5. มหาโควินฺทจริยาวณฺณนา

ปญฺจเม สตฺตราชปุโรหิโตติ สตฺตภูอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ สพฺพกิจฺจานุสาสกปุโรหิโตฯ ปูชิโต นรเทเวหีติ เตหิ เอว อญฺเญหิ จ ชมฺพุทีเป สพฺเพเหว ขตฺติเยหิ จตุปจฺจยปูชาย สกฺการสมฺมาเนน จ ปูชิโตฯ มหาโควินฺทพฺราหฺมโณติ มหานุภาวตาย โควินฺทสฺสาภิเสเกน อภิสิตฺตตาย จ ‘‘มหาโควินฺโท’’ติ สงฺขํ คโต พฺราหฺมโณ, อภิสิตฺตกาลโต ปฏฺฐาย หิ โพธิสตฺตสฺส อยํ สมญฺญา ชาตา, นาเมน ปน โชติปาโล นามฯ ตสฺส กิร ชาตทิวเส สพฺพาวุธานิ โชติํสุฯ ราชาปิ ปจฺจูสสมเย อตฺตโน มงฺคลาวุธํ ปชฺชลิตํ ทิสฺวา ภีโต อตฺตโน ปุโรหิตํ โพธิสตฺตสฺส ปิตรํ อุปฏฺฐานํ อาคตํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘มา ภายิ, มหาราช, มยฺหํ ปุตฺโต ชาโต, ตสฺสานุภาเวน น เกวลํ ราชเคเหเยว, สกลนคเรปิ อาวุธานิ ปชฺชลิํสุ, น ตํ นิสฺสาย ตุยฺหํ อนฺตราโย อตฺถิ, สกลชมฺพุทีเป ปน ปญฺญาย เตน สโม น ภวิสฺสติ, ตสฺเสตํ ปุพฺพนิมิตฺต’’นฺติ ปุโรหิเตน สมสฺสาสิโต ตุฏฺฐจิตฺโต ‘‘กุมารสฺส ขีรมูลํ โหตู’’ติ สหสฺสํ ทตฺวา ‘‘วยปฺปตฺตกาเล มยฺหํ ทสฺเสถา’’ติ อาหฯ โส วุทฺธิปฺปตฺโต อปรภาเค อลมตฺถทสฺโส สตฺตนฺนํ ราชูนํ สพฺพกิจฺจานุสาสโก หุตฺวา ปพฺพชิตฺวา จ สตฺเต ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเกหิ อนตฺเถหิ ปาเลตฺวา อตฺเถหิ นิโยเชสิฯ อิติ โชติตตฺตา ปาลนสมตฺถตาย จ ‘‘โชติปาโล’’ติสฺส นามํ อกํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นาเมน โชติปาโล นามา’’ติ (ที. นิ. 2.304)ฯ

ตตฺถ โพธิสตฺโต ทิสมฺปติสฺส นาม รญฺโญ ปุโรหิตสฺส โควินฺทพฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา อตฺตโน ปิตุ ตสฺส จ รญฺโญ อจฺจเยน ตสฺส ปุตฺโต เรณุ, สหายา จสฺส สตฺตภู, พฺรหฺมทตฺโต, เวสฺสภู , ภรโต, ทฺเว จ ธตรฏฺฐาติ อิเม สตฺต ราชาโน ยถา อญฺญมญฺญํ น วิวทนฺติฯ เอวํ รชฺเช ปติฏฺฐาเปตฺวา เตสํ อตฺถธมฺเม อนุสาสนฺโต ชมฺพุทีปตเล สพฺเพสํ ราชูนํ อญฺเญสญฺจ พฺราหฺมณานํ เทวนาคคหปติกานํ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต อุตฺตมํ คารวฏฺฐานํ ปตฺโต อโหสิฯ ตสฺส อตฺถธมฺเมสุ กุสลตาย ‘‘มหาโควินฺโท’’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ ยถาห ‘‘โควินฺโท วต, โภ พฺราหฺมโณ, มหาโควินฺโท วต, โภ พฺราหฺมโณ’’ติ (ที. นิ. 2.305)ฯ เตน วุตฺตํ –

[37]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, สตฺตราชปุโรหิโต;

ปูชิโต นรเทเวหิ, มหาโควินฺทพฺราหฺมโณ’’ติฯ

อถ โพธิสตฺตสฺส ปุญฺญานุภาวสมุสฺสาหิเตหิ ราชูหิ เตสํ อนุยุตฺเตหิ ขตฺติเยหิ พฺราหฺมณคหปติเกหิ เนคมชานปเทหิ จ อุปรูปริ อุปนีโต สมนฺตโต มโหโฆ วิย อชฺโฌตฺถรมาโน อปริเมยฺโย อุฬาโร ลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิ, ยถา ตํ อปริมาณาสุ ชาตีสุ อุปจิตวิปุลปุญฺญสญฺจยสฺส อุฬาราภิชาตสฺส ปริสุทฺธสีลาจารสฺส เปสลสฺส ปริโยทาตสพฺพสิปฺปสฺส สพฺพสตฺเตสุ ปุตฺตสทิสมหากรุณาวิปฺผารสินิทฺธมุทุหทยสฺสฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘เอตรหิ โข มยฺหํ มหาลาภสกฺกาโร, ยํนูนาหํ อิมินา สพฺพสตฺเต สนฺตปฺเปตฺวา ทานปารมิํ ปริปูเรยฺย’’นฺติฯ โส นครสฺส มชฺเฌ จตูสุ ทฺวาเรสุ อตฺตโน นิเวสนทฺวาเรติ ฉ ทานสาลาโย กาเรตฺวา เทวสิกํ อปริมิตธนปริจฺจาเคน มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ ยํ ยํ อุปายนํ อานียติ, ยญฺจ อตฺตโน อตฺถาย อภิสงฺขรียติ, สพฺพํ ตํ ทานสาลาสุ เอว เปเสสิฯ เอวํ ทิวเส ทิวเส มหาปริจฺจาคํ กโรนฺตสฺส จสฺส จิตฺตสฺส ติตฺติ วา สนฺโตโส วา นาโหสิ, กุโต ปน สงฺโกโจฯ

ทานคฺคญฺจสฺส ลาภาสาย อาคจฺฉนฺเตหิ เทยฺยธมฺมํ คเหตฺวา คจฺฉนฺเตหิ จ มหาสตฺตสฺส จ คุณวิเสเส กิตฺตยนฺเตหิ มหาชนกาเยหิ อนฺโตนครํ พหินครญฺจ สมนฺตโต เอโกฆภูตํ กปฺปวุฏฺฐานมหาวายุสงฺฆฏฺฏปริพฺภมิตํ วิย มหาสมุทฺทํ เอกโกลาหลํ เอกนินฺนาทํ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ –

[38]

‘‘ตทาหํ สตฺตรชฺเชสุ, ยํ เม อาสิ อุปายนํ;

เตน เทมิ มหาทานํ, อกฺโขภํ สาครูปม’’นฺติฯ

ตตฺถ ตทาหนฺติ ยทา สตฺตราชปุโรหิโต มหาโควินฺทพฺราหฺมโณ โหมิ, ตทา อหํฯ สตฺตรชฺเชสูติ เรณุอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ รชฺเชสุฯ อกฺโขภนฺติ อพฺภนฺตเรหิ จ พาหิเรหิ จ ปจฺจตฺถิเกหิ อปฺปฏิเสธนียตาย เกนจิ อกฺโขภนียํฯ ‘‘อจฺจุพฺภ’’นฺติปิ ปาโฐฯ อติปุณฺณทานชฺฌาสยสฺส เทยฺยธมฺมสฺส จ อุฬารภาเวน วิปุลภาเวน จ อติวิย ปริปุณฺณนฺติ อตฺโถฯ สาครูปมนฺติ สาครสทิสํ, ยถา สาคเร อุทกํ สกเลนปิ โลเกน หรนฺเตน เขเปตุํ น สกฺกา, เอวํ ตสฺส ทานคฺเค เทยฺยธมฺมนฺติฯ

[39] โอสานคาถาย วรํ ธนนฺติ อุตฺตมํ อิจฺฉิตํ วา ธนํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ มหาสตฺโต ปฐมกปฺปิกมหาเมโฆ วิย มหาวสฺสํ อวิภาเคน มหนฺตํ ทานวสฺสํ วสฺสาเปนฺโต ทานพฺยาวโฏ หุตฺวาปิ เสสํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ อตฺถธมฺเม อปฺปมตฺโต อนุสาสติฯ สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเล วิชฺชาสิปฺปํ สิกฺขาเปติ, สตฺต จ นฺหาตกสตานิ มนฺเต วาเจติฯ ตสฺส อปเรน สมเยน เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต ‘‘สกฺขิ มหาโควินฺโท พฺราหฺมโณ พฺรหฺมานํ ปสฺสติ, สกฺขิ มหาโควินฺโท พฺราหฺมโณ พฺรหฺมุนา สากจฺเฉติ สลฺลปติ มนฺเตตี’’ติ (ที. นิ. 2.312)ฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘เอตรหิ โข มยฺหํ อยํ อภูโต กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต ‘พฺรหฺมานํ ปสฺสติ, สกฺขิ มหาโควินฺโท พฺราหฺมโณ พฺรหฺมุนา สากจฺเฉติ สลฺลปติ มนฺเตตี’ติ, ยํนูนาหํ อิมํ ภูตํ เอว กเรยฺย’’นฺติฯ โส ‘‘เต สตฺต ราชาโน สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเล สตฺต จ นฺหาตกสตานิ อตฺตโน ปุตฺตทารญฺจ อาปุจฺฉิตฺวา พฺรหฺมานํ ปสฺเสยฺย’’นฺติ จิตฺตํ ปณิธาย วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส พฺรหฺมวิหารภาวนมนุยุญฺชิฯ ตสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย พฺรหฺมา สนงฺกุมาโร ปุรโต ปาตุรโหสิฯ ตํ ทิสฺวา มหาปุริโส ปุจฺฉิ –

‘‘วณฺณวา ยสวา สิริมา, โก นุ ตฺวมสิ มาริส;

อชานนฺตา ตํ ปุจฺฉาม, กถํ ชาเนมุ ตํ มย’’นฺติฯ (ที. นิ. 2.318);

ตสฺส พฺรหฺมา อตฺตานํ ชานาเปนฺโต –

‘‘มํ เว กุมารํ ชานนฺติ, พฺรหฺมโลเก สนนฺตนํ;

สพฺเพ ชานนฺติ มํ เทวา, เอวํ โควินฺท ชานาหี’’ติฯ (ที. นิ. 2.318) –

วตฺวา เตน –

‘‘อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, มธุสากญฺจ พฺรหฺมุโน;

อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภว’’นฺติฯ (ที. นิ. 2.318) –

อุปนีตํ อติถิสกฺการํ อนตฺถิโกปิ พฺรหฺมา ตสฺส จิตฺตสมฺปหํสนตฺถํ วิสฺสาสกรณตฺถญฺจ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ‘‘ปฏิคฺคณฺหาม เต อคฺฆํ, ยํ, ตฺวํ โควินฺท, ภาสสี’’ติฯ วตฺวา โอกาสทานตฺถํ –

‘‘ทิฏฺฐธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จ;

กตาวกาโส ปุจฺฉสฺสุ, ยํกิญฺจิ อภิปตฺถิต’’นฺติฯ (ที. นิ. 2.318) –

โอกาสมกาสิฯ

อถ นํ มหาปุริโส สมฺปรายิกํ เอว อตฺถํ –

‘‘ปุจฺฉามิ พฺรหฺมานํ สนงฺกุมารํ, กงฺขี อกงฺขิํ ปรเวทิเยสุ;

กตฺถฏฺฐิโต กิมฺหิ จ สิกฺขมาโน, ปปฺโปติ มจฺโจ อมตํ พฺรหฺมโลก’’นฺติฯ (ที. นิ. 2.319) –

ปุจฺฉิฯ

ตสฺส พฺรหฺมา พฺยากโรนฺโต –

‘‘หิตฺวา มมตฺตํ มนุเชสุ พฺรหฺเม, เอโกทิภูโต กรุเณธิมุตฺโต;

นิรามคนฺโธ วิรโต เมถุนสฺมา, เอตฺถฏฺฐิโต เอตฺถ จ สิกฺขมาโน;

ปปฺโปติ มจฺโจ อมตํ พฺรหฺมโลก’’นฺติฯ (ที. นิ. 2.319) –

พฺรหฺมโลกคามิมคฺคํ กเถสิฯ

ตตฺถ มํ เว กุมารํ ชานนฺตีติ เว เอกํเสน มํ ‘‘กุมาโร’’ติ ชานนฺติฯ พฺรหฺมโลเกติ เสฏฺฐโลเกฯ สนนฺตนนฺติ จิรตนํ โปราณํฯ เอวํ, โควินฺท, ชานาหีติ, โควินฺท, เอวํ มํ ธาเรหิฯ

อาสนนฺติ อิทํ โภโต พฺรหฺมุโน นิสีทนตฺถาย อาสนํ ปญฺญตฺตํฯ อิทํ อุทกํ ปริโภชนียํ ปาทานํ โธวนตฺถํ ปานียํ ปิปาสหรณตฺถายฯ อิทํ ปชฺชํ ปริสฺสมวิโนทนตฺถํ ปาทพฺภญฺชนเตลํฯ อิทํ มธุสากํ อตกฺกํ อโลณิกํ อธูปนํ อุทเกน เสทิตํ สากํ สนฺธาย วทติฯ ตทา หิ โพธิสตฺตสฺส ตํ จตุมาสํ พฺรหฺมจริยํ อภิสลฺเลขวุตฺติปรมุกฺกฏฺฐํ อโหสิฯ ตสฺสิเม สพฺเพ อคฺเฆ กตฺวา ปุจฺฉาม, ตยิทํ อคฺฆํ กุรุตุ ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภวํ อิทํ อคฺฆนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อิติ มหาปุริโส พฺรหฺมุโน เนสํ อปริภุญฺชนํ ชานนฺโตปิ วตฺตสีเส ฐตฺวา อตฺตโน อาจิณฺณํ อติถิปูชนํ ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ พฺรหฺมาปิสฺส อธิปฺปายํ ชานนฺโต ‘‘ปฏิคฺคณฺหาม เต อคฺฆํ, ยํ ตฺวํ, โควินฺท, ภาสสี’’ติ อาหฯ

ตตฺถ ตสฺส เต อาสเน มยํ นิสินฺนา นาม โหม, ปาโททเกน ปาทา โธตา นาม โหนฺตุ, ปานียํ ปีตา นาม โหม, ปาทพฺภญฺชเนน ปาทา มกฺขิตา นาม โหนฺตุ, อุทกสากมฺปิ ปริภุตฺตํ นาม โหตูติ อตฺโถฯ

กงฺขี อกงฺขิํ ปรเวทิเยสูติ อหํ สวิจิกิจฺโฉ ปเรน สยํ อภิสงฺขตตฺตา ปรสฺส ปากเฏสุ ปรเวทิเยสุ ปญฺเหสุ นิพฺพิจิกิจฺฉํฯ

หิตฺวา มมตฺตนฺติ ‘‘อิทํ มม, อิทํ มมา’’ติ ปวตฺตนกํ อุปกรณตณฺหํ จชิตฺวาฯ มนุเชสูติ สตฺเตสุฯ พฺรหฺเมติ โพธิสตฺตํ อาลปติฯ เอโกทิภูโตติ เอโก อุเทติ ปวตฺตตีติ เอโกทิภูโต เอกีภูโต, เอเกน กายวิเวกํ ทสฺเสติฯ อถ วา เอโก อุเทตีติ เอโกทิ, สมาธิฯ ตํ ภูโต ปตฺโตติ เอโกทิภูโต, อุปจารปฺปนาสมาธีหิ สมาหิโตติ อตฺโถฯ เอตํ เอโกทิภาวํ กรุณาพฺรหฺมวิหารวเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘กรุเณธิมุตฺโต’’ติ อาหฯ กรุณชฺฌาเน อธิมุตฺโต, ตํ ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวาติ อตฺโถฯ นิรามคนฺโธติ กิเลสสงฺขาตวิสฺสคนฺธรหิโตฯ เอตฺถฏฺฐิโตติ เอเตสุ ธมฺเมสุ ฐิโต, เอเต ธมฺเม สมฺปาเทตฺวาฯ

เอตฺถ จ สิกฺขมาโนติ เอเตสุ ธมฺเมสุ สิกฺขมาโน , เอตํ พฺรหฺมวิหารภาวนํ ภาเวนฺโตติ อตฺโถฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ปาฬิยํ (ที. นิ. 2.293 อาทโย) อาคโตเยวาติฯ

อถ มหาปุริโส ตสฺส พฺรหฺมุโน วจนํ สุตฺวา อามคนฺเธ ชิคุจฺฉนฺโต ‘‘อิทาเนวาหํ ปพฺพชิสฺสามี’’ติ อาหฯ พฺรหฺมาปิ ‘‘สาธุ, มหาปุริส, ปพฺพชสฺสุฯ เอวํ สติ มยฺหมฺปิ ตว สนฺติเก อาคมนํ สฺวาคมนเมว ภวิสฺสติ, ตฺวํ, ตาต, สกลชมฺพุทีเป อคฺคปุริโส ปฐมวเย ฐิโต, เอวํ มหนฺตํ นาม สมฺปตฺติํ อิสฺสริยญฺจ ปหาย ปพฺพชนํ นาม คนฺธหตฺถิโน อโยพนฺธนํ ฉินฺทิตฺวา วนคมนํ วิย อติอุฬารํ, พุทฺธตนฺติ นาเมสา’’ติ มหาโพธิสตฺตสฺส ทฬฺหีกมฺมํ กตฺวา พฺรหฺมโลกเมว คโตฯ มหาสตฺโตปิ ‘‘มม อิโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชนํ นาม น ยุตฺตํ, อหํ ราชกุลานํ อตฺถํ อนุสาสามิ, ตสฺมา เตสํ อาโรเจตฺวา สเจ เตปิ ปพฺพชนฺติ สุนฺทรเมว, โน เจ ปุโรหิตฏฺฐานํ นิยฺยาเตตฺวา ปพฺพชิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เรณุสฺส ตาว รญฺโญ อาโรเจตฺวา เตน ภิยฺโยโสมตฺตาย กาเมหิ นิมนฺติยมาโน อตฺตโน สํเวคเหตุํ เอกนฺเตน ปพฺพชิตุกามตญฺจสฺส นิเวเทตฺวา เตน ‘‘ยทิ เอวํ อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามี’’ติ วุตฺเต ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอเตเนว นเยน สตฺตภูอาทโย ฉ ขตฺติเย, สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเล, สตฺต จ นฺหาตกสตานิ, อตฺตโน ภริยาโย จ อาปุจฺฉิตฺวา สตฺตาหมตฺตเมว เตสํ จิตฺตานุรกฺขณตฺถํ ฐตฺวา มหาภินิกฺขมนสทิสํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิฯ

ตสฺส เต สตฺตราชาโน อาทิํ กตฺวา สพฺเพว อนุปพฺพชิํสุฯ สา อโหสิ มหตี ปริสาฯ อเนกโยชนวิตฺถาราย ปริสาย ปริวุโต มหาปุริโส ธมฺมํ เทเสนฺโต คามนิคมชนปทราชธานีสุ จาริกํ จรติ, มหาชนํ ปุญฺเญ ปติฏฺฐาเปติฯ คตคตฏฺฐาเน พุทฺธโกลาหลํ วิย โหติฯ มนุสฺสา ‘‘โควินฺทปณฺฑิโต กิร อาคจฺฉตี’’ติ สุตฺวา ปุเรตรเมว มณฺฑปํ กาเรตฺวา ตํ อลงฺการาเปตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา มณฺฑปํ ปเวเสตฺวา นานคฺครสโภชเนน ปติมาเนนฺติฯ มหาลาภสกฺกาโร มโหโฆ วิย อชฺโฌตฺถรนฺโต อุปฺปชฺชิฯ มหาปุริโส มหาชนํ ปุญฺเญ ปติฏฺฐาเปสิ สีลสมฺปทาย อินฺทฺริยสํวเร โภชเน มตฺตญฺญุตาย ชาคริยานุโยเค กสิณปริกมฺเม ฌาเนสุ อภิญฺญาสุ อฏฺฐสมาปตฺตีสุ พฺรหฺมวิหาเรสูติฯ พุทฺธุปฺปาทกาโล วิย อโหสิฯ

โพธิสตฺโต ยาวตายุกํ ปารมิโย ปูเรนฺโต สมาปตฺติสุเขน วีตินาเมตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ตํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ จิรํ ทีฆมทฺธานํ ปวตฺติตฺถฯ ตสฺส เย สาสนํ สพฺเพน สพฺพํ อาชานิํสุ, เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ พฺรหฺมโลกํ อุปปชฺชิํสุฯ เย น อาชานิํสุ, เต อปฺเปกจฺเจ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชิํสุฯ อปฺเปกจฺเจ นิมฺมานรตีนํ…เป.… ตุสิตานํ ยามานํ ตาวติํสานํ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชิํสุฯ เย สพฺพนิหีนา, เต คนฺธพฺพกายํ ปริปูเรสุํฯ อิติ มหาชโน เยภุยฺเยน พฺรหฺมโลกูปโค สคฺคูปโค จ อโหสิฯ ตสฺมา เทวพฺรหฺมโลกา ปริปูริํสุฯ จตฺตาโร อปายา สุญฺญา วิย อเหสุํฯ

อิธาปิ อกิตฺติชาตเก (ชา. 1.13.83 อาทโย) วิย โพธิสมฺภารนิทฺธารณา เวทิตพฺพา – ตทา สตฺต ราชาโน มหาเถรา อเหสุํ, เสสปริสา พุทฺธปริสา, มหาโควินฺโท โลกนาโถฯ ตถา เรณุอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ อญฺญมญฺญาวิโรเธน ยถา สกรชฺเช ปติฏฺฐาปนํ, ตถา มหติ สตฺตวิเธ รชฺเช เตสํ อตฺถธมฺมานุสาสเน อปฺปมาโท, ‘‘พฺรหฺมุนาปิ สากจฺฉํ สมาปชฺชตี’’ติ ปวตฺตสมฺภาวนํ ยถาภูตํ กาตุํ จตฺตาโร มาเส ปรมุกฺกํสคโต พฺรหฺมจริยวาโสฯ เตน พฺรหฺมุโน อตฺตนิ สมาปชฺชนํ, พฺรหฺมุโน โอวาเท ฐตฺวา สตฺตหิ ราชูหิ สกเลน จ โลเกน อุปนีตํ ลาภสกฺการํ เขฬปิณฺฑํ วิย ฉฑฺเฑตฺวา อปริมาณาย ขตฺติยพฺราหฺมณาทิปริสาย อนุปพฺพชฺชานิมิตฺตาย ปพฺพชฺชาย อนุฏฺฐานํ, พุทฺธานํ สาสนสฺส วิย อตฺตโน สาสนสฺส จิรกาลานุปฺปพนฺโธติ เอวมาทโย คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติฯ

มหาโควินฺทจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. นิมิราชจริยาวณฺณนา

[40] ฉฏฺเฐ มิถิลายํ ปุรุตฺตเมติ มิถิลานามเก วิเทหานํ อุตฺตมนคเรฯ นิมิ นาม มหาราชาติ เนมิํ ฆเฏนฺโต วิย อุปฺปนฺโน ‘‘นิมี’’ติ ลทฺธนาโม, มหนฺเตหิ ทานสีลาทิคุณวิเสเสหิ มหตา จ ราชานุภาเวน สมนฺนาคตตฺตา มหนฺโต ราชาติ มหาราชาฯ ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโกติ อตฺตโน จ ปเรสญฺจ ปุญฺญตฺถิโกฯ

อตีเต กิร วิเทหรฏฺเฐ มิถิลานคเร อมฺหากํ โพธิสตฺโต มฆเทโว นาม ราชา อโหสิฯ โส จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ กุมารกีฬํ กีฬิตฺวา จตุราสีติ วสฺสหสฺสานิ อุปรชฺชํ กาเรตฺวา จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ รชฺชํ กาเรนฺโต ‘‘ยทา เม สิรสฺมิํ ปลิตานิ ปสฺเสยฺยาสิ, ตทา เม อาโรเจยฺยาสี’’ติ กปฺปกสฺส วตฺวา อปรภาเค เตน ปลิตานิ ทิสฺวา อาโรจิเต สุวณฺณสณฺฑาเสน อุทฺธราเปตฺวา หตฺเถ ปติฏฺฐาเปตฺวา ปลิตํ โอโลเกตฺวา ‘‘ปาตุภูโต โข มยฺหํ เทวทูโต’’ติ สํเวคชาโต ‘‘อิทานิ มยา ปพฺพชิตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา สตสหสฺสุฏฺฐานกํ คามวรํ กปฺปกสฺส ทตฺวา เชฏฺฐกุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺส –

‘‘อุตฺตมงฺครุหา มยฺหํ, อิเม ชาตา วโยหรา;

ปาตุภูตา เทวทูตา, ปพฺพชฺชาสมโย มมา’’ติฯ (ชา. 1.1.9) –

วตฺวา สาธุกํ รชฺเช สมนุสาสิตฺวา ยทิปิ อตฺตโน อญฺญานิปิ จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ อายุ อตฺถิ, เอวํ สนฺเตปิ มจฺจุโน สนฺติเก ฐิตํ วิย อตฺตานํ มญฺญมาโน สํวิคฺคหทโย ปพฺพชฺชํ โรเจติฯ เตน วุตฺตํ –

‘‘สิรสฺมิํ ปลิตํ ทิสฺวา, มฆเทโว ทิสมฺปติ;

สํเวคํ อลภี ธีโร, ปพฺพชฺชํ สมโรจยี’’ติฯ (ม. นิ. อฏฺฐ. 2.309);

โส ปุตฺตํ ‘‘อิมินาว นีหาเรน วตฺเตยฺยาสิ ยถา มยา ปฏิปนฺนํ, มา โข ตฺวํ อนฺติมปุริโส อโหสี’’ติ โอวทิตฺวา นครา นิกฺขมฺม ภิกฺขุปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ ฌานสมาปตฺตีหิ วีตินาเมตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิฯ ปุตฺโตปิสฺส พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา เตเนว อุปาเยน ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิฯ ตถา ตสฺส ปุตฺโต, ตถา ตสฺส ปุตฺโตติ เอวํ ทฺวีหิ อูนานิ จตุราสีติ ขตฺติยสหสฺสานิ สีเส ปลิตํ ทิสฺวาว ปพฺพชิตานิฯ