ตถา ปิตรา นิวาริยมาโน อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา ปิตุ ชีวิตรกฺขณตฺถํ ‘‘โปริสาทสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ นิจฺฉโย, ตสฺส จ สนฺตาสปริหรณตฺถํ นิหิตสตฺถสฺส คมนํ, ‘‘อตฺตโน สีลขณฺฑนํ มา โหตู’’ติ เตน ปิยวาจาย สมุทาจาโร, เตน จ นานานเยหิ ปริคฺคณฺหิยมานสฺส มรณสนฺตาสาภาโว, ปิตุ อตฺเถ มยฺหํ สรีรํ สผลํ กริสฺสามีติ หฏฺฐตุฏฺฐภาโว, สกฺเกนาปิ ปริคฺคณฺหิตุํ อสกฺกุเณยฺยสฺส สสชาติยมฺปิ ปริจฺจาคตฺถํ อตฺตโน ชีวิตนิรเปกฺขภาวสฺส ชานนํ, เตน สมาคเมปิ โอสฺสฏฺเฐปิ จิตฺตสฺส วิการาภาโว, ตสฺส จ มนุสฺสภาวมหาปิตุภาวานํ อวิปรีตโต ชานนํ, ญาตมตฺเต จ ตํ กุลสนฺตเก รชฺเช ปติฏฺฐาเปตุกามตา, ธมฺมเทสนาย สํเวเชตฺวา สีเลสุ ปติฏฺฐาปนนฺติฯ เอวมาทโย อิธ โพธิสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติฯ

อลีนสตฺตุจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สงฺขปาลจริยาวณฺณนา

[85] ทสเม สงฺขปาโลติอาทีสุ อยํ สงฺเขปตฺโถ – เทวโภคสมฺปตฺติสทิสาย มหติยา นาคิทฺธิยา สมนฺนาคตตฺตา มหิทฺธิโกฯ เหฏฺฐา ทฺเว, อุปริ ทฺเวติ จตสฺโส ทาฐา อาวุธา เอตสฺสาติ ทาฐาวุโธฯ อุคฺคเตชวิสตาย โฆรวิโสฯ นาคโยนิสิทฺธาหิ ทฺวีหิ ชิวฺหาหิ สมนฺนาคโตติ ทฺวิชิวฺโหฯ มหานุภาวานมฺปิ อุเรน คมนโต ‘‘อุรคา’’ติ ลทฺธนามานํ นาคานํ อธิปติภาวโต อุรคาธิภูฯ

[86] ทฺวินฺนํ มคฺคานํ วินิวิชฺฌิตฺวา สนฺธิภาเวน คตฏฺฐานสงฺขาเต จตุปฺปเถฯ อปราปรํ มหาชนสญฺจรณฏฺฐานภูเต มหามคฺเคฯ ตโต เอว มหาชนสมากิณฺณภาเวน นานาชนสมากุเลฯ อิทานิ วกฺขมานานํ จตุนฺนํ องฺคานํ วเสน จตุโร องฺเคฯ อธิฏฺฐาย อธิฏฺฐหิตฺวา, จิตฺเต ฐเปตฺวาฯ ยทาหํ สงฺขปาโล นาม ยถาวุตฺตรูโป นาคราชา โหมิ, ตทา เหฏฺฐา วุตฺตปฺปกาเร ฐาเน วาสํ อุโปสถวาสวเสน นิวาสํ อกปฺปยิํ กปฺเปสิํฯ

มหาสตฺโต หิ ทานสีลาทิปุญฺญปสุโต หุตฺวา โพธิปริเยสนวเสน อปราปรํ เทวมนุสฺสคตีสุ สํสรนฺโต กทาจิ เทวโภคสทิสสมฺปตฺติเก นาคภวเน นิพฺพตฺติตฺวา สงฺขปาโล นาม นาคราชา อโหสิ มหิทฺธิโก มหานุภาโวฯ โส คจฺฉนฺเต กาเล ตาย สมฺปตฺติยา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา มนุสฺสโยนิํ ปตฺเถนฺโต อุโปสถวาสํ วสิฯ

อถสฺส นาคภวเน วสนฺตสฺส อุโปสถวาโส น สมฺปชฺชติ, สีลํ สํกิลิสฺสติ, เตน โส นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา กณฺหวณฺณาย นทิยา อวิทูเร มหามคฺคสฺส จ เอกปทิกมคฺคสฺส จ อนฺตเร เอกํ วมฺมิกํ ปริกฺขิปิตฺวา อุโปสถํ อธิฏฺฐาย จาตุทฺทสปนฺนรเสสุ สมาทินฺนสีโล ‘‘มม จมฺมาทีนิ อตฺถิกา คณฺหนฺตู’’ติ อตฺตานํ ทานมุเข วิสฺสชฺเชตฺวา นิปชฺชติ, ปาฏิปเท นาคภวนํ คจฺฉติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, สงฺขปาโล’’ติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ วุตฺโต เอวฯ

[87] ยํ ปเนตฺถ ฉวิยา จมฺเมนาติอาทิกํ ‘‘จตุโร องฺเค อธิฏฺฐายา’’ติ วุตฺตํ จตุรงฺคาธิฏฺฐานทสฺสนํฯ ฉวิจมฺมานิ หิ อิธ เอกมงฺคํฯ เอวํ อุโปสถวาสํ วสนฺตสฺส มหาสตฺตสฺส ทีโฆ อทฺธา วีติวตฺโตฯ

อเถกทิวสํ ตสฺมิํ ตถา สีลํ สมาทิยิตฺวา นิปนฺเน โสฬส โภชปุตฺตา ‘‘มํสํ อาหริสฺสามา’’ติ อาวุธหตฺถา อรญฺเญ จรนฺตา กิญฺจิ อลภิตฺวา นิกฺขมนฺตา ตํ วมฺมิกมตฺถเก นิปนฺนํ ทิสฺวา ‘‘มยํ อชฺช โคธาโปตกมฺปิ น ลภิมฺหา, อิมํ นาคราชานํ วธิตฺวา ขาทิสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘มหา โข ปเนส คยฺหมาโน ปลาเยยฺยาติ ยถานิปนฺนกํเยว นํ โภเคสุ สูเลหิ วิชฺฌิตฺวา ทุพฺพลํ กตฺวา คณฺหิสฺสามา’’ติ สูลานิ อาทาย อุปสงฺกมิํสุฯ โพธิสตฺตสฺสาปิ สรีรํ มหนฺตํ เอกโทณิกนาวปฺปมาณํ วฏฺเฏตฺวา ฐปิตสุมนปุปฺผทามํ วิย ชิญฺชุกผลสทิเสหิ อกฺขีหิ ชยสุมนปุปฺผสทิเสน จ สีเสน สมนฺนาคตํ อติวิย โสภติฯ โส เตสํ โสฬสนฺนํ ชนานํ ปทสทฺเทน โภคนฺตรโต สีสํ นีหริตฺวา รตฺตกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา เต สูลหตฺเถ อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา ‘‘อชฺช มยฺหํ มโนรโถ มตฺถกํ ปาปุณิสฺสตี’’ติ อตฺตานํ ทานมุเข นิยฺยาเตตฺวา ‘‘อิเม มม สรีรํ สตฺตีหิ โกฏฺเฏตฺวา ฉิทฺทาวฉิทฺทํ กโรนฺเต น โอโลเกสฺสามี’’ติ อตฺตโน สีลขณฺฑภเยน ทฬฺหํ อธิฏฺฐานํ อธิฏฺฐหิตฺวา สีสํ โภคนฺตเร เอว ปเวเสตฺวา นิปชฺชิฯ

อถ นํ เต อุปคนฺตฺวา นงฺคุฏฺเฐ คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตา ภูมิยํ ปาเตตฺวา ติขิณสูเลหิ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ วิชฺฌิตฺวา สกณฺฏกา กาฬเวตฺตยฏฺฐิโย ปหารมุเขหิ ปเวเสตฺวา อฏฺฐสุ ฐาเนสุ กาเชหิ อาทาย มหามคฺคํ ปฏิปชฺชิํสุฯ มหาสตฺโต สูเลหิ วิชฺฌนโต ปฏฺฐาย เอกฏฺฐาเนปิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา เต น โอโลเกสิฯ

ตสฺส อฏฺฐหิ กาเชหิ อาทาย นียมานสฺส สีสํ โอลมฺพิตฺวา ภูมิํ ปหรติ ฯ อถ นํ ‘‘สีสมสฺส โอลมฺพตี’’ติ มหามคฺเค นิปชฺชาเปตฺวา สุขุเมน สูเลน นาสาปุเฏ วิชฺฌิตฺวา รชฺชุกํ ปเวเสตฺวา สีสํ อุกฺขิปิตฺวา กาชโกฏิยํ ลคฺเคตฺวา ปุนปิ อุกฺขิปิตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิํสุฯ เตน วุตฺตํ –

[88]

‘‘อทฺทสํสุ โภชปุตฺตา, ขรา ลุทฺทา อการุณา;

อุปคญฺฉุํ มมํ ตตฺถ, ทณฺฑมุคฺครปาณิโนฯ

[89]

‘‘นาสาย วินิวิชฺฌิตฺวา, นงฺคุฏฺเฐ ปิฏฺฐิกณฺฏเก;

กาเช อาโรปยิตฺวาน, โภชปุตฺตา หริํสุ ม’’นฺติฯ

ตตฺถ โภชปุตฺตาติ ลุทฺทปุตฺตาฯ ขราติ กกฺขฬา, ผรุสกายวจีกมฺมนฺตาฯ ลุทฺทาติ ทารุณา, โฆรมานสาฯ อการุณาติ นิกฺกรุณาฯ ทณฺฑมุคฺครปาณิโนติ จตุรสฺสทณฺฑหตฺถาฯ นาสาย วินิวิชฺฌิตฺวาติ รชฺชุกํ ปเวเสตุํ สุขุเมน สูเลน นาสาปุเฏ วิชฺฌิตฺวาฯ นงฺคุฏฺเฐ ปิฏฺฐิกณฺฏเกติ นงฺคุฏฺฐปฺปเทเส ตตฺถ ตตฺถ ปิฏฺฐิกณฺฏกสมีเป จ วินิวิชฺฌิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ กาเช อาโรปยิตฺวานาติ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ วินิวิชฺฌิตฺวา พทฺเธสุ อฏฺฐสุ เวตฺตลตามณฺฑเลสุ เอเกกสฺมิํ โอวิชฺฌิตํ เอเกกํ กาชํ ทฺเว ทฺเว โภชปุตฺตา อตฺตโน อตฺตโน ขนฺธํ อาโรเปตฺวาฯ

[90] สสาครนฺตํ ปถวินฺติ สมุทฺทปริยนฺตํ มหาปถวิํฯ สกานนํ สปพฺพตนฺติ สทฺธิํ กานเนหิ ปพฺพเตหิ จาติ สกานนํ สปพฺพตญฺจฯ นาสาวาเตน ฌาปเยติ สจาหํ อิจฺฉมาโน อิจฺฉนฺโต กุชฺฌิตฺวา นาสาวาตํ วิสฺสชฺเชยฺยํ, สมุทฺทปริยนฺตํ สกานนํ สปพฺพตํ อิมํ มหาปถวิํ ฌาเปยฺยํ, สห นาสาวาตวิสฺสชฺชเนน ฉาริกํ กเรยฺยํ, เอตาทิโส ตทา มยฺหํ อานุภาโวฯ

[91] เอวํ สนฺเตปิ สูเลหิ วินิวิชฺฌนฺเต, โกฏฺฏยนฺเตปิ สตฺติภิฯ โภชปุตฺเต น กุปฺปามีติ ทุพฺพลภาวกรณตฺถํ เวตฺตลตาปเวสนตฺถญฺจ สารทารูหิ ตจฺเฉตฺวา กเตหิ ติขิณสูเลหิ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ วิชฺฌนฺเตปิ ทุพฺพลภาวกรณตฺถํ ติขิณาหิ สตฺตีหิ ตหิํ ตหิํ โกฏฺฏยนฺเตปิ โภชปุตฺตานํ ลุทฺทานํ น กุปฺปามิฯ

เอสา เม สีลปารมีติ เอวํ มหานุภาวสฺส ตถา อธิฏฺฐหนฺตสฺส ยา เม มยฺหํ สีลขณฺฑภเยน เตสํ อกุชฺฌนา, เอสา เอกนฺเตเนว ชีวิตนิรเปกฺขภาเวน ปวตฺตา มยฺหํ สีลปารมี, สีลวเสน ปรมตฺถปารมีติ อตฺโถฯ

ตถา ปน โพธิสตฺเต เตหิ นียมาเน มิถิลนครวาสี อาฬาโร นาม กุฏุมฺพิโก ปญฺจสกฏสตานิ อาทาย สุขยานเก นิสีทิตฺวา คจฺฉนฺโต เต โภชปุตฺเต มหาสตฺตํ หรนฺเต ทิสฺวา การุญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา เต ลุทฺเท ปุจฺฉิ – ‘‘กิสฺสายํ นาโค นียติ, เนตฺวา จิมํ กิํ กริสฺสถา’’ติ? เต ‘‘อิมสฺส นาคสฺส มํสํ สาทุญฺจ มุทุญฺจ ถูลญฺจ ปจิตฺวา ขาทิสฺสามา’’ติ อาหํสุฯ อถ โส เตสํ โสฬสวาหโคเณ ปสตํ ปสตํ สุวณฺณมาสเก สพฺเพสํ นิวาสนปารุปนานิ ภริยานมฺปิ เตสํ วตฺถาภรณานิ ทตฺวา ‘‘สมฺมา, อยํ มหานุภาโว นาคราชา, อตฺตโน สีลคุเณน ตุมฺหากํ น ทุพฺภิ, อิมํ กิลมนฺเตหิ พหุํ ตุมฺเหหิ อปุญฺญํ ปสุตํ, วิสฺสชฺเชถา’’ติ อาหฯ เต ‘‘อยํ อมฺหากํ มนาโป ภกฺโข, พหู จ โน อุรคา ภุตฺตปุพฺพา, ตถาปิ ตว วจนํ อมฺเหหิ ปูเชตพฺพํ, ตสฺมา อิมํ นาคํ วิสฺสชฺเชสฺสามา’’ติ วิสฺสชฺเชตฺวา มหาสตฺตํ ภูมิยํ นิปชฺชาเปตฺวา อตฺตโน กกฺขฬตาย ตา กณฺฏกาจิตา อาวุตา กาฬเวตฺตลตา โกฏิยํ คเหตฺวา อากฑฺฒิตุํ อารภิํสุฯ

อถ โส นาคราชานํ กิลมนฺตํ ทิสฺวา อกิลเมนฺโตว อสินา ลตา ฉินฺทิตฺวา ทารกานํ กณฺณเวธโต ปฏิหรณนิยาเมน อทุกฺขาเปนฺโต สณิกํ นีหริฯ ตสฺมิํ กาเล เต โภชปุตฺตา ยํ พนฺธนํ ตสฺส นตฺถุโต ปเวเสตฺวา ปฏิมุกฺกํ, ตํ พนฺธนํ สณิกํ โมจยิํสุฯ มหาสตฺโต มุหุตฺตํ ปาจีนาภิมุโข คนฺตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ อาฬารํ โอโลเกสิฯ ลุทฺทา โถกํ คนฺตฺวา ‘‘อุรโค ทุพฺพโล, มตกาเล คเหตฺวาว นํ คมิสฺสามา’’ติ นิลียิํสุฯ อาฬาโร มหาสตฺตสฺส อญฺชลิํ ปคฺคยฺห ‘‘คจฺเฉว โข ตฺวํ, มหานาค, มา ตํ ลุทฺทา ปุน คเหสุ’’นฺติ วทนฺโต โถกํ ตํ นาคํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺติฯ

โพธิสตฺโต นาคภวนํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปปญฺจํ อกตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นิกฺขมิตฺวา อาฬารํ อุปสงฺกมิตฺวา นาคภวนสฺส วณฺณํ กเถตฺวา ตํ ตตฺถ เนตฺวา ตีหิ กญฺญาสเตหิ สทฺธิํ มหนฺตมสฺส ยสํ ทตฺวา ทิพฺเพหิ กาเมหิ สนฺตปฺเปสิฯ

อาฬาโร นาคภวเน เอกวสฺสํ วสิตฺวา ทิพฺเพ กาเม ปริภุญฺชิตฺวา ‘‘อิจฺฉามหํ, สมฺม, ปพฺพชิตุ’’นฺติ นาคราชสฺส กเถตฺวา ปพฺพชิตปริกฺขาเร คเหตฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทสํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา ตตฺถ จิรํ วสิตฺวา อปรภาเค จาริกํ จรนฺโต พาราณสิํ ปตฺวา พาราณสิรญฺญา สมาคโต เตน อาจารสมฺปตฺติํ นิสฺสาย ปสนฺเนน ‘‘ตฺวํ อุฬารโภคา มญฺเญ กุลา ปพฺพชิโต, เกน นุ โข การเณน ปพฺพชิโตสี’’ติ ปุฏฺโฐ อตฺตโน ปพฺพชฺชาการณํ กเถนฺโต ลุทฺทานํ หตฺถโต โพธิสตฺตสฺส วิสฺสชฺชาปนํ อาทิํ กตฺวา สพฺพํ ปวตฺติํ รญฺโญ อาจิกฺขิตฺวา –

‘‘ทิฏฺฐา มยา มานุสกาปิ กามา, อสสฺสตา วิปริณามธมฺมา;

อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, สทฺธายหํ ปพฺพชิโตมฺหิ, ราชฯ

‘‘ทุมปฺผลานีว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุทฺธา จ สรีรเภทา;

เอตมฺปิ ทิสฺวา ปพฺพชิโตมฺหิ ราช, อปณฺณกํ สามญฺญเมว เสยฺโย’’ติฯ (ชา. 2.17.191-192) –

อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิฯ

ตํ สุตฺวา ราชา –

‘‘อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปญฺญา, พหุสฺสุตา เย พหุฐานจินฺติโน;

นาคญฺจ สุตฺวาน ตวญฺจฬาร, กาหามิ ปุญฺญานิ อนปฺปกานี’’ติฯ (ชา. 2.17.193) –

อาหฯ

อถสฺส ตาปโส –

‘‘อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปญฺญา, พหุสฺสุตา เย พหุฐานจินฺติโน;

นาคญฺจ สุตฺวาน มมญฺจ ราช, กโรหิ ปุญฺญานิ อนปฺปกานี’’ติฯ (ชา. 2.17.194) –

เอวํ ธมฺมํ เทเสตฺวา ตตฺเถว จตฺตาโร วสฺสานมาเส วสิตฺวา ปุน หิมวนฺตํ คนฺตฺวา ยาวชีวํ จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิฯ โพธิสตฺโตปิ ยาวชีวํ อุโปสถวาสํ วสิตฺวา สคฺคปุรํ ปูเรสิฯ โสปิ ราชา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ยถากมฺมํ คโตฯ

ตทา อาฬาโร สาริปุตฺตตฺเถโร อโหสิ, พาราณสิราชา อานนฺทตฺเถโร, สงฺขปาลนาคราชา โลกนาโถฯ

ตสฺส สรีรปริจฺจาโค ทานปารมี, ตถารูเปนปิ วิสเตเชน สมนฺนาคตสฺส ตถารูปายปิ ปีฬาย สติ สีลสฺส อภินฺนตา สีลปารมี, เทวโภคสมฺปตฺติสทิสํ โภคํ ปหาย นาคภวนโต นิกฺขมิตฺวา สมณธมฺมกรณํ เนกฺขมฺมปารมี, ‘‘ทานาทิอตฺถํ อิทญฺจิทญฺจ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ สํวิทหนํ ปญฺญาปารมี, กามวิตกฺกวิโนทนํ อธิวาสนวีริยญฺจ วีริยปารมี, อธิวาสนขนฺติ ขนฺติปารมี, สจฺจสมาทานํ สจฺจปารมี, อจลสมาทานาธิฏฺฐานํ อธิฏฺฐานปารมี, โภชปุตฺเต อุปาทาย สพฺพสตฺเตสุ เมตฺตานุทฺทยภาโว เมตฺตาปารมี, เวทนาย สตฺตสงฺขารกตวิปฺปกาเรสุ จ มชฺฌตฺตภาโว อุเปกฺขาปารมีติ เอวํ ทส ปารมิโย ลพฺภนฺติฯ สีลปารมี ปน อติสยวตีติ กตฺวา สา เอว เทสนํ อารุฬฺหาฯ ตถา อิธ โพธิสตฺตสฺส คุณานุภาวา ‘‘โยชนสติเก นาคภวนฏฺฐาเน’’ติอาทินา ภูริทตฺตจริยายํ (จริยา. 2.11 อาทโย) วุตฺตนเยเนว ยถารหํ วิภาเวตพฺพาติฯ

สงฺขปาลจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอเตติ เย หตฺถินาคจริยาทโย อิมสฺมิํ วคฺเค นิทฺทิฏฺฐา อนนฺตรคาถาย จ ‘‘หตฺถินาโค ภูริทตฺโต’’ติอาทินา อุทฺทานวเสน สงฺคเหตฺวา ทสฺสิตา นว จริยา, เต สพฺเพ วิเสสโต สีลปารมิปูรณวเสน ปวตฺติยา สีลํ พลํ เอเตสนฺติ สีลพลาฯ สีลสฺส ปรมตฺถปารมิภูตสฺส ปริกฺขรณโต สนฺตานสฺส จ ปริภาวนาวเสน อภิสงฺขรณโต ปริกฺขาราฯ อุกฺกํสคตาย สีลปรมตฺถปารมิยา อสมฺปุณฺณตฺตา ปเทโส เอเตสํ อตฺถิ, น นิปฺปเทโสติ ปเทสิกา สปฺปเทสาฯ

กสฺมาติ เจ? อาห ‘‘ชีวิตํ ปริรกฺขิตฺวา, สีลานิ อนุรกฺขิส’’นฺติ, ยสฺมา เอเตสุ หตฺถินาคจริยาทีสุ (จริยา. 2.1 อาทโย) อหํ อตฺตโน ชีวิตํ เอกเทเสน ปริรกฺขิตฺวาว สีลานิ อนุรกฺขิํ, ชีวิตํ น สพฺพถา ปริจฺจชิํ, เอกนฺเตเนว ปน สงฺขปาลสฺส เม สโต สพฺพกาลมฺปิ ชีวิตํ ยสฺส กสฺสจิ นิยฺยตฺตํ, สงฺขปาลนาคราชสฺส ปน เม มหานุภาวสฺส อุคฺควิสเตชสฺส สโต สมานสฺส สพฺพกาลมฺปิ เตหิ ลุทฺเทหิ สมาคเม ตโต ปุพฺเพปิ ปจฺฉาปิ สโต เอวํ ปุคฺคลวิภาคํ อกตฺวา ยสฺส กสฺสจิ สีลานุรกฺขณตฺถเมว ชีวิตํ เอกํเสเนว นิยฺยตฺตํ นียาติตํ ทานมุเข นิสฺสฏฺฐํ, ตสฺมา สา สีลปารมีติ ยสฺมา เจตเทวํ, ตสฺมา เตน การเณน สา ปรมตฺถปารมิภาวํ ปตฺตา มยฺหํ สีลปารมีติ ทสฺเสตีติฯ

ปรมตฺถทีปนิยา จริยาปิฏกสํวณฺณนาย

ทสวิธจริยาสงฺคหสฺส วิเสสโต

สีลปารมิวิภาวนสฺส

ทุติยวคฺคสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ยุธญฺชยวคฺโค

1. ยุธญฺชยจริยาวณฺณนา

[1] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม อมิตยโสติ อปริมิตปริวารวิภโวฯ ราชปุตฺโต ยุธญฺชโยติ รมฺมนคเร สพฺพทตฺตสฺส นาม รญฺโญ ปุตฺโต นาเมน ยุธญฺชโย นามฯ

อยญฺหิ พาราณสี อุทยชาตเก (ชา. 1.11.37 อาทโย) สุรุนฺธนนครํ นาม ชาตาฯ จูฬสุตโสมชาตเก (ชา. 2.17.195 อาทโย) สุทสฺสนํ นาม, โสณนนฺทชาตเก (ชา. 2.20.92 อาทโย) พฺรหฺมวฑฺฒนํ นาม, ขณฺฑหาลชาตเก(ชา. 2.22.982 อาทโย) ปุปฺผวตี นาม, อิมสฺมิํ ปน ยุธญฺชยชาตเก (ชา. 1.11.73 อาทโย) รมฺมนครํ นาม อโหสิ, เอวมสฺส กทาจิ นามํ ปริวตฺตติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ราชปุตฺโตติ รมฺมนคเร สพฺพทตฺตสฺส นาม รญฺโญ ปุตฺโต’’ติฯ ตสฺส ปน รญฺโญ ปุตฺตสหสฺสํ อโหสิฯ โพธิสตฺโต เชฏฺฐปุตฺโต, ตสฺส ราชา อุปรชฺชํ อทาสิฯ โส เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ทิวเส ทิวเส มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ เอวํ คจฺฉนฺเต กาเล โพธิสตฺโต เอกทิวสํ ปาโตว รถวรํ อภิรุหิตฺวา มหนฺเตน สิริวิภเวน อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺโต รุกฺขคฺคติณคฺคสาขคฺคมกฺกฏกสุตฺตชาลาทีสุ มุตฺตาชาลากาเรน ลคฺเค อุสฺสาวพินฺทู ทิสฺวา ‘‘สมฺม สารถิ, กิํ นาเมต’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘เอเต, เทว, หิมสมเย ปตนกอุสฺสาวพินฺทู นามา’’ติ สุตฺวา ทิวสภาคํ อุยฺยาเน กีฬิตฺวา สายนฺหกาเล ปจฺจาคจฺฉนฺโต เต อทิสฺวา ‘‘สมฺม สารถิ, กหํ เต อุสฺสาวพินฺทู, น เต อิทานิ ปสฺสามี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘เทว, สูริเย อุคฺคจฺฉนฺเต สพฺเพ ภิชฺชิตฺวา วิลยํ คจฺฉนฺตี’’ติ สุตฺวา ‘‘ยถา อิเม อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชนฺติ, เอวํ อิเมสํ สตฺตานํ ชีวิตสงฺขาราปิ ติณคฺเค อุสฺสาวพินฺทุสทิสาว, ตสฺมา มยา พฺยาธิชรามรเณหิ อปีฬิเตเนว มาตาปิตโร อาปุจฺฉิตฺวา ปพฺพชิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อุสฺสาวพินฺทุเมว อารมฺมณํ กตฺวา อาทิตฺเต วิย ตโย ภเว ปสฺสนฺโต อตฺตโน เคหํ อาคนฺตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตาย วินิจฺฉยสาลาย นิสินฺนสฺส ปิตุ สนฺติกเมว คนฺตฺวา ปิตรํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ เตน วุตฺตํ –