4. มหาสุทสฺสนจริยาวณฺณนา

[28] จตุตฺเถ กุสาวติมฺหิ นคเรติ กุสาวตีนามเก นคเร, ยสฺมิํ ฐาเน เอตรหิ กุสินารา นิวิฏฺฐาฯ มหีปตีติ ขตฺติโย, นาเมน มหาสุทสฺสโน นามฯ จกฺกวตฺตีติ จกฺกรตนํ วตฺเตติ จตูหิ วา สมฺปตฺติจกฺเกหิ วตฺตติ, เตหิ จ ปรํ ปวตฺเตติ, ปรหิตาย จ อิริยาปถจกฺกานํ วตฺโต เอตสฺมิํ อตฺถีติปิ จกฺกวตฺตีฯ อถ วา จตูหิ อจฺฉริยธมฺเมหิ สงฺคหวตฺถูหิ จ สมนฺนาคเตน, ปเรหิ อนภิภวนียสฺส อนติกฺกมนียสฺส อาณาสงฺขาตสฺส จกฺกสฺส วตฺโต เอตสฺมิํ อตฺถีติปิ จกฺกวตฺตีฯ ปริณายกรตนปุพฺพงฺคเมน หตฺถิรตนาทิปมุเขน มหาพลกาเยน ปุญฺญานุภาวนิพฺพตฺเตน กายพเลน จ สมนฺนาคตตฺตา มหพฺพโลฯ ยทา อาสินฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา –

อตีเต กิร มหาปุริโส สุทสฺสนตฺตภาวโต ตติเย อตฺตภาเว คหปติกุเล นิพฺพตฺโต ธรมานกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน เอกํ เถรํ อรญฺญวาสํ วสนฺตํ อตฺตโน กมฺเมน อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวา ‘‘อิธ มยา อยฺยสฺส ปณฺณสาลํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน กมฺมํ ปหาย ทพฺพสมฺภารํ ฉินฺทิตฺวา นิวาสโยคฺคํ ปณฺณสาลํ กตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา กฏฺฐตฺถรณํ กตฺวา ‘‘กริสฺสติ นุ โข ปริโภคํ, น นุ โข กริสฺสตี’’ติ เอกมนฺเต นิสีทิฯ เถโร อนฺโตคามโต อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กฏฺฐตฺถรเณ นิสีทิฯ มหาสตฺโตปิ นํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ผาสุกา, ภนฺเต, ปณฺณสาลา’’ติ ปุจฺฉิฯ ผาสุกา, ภทฺทมุข, ปพฺพชิตสารุปฺปาติฯ วสิสฺสถ, ภนฺเต, อิธาติ? อาม, อุปาสกาติฯ โส อธิวาสนากาเรเนว ‘‘วสิสฺสตี’’ติ ญตฺวา ‘‘นิพทฺธํ มยฺหํ ฆรทฺวารํ อาคนฺตพฺพ’’นฺติ ปฏิชานาเปตฺวา นิจฺจํ อตฺตโน ฆเรเยว ภตฺตวิสฺสคฺคํ การาเปสิฯ โส ปณฺณสาลายํ กฏสารกํ ปตฺถริตฺวา มญฺจปีฐํ ปญฺญเปสิ, อปสฺเสนํ นิกฺขิปิ, ปาทกฐลิกํ ฐเปสิ, โปกฺขรณิํ ขณิ, จงฺกมํ กตฺวา วาลุกํ โอกิริ, ปริสฺสยวิโนทนตฺถํ ปณฺณสาลํ กณฺฏกวติยา ปริกฺขิปิ, ตถา โปกฺขรณิํ จงฺกมญฺจฯ เตสํ อนฺโตวติปริยนฺเต ตาลปนฺติโย โรเปสิฯ เอวมาทินา อาวาสํ นิฏฺฐาเปตฺวา เถรสฺส ติจีวรํ อาทิํ กตฺวา สพฺพํ สมณปริกฺขารํ อทาสิฯ เถรสฺส หิ ตทา โพธิสตฺเตน ติจีวรปิณฺฑปาตปตฺตถาลกปริสฺสาวนธมกรณปริโภคภาชนฉตฺตุปาหนอุทกตุมฺพสูจิกตฺตร- ยฏฺฐิอารกณฺฏกปิปฺผลินขจฺเฉทนปทีเปยฺยาทิ ปพฺพชิตานํ ปริโภคชาตํ อทินฺนํ นาม นาโหสิฯ โส ปญฺจ สีลานิ รกฺขนฺโต อุโปสถํ กโรนฺโต ยาวชีวํ เถรํ อุปฏฺฐหิฯ เถโร ตตฺเถว วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา ปรินิพฺพายิฯ

[29] โพธิสตฺโตปิ ยาวตายุกํ ปุญฺญํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺโต กุสาวติยา ราชธานิยา นิพฺพตฺติตฺวา มหาสุทสฺสโน นาม ราชา อโหสิ จกฺกวตฺตีฯ