสามิ ตุ;

วิรุฬฺหโก, วิรูปกฺโข, ตุ นาคาธิปตีริโตฯ

[32]

ยกฺขาธิโป เวสฺสวโณ, กุเวโร นรวาหโน;

อฬกา [อลกา (อมรโกส)] ฬกมนฺทาสฺส, ปุรี, ปหรณํ คทา;

จตุทฺทิสาน มธิปา, ปุพฺพาทีนํ กมา อิเมฯ

[33]

ชาตเวโท สิขี โชติ, ปาวโก ทหโน’ นโล;

หุตาวโห’ จฺจิมา ธูม, เกตฺว’คฺคิ คินิ ภานุมาฯ

[34]

เตโช ธูมสิโข วายุ, สโข จ กณฺหวตฺตนี;

เวสฺสานโร หุตาโส ถ, สิขาชาล’จฺจิ จาปุเมฯ

[35]

วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคญฺจ, ภสฺมา [‘ภสฺมา’ ติปทํ ราชาทิคเณ ปริยาปนฺนํ (รูปสิทฺธิ-อุณาทิ), ภสฺมํ (สี.)] ตุ เสฏฺฐิ ฉาริกา;

[36]

กุกฺกุโฬ ตุ’ณฺหภสฺมสฺมิ, มงฺคาโร’ลาต มุมฺมุกํ [ติกํ ทิตฺตกฏฺฐาทินฺธเน (ฏีกา)];

สมิธา อิธุมํ เจ’โธ, อุปาทานํ ตถินฺธนํฯ

[37]

อโถ’ภาโส ปกาโส จา,

'โลโก’ชฺโชตา’ตปา สมา;

มาลุโต ปวโน วายุ, วาโต’นิล สมีรณา;

คนฺธวาโห ตถา วาโย, สมีโร จ สทาคติฯ

[38]

วายุเภทา อิเม ฉุ’ทฺธ, งฺคโม จาโธคโม ตถา;

กุจฺฉิฏฺโฐ จ โกฏฺฐาสโย, อสฺสาสงฺคานุสาริโนฯ

[39]

อโถ อปานํ ปสฺสาโส,

อสฺสาโส อาน มุจฺจเตฯ

[40]

เวโค ชโว รโย ขิปฺปํ, ตุ สีฆํ ตุริตํ ลหุ;

อาสุ ตุณฺณ มรํ จาวิ, ลมฺพิตํ ตุวฏํปิ จฯ

[41]

สตตํ นิจฺจ มวิรตา, นารต สนฺตต มนวรตญฺจ ธุวํ;

ภุส มติสโย จ ทฬฺหํ, ติพฺเพ’กนฺตา’ติมตฺต, พาฬฺหานิ;

ขิปฺปาที ปณฺฑเก ทพฺเพ, ทพฺพคา เตสุ เย ติสุฯ

[42]

อวิคฺคโห ตุ กาโม จ, มโนภู มทโน ภเว;

อนฺตโก วสวตฺตี จ, ปาปิมา จ ปชาปติฯ

[43]

ปมตฺตพนฺธุ กณฺโห จ, มาโร นมุจิ, ตสฺส ตุ;

ตณฺหา’รตี รคา ธีตู, หตฺถี ตุ คิริเมขโลฯ

[44]

ยมราชา จ เวสายี, ยโม’สฺส นยนาวุธํ;

เวปจิตฺติ ปุโลโม จ, กิมฺปุริโส ตุ กินฺนโรฯ

[45]

อนฺตลิกฺขํ ข’มาทิจฺจ, ปโถ’พฺภํ คคน’มฺพรํ;

เวหาโส จานิลปโถ, อากาโส นิตฺถิยํ นภํฯ

[46]

เทโว เวหายโส ตารา,

ปโถ สุรปโถ อฆํฯ

[47]

เมโฆ วลาหโก เทโว, ปชฺชุนฺโน’มฺพุธโร ฆโน;

ธาราธโร จ ชีมูโต, วาริวาโห ตถา’มฺพุโทฯ

[48]

อพฺภํ ตีสฺวถ วสฺสญฺจ, วสฺสนํ วุฏฺฐิ นาริยํ;

สเตรตา’กฺขณา วิชฺชุ, วิชฺชุตา จาจิรปฺปภาฯ

[49]

เมฆนาเท ตุ ธนิตํ, คชฺชิตํ รสิตาทิ จ;

อินฺทาวุธํ อินฺทธนุ, วาตกฺขิตฺตมฺพุ สีกโรฯ

[50]

อาสาโร ธารา สมฺปาโต,

กรกา ตุ ฆโนปลํ;

ทุทฺทินํ เมฆจฺฉนฺนาเห, ปิธานํ ตฺวปธารณํฯ

[51]

ติโรธาน’นฺตรธานา, ปิธาน ฉาทนานิ จ;

อินฺทุ จนฺโท จ นกฺขตฺต, ราชา โสโม นิสากโรฯ

[52]

โอสธีโส หิมรํสิ, สสงฺโก จนฺทิมา สสี;

สีตรํสิ นิสานาโถ, อุฬุราชา จ มา ปุเมฯ

[53]

กลา โสฬสโม ภาโค, พิมฺพํ ตุ มณฺฑลํ ภเว;

อฑฺโฒ ตฺวทฺโธ อุปฑฺโฒ จ, วา ขณฺฑํ สกลํ ปุเมฯ

[54]

อทฺธํ วุตฺตํ สเม ภาเค, ปสาโท ตุ ปสนฺนตา;

โกมุที จนฺทิกา ชุณฺหา, กนฺติ โสภา ชุติ จฺฉวิฯ

[55]

กลงฺโก ลญฺฉนํ ลกฺขํ, องฺโก’ภิญฺญาณ ลกฺขณํ;

จิหนํ จาปิ โสภา ตุ, ปรมา สุสมา ถ จฯ

[56]

สีตํ คุเณ, คุณิลิงฺคา, สีต สิสิร สีตลา;

หิมํ ตุหิน มุสฺสาโว, นีหาโร มหิกา ปฺยถฯ

[57]

นกฺขตฺตํ โชติ ภํ ตารา, อปุเม ตารโก’ฬุ จ;

[58]

อสฺสยุโช ภรณิตฺถี, สกตฺติกา โรหิณี ปิจ;

มิคสิร [มคสิร (สี.)] มทฺทา จ ปุนพฺพสุ, ผุสฺโส [ปุสฺโส (ฏี.)] จาสิเลส’ปิฯ

[59]

มาฆา [มฆ (สี.)] จ ผคฺคุนี ทฺเว จ, หตฺถา จิตฺตา จ สฺวาติปิ;

วิสาขา’ นุราธา เชฏฺฐา, มูลา’ สาฬฺหา ทุเว ตถาฯ

[60]