เมนู

1. อกิตฺติวคฺโค

1. อกิตฺติจริยาวณฺณนา

[3] เอวํ ภควา อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สเทวมนุสฺสาย จ ปริสาย อตฺตโน ปุพฺพจริยาย สวเน อุสฺสาหํ ชเนตฺวา อิทานิ ตํ ปุพฺพจริตํ ภวนฺตรปฏิจฺฉนฺนํ หตฺถตเล อามลกํ วิย ปจฺจกฺขํ กโรนฺโต ‘‘ยทา อหํ พฺรหารญฺเญ’’ติอาทิมาหฯ

ตตฺถ ยทาติ ยสฺมิํ กาเลฯ พฺรหารญฺเญติ มหาอรญฺเญ, อรญฺญานิยํ, มหนฺเต วเนติ อตฺโถฯ สุญฺเญติ ชนวิวิตฺเตฯ วิปินกานเนติ วิปินภูเต กานเน, ปททฺวเยนาปิ ตสฺส อรญฺญสฺส คหนภาวเมว ทีเปติ, สพฺพเมตํ การทีปํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อชฺโฌคาเหตฺวาติ อนุปวิสิตฺวาฯ วิหรามีติ ทิพฺพพฺรหฺมอริยอาเนญฺชวิหาเรหิ สมุปฺปาทิตสุขวิเสเสน อิริยาปถวิหาเรน สรีรทุกฺขํ วิจฺฉินฺทิตฺวา หรามิ อตฺตภาวํ ปวตฺเตมิฯ อกิตฺติ นาม ตาปโสติ เอวํนามโก ตาปโส หุตฺวา ยทา อหํ ตสฺมิํ อรญฺเญ วิหรามีติ อตฺโถฯ สตฺถา ตทา อตฺตโน อกิตฺติตาปสภาวํ ธมฺมเสนาปติสฺส วทติฯ ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา –

อตีเต กิร อิมสฺมิํเยว ภทฺทกปฺเป พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต นาม ราชินิ รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต อสีติโกฏิวิภวสฺส พฺราหฺมณมหาสาลสฺส กุเล นิพฺพตฺติ, ‘‘อกิตฺตี’’ติสฺส นามํ กริํสุฯ ตสฺส ปทสา คมนกาเล ภคินีปิ ชายิฯ ‘‘ยสวตี’’ติสฺสา นามํ กริํสุฯ โส โสฬสวสฺสกาเล ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคเหตฺวา ปจฺจาคมาสิฯ อถสฺส มาตาปิตโร กาลมกํสุฯ โส เตสํ เปตกิจฺจานิ กาเรตฺวา กติปยทิวสาติกฺกเมน รตนาวโลกนํ อายุตฺตกปุริเสหิ การยมาโน ‘‘เอตฺตกํ มตฺติกํ, เอตฺตกํ เปตฺติกํ, เอตฺตกํ ปิตามห’’นฺติ สุตฺวา สํวิคฺคมานโส หุตฺวา ‘‘อิทํ ธนเมว ปญฺญายติ, น ธนสฺส สํหารกา, สพฺเพ อิมํ ธนํ ปหาเยว คตา, อหํ ปน นํ อาทาย คมิสฺสามี’’ติ ราชานํ อาปุจฺฉิตฺวา เภริํ จราเปสิ – ‘‘ธเนน อตฺถิกา อกิตฺติปณฺฑิตสฺส เคหํ อาคจฺฉนฺตู’’ติฯ

โส สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ธเน อขียมาเน ‘‘กิํ เม อิมาย ธนกีฬาย, อตฺถิกา คณฺหิสฺสนฺตี’’ติ นิเวสนทฺวารํ วิวริตฺวา หิรญฺญสุวณฺณาทิภริเต สารคพฺเภ วิวราเปตฺวา ‘‘ทินฺนํเยว หรนฺตู’’ติ เคหํ ปหาย ญาติปริวฏฺฏสฺส ปริเทวนฺตสฺส ภคินิํ คเหตฺวา พาราณสิโต นิกฺขมิตฺวา นทิํ อุตฺตริตฺวา ทฺเว ตีณิ โยชนานิ คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา รมณีเย ภูมิภาเค ปณฺณสาลํ กริตฺวา วสติฯ เยน ปน ทฺวาเรน ตทา นิกฺขมิ, ตํ อกิตฺติทฺวารํ นาม ชาตํฯ เยน ติตฺเถน นทิํ โอติณฺโณ, ตํ อกิตฺติติตฺถํ นาม ชาตํฯ ตสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา พหู มนุสฺสา คามนิคมราชธานิวาสิโน ตสฺส คุเณหิ อากฑฺฒิยมานหทยา อนุปพฺพชิํสุฯ มหาปริวาโร อโหสิ, มหาลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺติ, พุทฺธุปฺปาโท วิย อโหสิฯ อถ มหาสตฺโต ‘‘อยํ ลาภสกฺกาโร มหา, ปริวาโรปิ มหนฺโต, กายวิเวกมตฺตมฺปิ อิธ น ลภติ, มยา เอกากินา วิหริตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปรมปฺปิจฺฉภาวโต วิเวกนินฺนตาย จ กสฺสจิ อชานาเปตฺวา เอกโกว นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน ทมิฬรฏฺฐํ ปตฺวา กาวีรปฏฺฏนสมีเป อุยฺยาเน วิหรนฺโต ฌานาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตสิฯ ตตฺราปิสฺส มหาลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิฯ โส ตํ ชิคุจฺฉนฺโต ฉฑฺเฑตฺวา อากาเสน คนฺตฺวา การทีเป โอตริฯ ตทา การทีโป อหิทีโป นามฯ โส ตตฺถ มหนฺตํ การรุกฺขํ อุปนิสฺสาย ปณฺณสาลํ มาเปตฺวา วาสํ กปฺเปสิฯ อปฺปิจฺฉตาย ปน กตฺถจิ อคนฺตฺวา ตสฺส รุกฺขสฺส ผลกาเล ผลานิ ขาทนฺโต ผเล อสติ ปตฺตานิ อุทกสิตฺตานิ ขาทนฺโต ฌานสมาปตฺตีหิ วีตินาเมสิฯ

ตสฺส สีลเตเชน สกฺกสฺส ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิฯ สกฺโก ‘‘โก นุ โข มํ อิมมฺหา ฐานา จาเวตุกาโม’’ติ อาวชฺเชนฺโต ปณฺฑิตํ ทิสฺวา ‘‘กิมตฺถํ นุ โข อยํ ตาปโส เอวํ ทุกฺกรํ ตปํ จรติ, สกฺกตฺตํ นุ โข ปตฺเถติ, อุทาหุ อญฺญํ, วีมํสิสฺสามิ นํฯ อยญฺหิ สุวิสุทฺธกายวจีมโนสมาจาโร ชีวิเต นิรเปกฺโข อุทกสิตฺตานิ การปตฺตานิ ขาทติ, สเจ สกฺกตฺตํ ปตฺเถติ อตฺตโน สิตฺตานิ การปตฺตานิ มยฺหํ ทสฺสติ, โน เจ, น ทสฺสตี’’ติ พฺราหฺมณวณฺเณน ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ การปตฺตานิ เสเทตฺวา ‘‘สีตลีภูตานิ ขาทิสฺสามี’’ติ ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิฯ

อถสฺส ปุรโต สกฺโก พฺราหฺมณรูเปน ภิกฺขาย อตฺถิโก หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ มหาสตฺโต ตํ ทิสฺวา ‘‘ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม, จิรสฺสํ วต เม ยาจโก ทิฏฺโฐ’’ติ โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา ‘‘อชฺช มม มโนรถํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทานํ ทสฺสามี’’ติ ปกฺกภาชเนเนว อาทาย คนฺตฺวา ทานปารมิํ อาวชฺเชตฺวา อตฺตโน อเสเสตฺวาว ตสฺส ภิกฺขาภาชเน ปกฺขิปิฯ สกฺโก ตํ คเหตฺวา โถกํ คนฺตฺวา อนฺตรธายิฯ มหาสตฺโตปิ ตสฺส ทตฺวา ปุน ปริเยฏฺฐิํ อนาปชฺชิตฺวา เตเนว ปีติสุเขน วีตินาเมสิฯ

ทุติยทิวเส ปน การปตฺตานิ ปจิตฺวา ‘‘หิยฺโย ทกฺขิเณยฺยํ อลภิํ, อชฺช นุ โข กถ’’นฺติ ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิฯ สกฺโกปิ ตเถว อาคมิฯ มหาสตฺโต ปุนปิ ตเถว ทตฺวา วีตินาเมสิฯ ตติยทิวเส จ ตเถว ทตฺวา ‘‘อโห วต เม ลาภา, พหุํ วต ปุญฺญํ ปสวามิ, สจาหํ ทกฺขิเณยฺยํ ลเภยฺยํ, เอวเมว มาสมฺปิ ทฺเวมาสมฺปิ ทานํ ทเทยฺย’’นฺติ จินฺเตสิฯ ตีสุปิ ทิวเสสุ ‘‘เตน ทาเนน น ลาภสกฺการสิโลกํ น จกฺกวตฺติสมฺปตฺติํ น สกฺกสมฺปตฺติํ น พฺรหฺมสมฺปตฺติํ น สาวกโพธิํ น ปจฺเจกโพธิํ ปตฺเถมิ, อปิ จ อิทํ เม ทานํ สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส ปจฺจโย โหตู’’ติ ยถาธิการํ จิตฺตํ ฐเปสิฯ เตน วุตฺตํ –

[4]

‘‘ตทา มํ ตปเตเชน, สนฺตตฺโต ติทิวาภิภู;

ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, ภิกฺขาย มํ อุปาคมิฯ

[5]

‘‘ปวนา อาภตํ ปณฺณํ, อเตลญฺจ อโลณิกํ;

มม ทฺวาเร ฐิตํ ทิสฺวา, สกฏาเหน อากิริํฯ

[6]

‘‘ตสฺส ทตฺวานหํ ปณฺณํ, นิกุชฺชิตฺวาน ภาชนํ;

ปุเนสนํ ชหิตฺวาน, ปาวิสิํ ปณฺณสาลกํฯ

[7]

‘‘ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ, อุปคญฺฉิ มมนฺติกํ;

อกมฺปิโต อโนลคฺโค, เอวเมวมทาสหํฯ

[8]

‘‘น เม ตปฺปจฺจยา อตฺถิ, สรีรสฺมิํ วิวณฺณิยํ;

ปีติสุเขน รติยา, วีตินาเมมิ ตํ ทิวํฯ

[9]

‘‘ยทิ มาสมฺปิ ทฺเวมาสํ, ทกฺขิเณยฺยํ วรํ ลเภ;

อกมฺปิโต อโนลีโน, ทเทยฺยํ ทานมุตฺตมํฯ

[10]

‘‘น ตสฺส ทานํ ททมาโน, ยสํ ลาภญฺจ ปตฺถยิํ;

สพฺพญฺญุตํ ปตฺถยาโน, ตานิ กมฺมานิ อาจริ’’นฺติฯ

ตตฺถ ตทาติ ยทา อหํ อกิตฺตินามโก ตาปโส หุตฺวา ตสฺมิํ ทีเป การารญฺเญ วิหรามิ, ตทา นฺติ มมฯ ตปเตเชนาติ สีลปารมิตานุภาเวนฯ สีลญฺหิ ทุจฺจริตสํกิเลสสฺส ตปนโต ‘‘ตโป’’ติ วุจฺจติ, เนกฺขมฺมวีริยปารมิตานุภาเวน วาฯ ตาปิ หิ ตณฺหาสํกิเลสสฺส โกสชฺชสฺส จ ตปนโต ‘‘ตโป’’ติ วุจฺจติ, อุกฺกํสคตา จ ตา โพธิสตฺตสฺส อิมสฺมิํ อตฺตภาเวติฯ ขนฺติสํวรสฺส จาปิ ปรมุกฺกํสคมนโต ‘‘ขนฺติปารมิตานุภาเวนา’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏเตวฯ ‘‘ขนฺตี ปรมํ ตโป’’ติ (ที. นิ. 2.90; ธ. ป. 184) หิ วุตฺตํฯ สนฺตตฺโตติ ยถาวุตฺตคุณานุภาวชนิเตน ธมฺมตาสิทฺเธน ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนสฺส อุณฺหากาเรน สนฺตาปิโตฯ ติทิวาภิภูติ เทวโลกาธิปติ, สกฺโกติ อตฺโถฯ ปณฺณสาลาย สมีเป คหิตมฺปิ การปณฺณํ ปณฺณสาลาย อรญฺญมชฺฌคตตฺตา ‘‘ปวนา อาภต’’นฺติ วุตฺตํฯ

อเตลญฺจ อโลณิกนฺติ เทยฺยธมฺมสฺส อนุฬารภาเวปิ อชฺฌาสยสมฺปตฺติยา ทานธมฺมสฺส มหาชุติกภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ มม ทฺวาเรติ มยฺหํ ปณฺณสาลาย ทฺวาเรฯ สกฏาเหน อากิรินฺติ อิมินา อตฺตโน กิญฺจิปิ อเสเสตฺวา ทินฺนภาวํ ทสฺเสติฯ

ปุเนสนํ ชหิตฺวานาติ ‘‘เอกทิวสํ ทฺวิกฺขตฺตุํ ฆาเสสนํ น สลฺเลข’’นฺติ จินฺเตตฺวา ทานปีติยา ติตฺโต วิย หุตฺวา ตสฺมิํ ทิวเส ปุน อาหารปริเยฏฺฐิํ อกตฺวาฯ

อกมฺปิโตติ สุทูรวิกฺขมฺภิตตฺตา มจฺฉริเยน อจลิโต ทานชฺฌาสยโต จลนมตฺตมฺปิ อการิโตฯ อโนลคฺโคติ โลภวเสน อีสกมฺปิ อลคฺโคฯ ตติยมฺปีติ ปิ-สทฺเทน ทุติยมฺปีติ อิมํ สมฺปิณฺเฑติฯ เอวเมวมทาสหนฺติ ยถา ปฐมํ, เอวเมวํ ทุติยมฺปิ, ตติยมฺปิ อทาสิํ อหํฯ

น เม ตปฺปจฺจยาติ คาถาย วุตฺตเมวตฺถํ ปากฏํ กโรติฯ

ตตฺถ ตปฺปจฺจยาติ ทานปจฺจยา ตีสุ ทิวเสสุ ฉินฺนาหารตาย สรีรสฺมิํ เยน เววณฺณิเยน ภวิตพฺพํ, ตมฺปิ เม สรีรสฺมิํ วิวณฺณิยํ ทานปจฺจยาเยว นตฺถิ ฯ กสฺมา? ทานวิสเยน ปีติสุเขน ทานวิสยาย เอว จ รติยาฯ วีตินาเมมิ ตํ ทิวนฺติ ตํ สกลํ ติมตฺตทิวสํ วีตินาเมมิ, น เกวลญฺจ ตีณิ เอว ทิวสานิ, อถ โข มาสทฺวิมาสมตฺตมฺปิ กาลํ, เอวเมว ทาตุํ ปโหมีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยทิ มาสมฺปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อโนลีโนติ อลีนจิตฺโต, ทาเน อสงฺกุจิตจิตฺโตติ อตฺโถฯ

ตสฺสาติ พฺราหฺมณรูเปน อาคตสฺส สกฺกสฺสฯ ยสนฺติ กิตฺติํ, ปริวารสมฺปตฺติํ วาฯ ลาภญฺจาติ เทวมนุสฺเสสุ จกฺกวตฺติอาทิภาเวน ลทฺธพฺพํ ลาภํ วา น ปตฺถยิํฯ อถ โข สพฺพญฺญุตํ สมฺมาสมฺโพธิํ ปตฺถยาโน อากงฺขมาโน ตานิ ตีสุ ทิวเสสุ อเนกวารํ อุปฺปนฺนานิ ทานมยานิ ปุญฺญกมฺมานิ ทานสฺส วา ปริวารภูตานิ กายสุจริตาทีนิ ปุญฺญกมฺมานิ อาจริํ อกาสินฺติฯ

อิติ ภควา ตสฺมิํ อตฺตภาเว อตฺตโน สุทุกฺกรํ ปุญฺญจริตมตฺตเมว อิธ มหาเถรสฺส ปกาเสสิฯ ชาตกเทสนายํ ปน จตุตฺถทิวเส สกฺกสฺส อุปสงฺกมิตฺวา โพธิสตฺตสฺส อชฺฌาสยชานนํ วเรน อุปนิมนฺตนา โพธิสตฺตสฺส วรสมฺปฏิจฺฉนสีเสน ธมฺมเทสนา เทยฺยธมฺมทกฺขิเณยฺยานํ ปุน สกฺกสฺส อนาคมนสฺส จ อากงฺขมานตา จ ปกาสิตาฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘อกิตฺติํ ทิสฺวาน สมฺมนฺตํ, สกฺโก ภูตปตี พฺรวิ;

กิํ ปตฺถยํ มหาพฺรหฺเม, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิฯ

‘‘ทุกฺโข ปุนพฺภโว สกฺก, สรีรสฺส จ เภทนํ;

สมฺโมหมรณํ ทุกฺขํ, ตสฺมา สมฺมามิ, วาสวฯ

‘‘เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ

‘‘วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

เยน ปุตฺเต จ ทาเร จ, ธนธญฺญํ ปิยานิ จ;

ลทฺธา นรา น ตปฺปนฺติ, โส โลโภ น มยี วเสฯ

เอตสฺมิํ เต สุลปิเต…เป.… มนสิจฺฉสิฯ

‘‘วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

เขตฺตํ วตฺถุํ หิรญฺญญฺจ, ควาสฺสํ ทาสโปริสํ;

เยน ชาเตน ชียนฺติ, โส โทโส น มยี วเสฯ

‘‘เอตสฺมิํ เต สุลปิเต…เป.… มนสิจฺฉสิฯ

‘‘วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

พาลํ น ปสฺเส น สุเณ, น จ พาเลน สํวเส;

พาเลนลฺลาปสลฺลาปํ, น กเร น จ โรจเยฯ

‘‘กิํ นุ เต อกรํ พาโล, วท กสฺสป การณํ;

เกน กสฺสป พาลสฺส, ทสฺสนํ นาภิกงฺขสิฯ

‘‘อนยํ นยติ ทุมฺเมโธ, อธุรายํ นิยุญฺชติ;

ทุนฺนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต ปกุปฺปติ;

วินยํ โส น ชานาติ, สาธุ ตสฺส อทสฺสนํฯ

‘‘เอตสฺมิํ เต สุลปิเต…เป.… มนสิจฺฉสิฯ

‘‘วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สห สํวเส;

ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตญฺจ โรจเยฯ

‘‘กิํ นุ เต อกรํ ธีโร, วท กสฺสป การณํ;

เกน กสฺสป ธีรสฺส, ทสฺสนํ อภิกงฺขสิฯ

‘‘นยํ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยุญฺชติ;

สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;

วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโมฯ

‘‘เอตสฺมิํ เต สุลปิเต…เป.… มนสิจฺฉสิฯ

‘‘วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยุคฺคมนํ ปติ;

ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ, สีลวนฺโต จ ยาจกาฯ

‘‘ททโต เม น ขีเยถ, ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ;

ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, เอตํ สกฺก วรํ วเรฯ

‘‘เอตสฺมิํ เต สุลปิเต…เป.… มนสิจฺฉสิฯ

‘‘วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

น มํ ปุน อุเปยฺยาสิ, เอตํ สกฺก วรํ วเรฯ

‘‘พหูหิ วตจริยาหิ, นรา จ อถ นาริโย;

ทสฺสนํ อภิกงฺขนฺติ, กิํ นุ เม ทสฺสเน ภยํฯ

‘‘ตํ ตาทิสํ เทววณฺณํ, สพฺพกามสมิทฺธินํ;

ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺยํ, เอตํ เต ทสฺสเน ภย’’นฺติฯ (ชา. 1.13.83-103);

อถ สกฺโก ‘‘สาธุ, ภนฺเต, น เต อิโต ปฏฺฐาย สนฺติกํ อาคมิสฺสามี’’ติ ตํ อภิวาเทตฺวา ปกฺกามิฯ มหาสตฺโต ยาวชีวํ ตตฺเถว วสนฺโต อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติฯ

อนุรุทฺธตฺเถโร ตทา สกฺโก อโหสิ, โลกนาโถ อกิตฺติปณฺฑิโตฯ

ตสฺส มหาภินิกฺขมนสทิสํ นิกฺขนฺตตฺตา เนกฺขมฺมปารมีฯ สุวิสุทฺธสีลาจารตาย สีลปารมีฯ กามวิตกฺกาทีนํ สุฏฺฐุ วิกฺขมฺภิตตฺตา วีริยปารมีฯ ขนฺติสํวรสฺส ปรมุกฺกํสคมนโต ขนฺติปารมีฯ ปฏิญฺญานุรูปํ ปฏิปตฺติยา สจฺจปารมีฯ สพฺพตฺถ อจลสมาทานาธิฏฺฐาเนน อธิฏฺฐานปารมีฯ สพฺพสตฺเตสุ หิตชฺฌาสเยน เมตฺตาปารมีฯ สตฺตสงฺขารกตวิปฺปกาเรสุ มชฺฌตฺตภาวปฺปตฺติยา อุเปกฺขาปารมีฯ ตาสํ อุปการานุปกาเร ธมฺเม ชานิตฺวา อนุปกาเร ธมฺเม ปหาย อุปการธมฺเมสุ ปวตฺตาปนปุเรจรา สหชาตา จ อุปายโกสลฺลภูตา อติสลฺเลขวุตฺติสาธนี จ ปญฺญา ปญฺญาปารมีติ อิมาปิ ทส ปารมิโย ลพฺภนฺติฯ

ทานชฺฌาสยสฺส ปน อติอุฬารภาเวน ทานมุเขน เทสนา ปวตฺตาฯ

ตสฺมา สพฺพตฺถ สมกา มหากรุณา, ทฺเวปิ ปุญฺญญาณสมฺภารา, กายสุจริตาทีนิ ตีณิ โพธิสตฺตสุจริตานิ, สจฺจาธิฏฺฐานาทีนิ จตฺตาริ อธิฏฺฐานานิ, อุสฺสาหาทโย จตสฺโส พุทฺธภูมิโย, สทฺธาทโย ปญฺจ มหาโพธิปริปาจนียา ธมฺมา, อโลภชฺฌาสยาทโย ฉ โพธิสตฺตานํ อชฺฌาสยา, ติณฺโณ ตาเรสฺสามีติอาทโย สตฺต ปฏิญฺญา ธมฺมา, อปฺปิจฺฉสฺสายํ ธมฺโม, นายํ ธมฺโม มหิจฺฉสฺสาติอาทโย (ที. นิ. 3.358; อ. นิ. 8.30) อฏฺฐ มหาปุริสวิตกฺกา (ที. นิ. 3.358), นว โยนิโสมนสิการมูลกา ธมฺมา, ทานชฺฌาสยาทโย ทส มหาปุริสชฺฌาสยา, ทานสีลาทโย ทส ปุญฺญกิริยวตฺถูนีติ เอวมาทโย เย อเนกสตอเนกสหสฺสปฺปเภทา โพธิสมฺภารภูตา มหาโพธิสตฺตคุณาฯ เต สพฺเพปิ ยถารหํ อิธ นิทฺธาเรตฺวา วตฺตพฺพาฯ

อปิ เจตฺถ มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ มหนฺตญฺจ ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย มหาภินิกฺขมนสทิสํ เคหโต นิกฺขมนํ, นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตสฺส พหุชนสมฺมตสฺส สโต ปรมปฺปิจฺฉภาเวน กุเลสุ คเณสุ จ อลคฺคตา, อจฺจนฺตเมว ลาภสกฺการสิโลกชิคุจฺฉา, ปวิเวกาภิรติ, กายชีวิตนิรเปกฺโข ปริจฺจาโค, อนาหารสฺเสว สโต ทิวสตฺตยมฺปิ ทานปีติยา ปริตุฏฺฐสฺส นิพฺพิการสรีรยาปนํ, มาสทฺวิมาสมตฺตมฺปิ กาลํ ยาจเก สติ อาหารํ ตเถว ทตฺวา ‘‘ทานคเตเนว ปีติสุเขน สรีรํ ยาเปสฺสามี’’ติ ปริจฺจาเค อโนลีนวุตฺติสาธโก อุฬาโร ทานชฺฌาสโย, ทานํ ทตฺวา ปุน อาหารปริเยฏฺฐิยา อกรณเหตุภูตา ปรมสลฺเลขวุตฺตีติ เอวมาทโย มหาสตฺตสฺส คุณานุภาวา เวทิตพฺพาฯ เตเนตํ วุจฺจติ –

‘‘เอวํ อจฺฉริยา เหเต, อพฺภุตา จ มเหสิโน;

มหาการุณิกา ธีรา, สพฺพโลเกกพนฺธวาฯ

‘‘อจินฺเตยฺยานุภาวา จ, สทา สทฺธมฺมโคจรา;

โพธิสตฺตา มหาสตฺตา, สุจิสลฺเลขวุตฺติโนฯ

‘‘มหาวาตสมุทฺธต-วีจิมาโล มโหทธิ;

อปิ ลงฺเฆยฺย เวลนฺตํ, โพธิสตฺตา น ธมฺมตํฯ

‘‘โลเก สญฺชาตวทฺธาปิ, น เต ภาวิตภาวิโน;

ลิมฺปนฺติ โลกธมฺเมหิ, โตเยน ปทุมํ ยถาฯ

‘‘เยสํ เว อตฺตนิ สฺเนโห, นิหียติ ยถา ยถา;

สตฺเตสุ กรุณาสฺเนโห, วฑฺฒเตว ตถา ตถาฯ

‘‘ยถา จิตฺตํ วเส โหติ, น จ จิตฺตวสานุคา;

ตถา กมฺมํ วเส โหติ, น จ กมฺมวสานุคาฯ

‘‘โทเสหิ นาภิภูยนฺติ, สมุคฺฆาเตนฺติ วา น เต;

จรนฺตา โพธิปริเยฏฺฐิํ, ปุริสาชานิยา พุธาฯ

‘‘เตสุ จิตฺตปฺปสาโทปิ, ทุกฺขโต ปริโมจเย;

ปเควานุกิริยา เตสํ, ธมฺมสฺส อนุธมฺมโต’’ติฯ

ปรมตฺถทีปนิยา จริยาปิฏกสํวณฺณนาย

อกิตฺติจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สงฺขพฺราหฺมณจริยาวณฺณนา

[11-12] ทุติยสฺมิํ ปุนาปรนฺติ ปุน อปรํ, น เกวลมิทํ อกิตฺติจริยเมว, อถ โข ปุน อปรํ อญฺญํ สงฺขจริยมฺปิ ปวกฺขิสฺสํ, สุโณหีติ อธิปฺปาโยฯ อิโต ปเรสุปิ เอเสว นโยฯ สงฺขสวฺหโยติ สงฺขนาโมฯ มหาสมุทฺทํ ตริตุกาโมติ สุวณฺณภูมิํ คนฺตุํ นาวาย มหาสมุทฺทํ ตริตุกาโมฯ อุปคจฺฉามิ ปฏฺฏนนฺติ ตามลิตฺติปฏฺฏนํ อุทฺทิสฺส คจฺฉามิฯ สยมฺภุญาเณน ปจฺเจกโพธิยา อธิคตตฺตา สยเมว ภูตนฺติ สยมฺภุํฯ กิเลสมาราทีสุ เกนจิปิ น ปราชิตนฺติ อปราชิตํ, ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ มทฺทิตฺวา ฐิตนฺติ อตฺโถฯ ตตฺตาย กฐินภูมิยาติ ฆมฺมสนฺตาเปน สนฺตตฺตาย สกฺขรวาลุกานิจิตตฺตา ขราย กกฺขฬาย ภูมิยา

[13] นฺติ ตํ ปจฺเจกพุทฺธํฯ อิมมตฺถนฺติ อิมํ อิทานิ วกฺขมานํ ‘‘อิทํ เขตฺต’’นฺติอาทิกํ อตฺถํฯ วิจินฺตยินฺติ ตทา สงฺขพฺราหฺมณภูโต จินฺเตสินฺติ สตฺถา วทติฯ ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา –

อตีเต อยํ พาราณสี โมฬินี นาม อโหสิฯ โมฬินีนคเร พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต สงฺโข นาม พฺราหฺมโณ หุตฺวา อฑฺโฒ มหทฺธโน จตูสุ นครทฺวาเรสุ นครมชฺเฌ อตฺตโน นิเวสนทฺวาเรติ ฉสุ ฐาเนสุ ฉ ทานสาลาโย กาเรตฺวา เทวสิกํ ฉสตสหสฺสานิ วิสฺสชฺเชนฺโต กปณทฺธิกาทีนํ มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ โส เอกทิวสํ จินฺเตสิ – ‘‘อหํ เคเห ธเน ขีเณ ทานํ ทาตุํ น สกฺขิสฺสามิ, อปริกฺขีเณเยว ธเน นาวาย สุวณฺณภูมิํ คนฺตฺวา ธนํ อาหริสฺสามี’’ติฯ โส นาวํ ภณฺฑสฺส ปูราเปตฺวา ปุตฺตทารํ อามนฺเตตฺวา ‘‘ยาวาหํ อาคจฺฉิสฺสามิ, ตาว เม ทานํ อนุปจฺฉินฺทนฺตา ปวตฺเตยฺยาถา’’ติ วตฺวา ทาสกมฺมกรปริวุโต อุปาหนํ อารุยฺห ฉตฺเตน ธาริยมาเนน ปฏฺฏนคามาภิมุโข ปายาสิฯ