9. อลีนสตฺตุจริยาวณฺณนา

[74] นวเม ปญฺจาลรฏฺเฐติ เอวํนามเก ชนปเทฯ นครวเร, กปิลายนฺติ ‘‘กปิลา’’ติ เอวํลทฺธนาเม อุตฺตมนคเรฯ ‘‘นครวเร’’ติ วตฺวา ปุน ‘‘ปุรุตฺตเม’’ติ วจนํ ตสฺมิํ กาเล ชมฺพุทีเป สพฺพนครานํ ตสฺส นครสฺส อคฺคนครภาวทสฺสนตฺถํฯ ชยทฺทิโส นามาติ รญฺญา อตฺตโน ปจฺจตฺถิเก ชิเต ชาโต, อตฺตโน วา ปจฺจามิตฺตภูตํ ยกฺขินีสงฺขาตํ ชยทฺทิสํ ชิโตติ เอวํลทฺธนาโมฯ สีลคุณมุปาคโตติ อาจารสีลญฺเจว อุสฺสาหสมฺปตฺติยาทิราชคุณญฺจ อุปาคโต, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ

[75] ตสฺส รญฺโญติ ชยทฺทิสราชสฺส, อหํ ปุตฺโต อโหสินฺติ วจนเสโสฯ สุตธมฺโมติ ยาวตา ราชปุตฺเตน โสตพฺพธมฺโม นาม, ตสฺส สพฺพสฺส สุตตฺตา สุตธมฺโม, พหุสฺสุโตติ อตฺโถฯ อถ วา สุตธมฺโมติ วิสฺสุตธมฺโม, ธมฺมจริยาย สมจริยาย ปกาโส ปญฺญาโต, โลเก ปตฺถฏกิตฺติธมฺโมติ อตฺโถฯ อลีนสตฺโตติ เอวํนาโมฯ คุณวาติ อุฬาเรหิ มหาปุริสคุเณหิ สมนฺนาคโตฯ อนุรกฺขปริชโน สทาติ สทฺธาทิคุณวิเสสโยคโต จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สมฺมเทว สงฺคหณโต จ สพฺพกาลํ สมฺภตฺตปริวารชโนฯ

[76] ปิตา เม มิควํ คนฺตฺวา, โปริสาทํ อุปาคมีติ มยฺหํ ปิตา ชยทฺทิสราชา มิควํ จรนฺโต อรญฺญมชฺฌํ คนฺตฺวา โปริสาทํ มนุสฺสขาทกํ ยกฺขินิปุตฺตํ อุปคญฺฉิ, เตน สมาคมิฯ

ชยทฺทิสราชา กิร เอกทิวสํ ‘‘มิควํ คมิสฺสามี’’ติ ตทนุรูเปน มหตา ปริวาเรน กปิลนครโต นิกฺขมิฯ ตํ นิกฺขนฺตมตฺตเมว ตกฺกสิลาวาสี นนฺโท นาม พฺราหฺมโณ จตสฺโส สตารหา คาถา นาม กเถตุํ อาทาย อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน อาคมนการณํ รญฺโญ อาโรเจสิฯ ราชา ‘‘นิวตฺติตฺวา สุณิสฺสามี’’ติ ตสฺส วสนเคหํ ปริพฺพยญฺจ ทาเปตฺวา อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ ‘‘ยสฺส ปสฺเสน มิโค ปลายติ, ตสฺเสว โส คีวา’’ติ วตฺวา มิเค ปริเยสนฺโต วิจรติฯ

อเถโก ปสทมิโค มหาชนสฺส ปทสทฺเทน อาสยโต นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อภิมุโข คนฺตฺวา ปลายิฯ อมจฺจา ปริหาสํ กริํสุฯ ราชา ตํ อนุพนฺธิตฺวา ติโยชนมตฺถเก ตํ ปริกฺขีณชวํ ฐิตํ วิชฺฌิตฺวา ปาเตสิฯ ปติตํ ขคฺเคน ทฺวิธา กตฺวา อนตฺถิโกปิ ‘‘มํเสน มิคํ คเหตุํ นาสกฺขี’’ติ วจนโมจนตฺถํ กาเช กตฺวา อาคจฺฉนฺโต เอกสฺส นิคฺโรธสฺส มูเล ทพฺพติเณสุ นิสีทิตฺวา โถกํ วิสฺสมิตฺวา คนฺตุํ อารภิฯ

เตน จ สมเยน ตสฺเสว รญฺโญ เชฏฺฐภาตา ชาตทิวเส เอว เอกาย ยกฺขินิยา ขาทิตุํ คหิโต อารกฺขมนุสฺเสหิ อนุพทฺธาย ตาย นิทฺธมนมคฺเคน คจฺฉนฺติยา อุเร ฐปิโต มาตุสญฺญาย มุเขน ถนคฺคหเณน ปุตฺตสิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา สํวฑฺฒิยมาโน ตทาหาโรปโยคิตาย มนุสฺสมํสํ ขาทนฺโต อนุกฺกเมน วุทฺธิปฺปตฺโต อตฺตานํ อนฺตรธาปนตฺถํ ยกฺขินิยา ทินฺนโอสธมูลานุภาเวน อนฺตรหิโต หุตฺวา มนุสฺสมํสํ ขาทิตฺวา ชีวนฺโต ตาย ยกฺขินิยา มตาย ตํ โอสธมูลํ อตฺตโน ปมาเทน นาเสตฺวา ทิสฺสมานรูโปว มนุสฺสมํสํ ขาทนฺโต นคฺโค อุพฺพิคฺควิรูปทสฺสโน ราชปุริเสหิ ปสฺสิตฺวา อนุพทฺโธ ปลายิตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ตสฺส นิคฺโรธสฺส มูเล วาสํ กปฺเปนฺโต ราชานํ ทิสฺวา ‘‘ภกฺโขสิ เม’’ติ หตฺเถ อคฺคเหสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โส เม ปิตุมคฺคเหสิ, ภกฺโขสิ มม มา จลี’’ติอาทิฯ

ตตฺถ โส เม ปิตุมคฺคเหสีติ โส โปริสาโท มม ปิตรํ ชยทฺทิสราชานํ อตฺตโน นิสินฺนรุกฺขสมีปมาคตํ ‘‘มม ภกฺโข ตฺวํ อาคโตสิ, หตฺถปริปฺผนฺทนาทิวเสน มา จลิ, จลนฺตมฺปิ อหํ ตํ ขาทิสฺสามี’’ติ หตฺเถ อคฺคเหสิฯ

[77] ตสฺสาติ ตสฺส ยกฺขินิปุตฺตสฺสฯ ตสิตเวธิโตติ จิตฺตุตฺราเสน ตสิโต สรีรปริกมฺเปน เวธิโตฯ อูรุกฺขมฺโภติ อุภินฺนํ อูรูนํ ถทฺธภาโว, เยน โส ตโต ปลายิตุํ นาสกฺขิฯ

มิควํ คเหตฺวา มุญฺจสฺสูติ เอตฺถ มิควนฺติ มิคววเสน ลทฺธตฺตา ตํ มิคมํสํ ‘‘มิคว’’นฺติ อาห, อิมํ มิคมํสํ คเหตฺวา มํ มุญฺจสฺสูติ อตฺโถฯ โส หิ ราชา นํ ยกฺขินิปุตฺตํ ทิสฺวา ภีโต อูรุกฺขมฺภํ ปตฺวา ขาณุโก วิย อฏฺฐาสิฯ โส เวเคน คนฺตฺวา ตํ หตฺเถ คเหตฺวา ‘‘ภกฺโขสิ เม อาคโตสี’’ติ อาหฯ

อถ นํ ราชา สติํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา ‘‘สเจ อาหารตฺถิโก, อิมํ เต มํสํ ททามิ, ตํ คเหตฺวา ขาท, มํ มุญฺจาหี’’ติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา โปริสาโท ‘‘กิมิทํ มยฺหเมว สนฺตกํ ทตฺวา มยา โวหารํ กโรสิ, นนุ อิมํ มํสญฺจ ตฺวญฺจ มม หตฺถคตกาลโต ปฏฺฐาย มยฺหเมว สนฺตกํ, ตสฺมา ตํ ปฐมํ ขาทิตฺวา ปจฺฉา มํสํ ขาทิสฺสามี’’ติ อาหฯ

อถ ราชา ‘‘มํสนิกฺกเยนายํ น มํ มุญฺจติ, มยา จ มิควํ อาคจฺฉนฺเตน ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ‘อาคนฺตฺวา เต ธนํ ทสฺสามี’ติ ปฏิญฺญา กตาฯ สจายํ ยกฺโข อนุชานิสฺสติ, สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต เคหํ คนฺตฺวา ตํ ปฏิญฺญํ โมเจตฺวา ปุน อิมสฺส ยกฺขสฺส ภตฺตตฺถํ อาคจฺเฉยฺย’’นฺติ จินฺเตตฺวา ตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ตํ สุตฺวา โปริสาโท ‘‘สเจ ตฺวํ สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต คนฺตุกาโมสิ, คนฺตฺวา ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ทาตพฺพํ ธนํ ทตฺวา สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต สีฆํ ปุน อาคจฺเฉยฺยาสี’’ติ วตฺวา ราชานํ วิสฺสชฺเชสิฯ โส เตน วิสฺสฏฺโฐ ‘‘ตฺวํ มา จินฺตยิ, อหํ ปาโตว อาคมิสฺสามี’’ติ วตฺวา มคฺคนิมิตฺตานิ สลฺลกฺเขนฺโต อตฺตโน พลกายํ อุปคนฺตฺวา เตน ปริวุโต นครํ ปวิสิตฺวา นนฺทพฺราหฺมณํ ปกฺโกสาเปตฺวา มหารเห อาสเน นิสีทาเปตฺวา ตา คาถา สุตฺวา จตฺตาริ สหสฺสานิ ทตฺวา ยานํ อาโรเปตฺวา ‘‘อิมํ ตกฺกสิลเมว เนถา’’ติ มนุสฺเส ทตฺวา พฺราหฺมณํ อุยฺโยเชตฺวา ทุติยทิวเส โปริสาทสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม ปุตฺตํ รชฺเช ปติฏฺฐเปตุํ อนุสาสนิญฺจ เทนฺโต ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ เตน วุตฺตํ –

[78]

‘‘มิควํ คเหตฺวา มุญฺจสฺสุ, กตฺวา อาคมนํ ปุน;

พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา, ปิตา อามนฺตยี มมํฯ

[79]

‘‘รชฺชํ ปุตฺต ปฏิปชฺช, มา ปมชฺชิ ปุรํ อิทํ;

กตํ เม โปริสาเทน, มม อาคมนํ ปุนา’’ติฯ

ตตฺถ อาคมนํ ปุนาติ ปุน อาคมนํ ปฏิญฺญาตสฺส โปริสาทสฺส สงฺครํ กตฺวาฯ พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวาติ ตกฺกสิลโต อาคตสฺส นนฺทนามสฺส พฺราหฺมณสฺส ตา คาถา สุตฺวา จตุสหสฺสปริมาณํ ธนํ ทตฺวาฯ ปิตา อามนฺตยี มมนฺติ มม ปิตา ชยทฺทิสราชา มํ อามนฺเตสิฯ

กถํ อามนฺเตสีติ เจ? อาห ‘‘รชฺช’’นฺติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ – ปุตฺต, ตฺวํ อิมํ กุลสนฺตกํ รชฺชํ ปฏิปชฺช, ยถาหํ ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรมิ, เอวํ ตฺวมฺปิ ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา รชฺชํ กาเรหิฯ ตฺวํ อิทํ ปุรํ รกฺขนฺโต รชฺชญฺจ กาเรนฺโต มา ปมาทมาปชฺชิ, อสุกสฺมิํ ฐาเน นิคฺโรธรุกฺขมูเล โปริสาเทน ยกฺเขน กตเมตํ มยา สงฺครํ มม ปุน ตสฺส สนฺติกํ อาคมนํ อุทฺทิสฺส, เกวลํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ธนทานตฺถํ อิธาคโต สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต, ตสฺมา ตตฺถาหํ คมิสฺสามีติฯ

ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ‘‘มา โข ตฺวํ, มหาราช, ตตฺถ อคมาสิ, อหํ ตตฺถ คมิสฺสามิฯ สเจ ปน ตฺวํ, ตาต, คมิสฺสสิเยว, อหมฺปิ ตยา สทฺธิํ คมิสฺสามิเยวา’’ติฯ ‘‘เอวํ สนฺเต มยํ อุโภปิ น ภวิสฺสาม, ตสฺมา อหเมว ตตฺถ คมิสฺสามี’’ติ นานปฺปกาเรน วาเรนฺตํ ราชานํ สญฺญาเปตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา ปิตุ อตฺถาย อตฺตานํ ปริจฺจชิตฺวา โสตฺถิภาวาย ปิตริ สาสิตวาทํ ปยุญฺชมาเน มาตุภคินิภริยาสุ จ สจฺจกิริยํ กโรนฺตีสุ อาวุธํ คเหตฺวา นครโต นิกฺขมิตฺวา อสฺสุปุณฺณมุขํ มหาชนํ อนุพนฺธนฺตํ อาปุจฺฉิตฺวา ปิตรา อกฺขาตนเยน ยกฺขวาสมคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ ยกฺขินิปุตฺโตปิ ‘‘ขตฺติยา นาม พหุมายา, โก ชานาติ กิํ ภวิสฺสตี’’ติ รุกฺขํ อภิรุหิตฺวา รญฺโญ อาคมนํ โอโลเกนฺโต นิสินฺโน กุมารํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘ปิตรํ นิวตฺเตตฺวา ปุตฺโต อาคโต ภวิสฺสติ, นตฺถิ เม ภย’’นฺติ โอตริตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐิํ ทสฺเสตฺวาว นิสีทิฯ มหาสตฺโต อาคนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต อฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ –

[80]

‘‘มาตาปิตู จ วนฺทิตฺวา, นิมฺมินิตฺวาน อตฺตนา;

นิกฺขิปิตฺวา ธนุํ ขคฺคํ, โปริสาทํ อุปาคมิ’’นฺติฯ

[81] สสตฺถหตฺถูปคตนฺติ สสตฺถหตฺถํ อุปคตํ อาวุธปาณิํ มํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตํ ทิสฺวาฯ กทาจิ โส ตสิสฺสตีติ โส ยกฺโข อปิ ตเสยฺยฯ เตน ภิชฺชิสฺสติ สีลนฺติ เตน ตสฺส ตาสุปฺปาทเนน มยฺหํ สีลํ วินสฺสติ สํกิลิสฺสติฯ ปริตาสํ กเต มยีติ มยิ ตสฺส ปริตาสํ กเต สติฯ

[82] สีลขณฺฑภยา มยฺหํ, ตสฺส เทสฺสํ น พฺยาหรินฺติ ยถา จ สีลเภทภเยน นิหิตสตฺโถ ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ, เอวํ มยฺหํ สีลขณฺฑภยา เอว ตสฺส โปริสาทสฺส เทสฺสํ อนิฏฺฐมฺปิ น พฺยาหริํ, เกวลํ ปน เมตฺตจิตฺเตน หิตวาที อิทํ อิทานิ วกฺขมานํ วจนํ อภาสิํฯ

มหาสตฺโต จ คนฺตฺวา ปุรโต ฐิโตฯ ยกฺขินิปุตฺโต ตํ วีมํสิตุกาโม ‘‘โกสิ ตฺวํ, กุโต อาคโต, กิํ มํ น ชานาสิ ‘ลุทฺโท มนุสฺสมํสขาทโก’ติ, กสฺมา จ อิธาคโตสี’’ติ ปุจฺฉิฯ กุมาโร ‘‘อหํ ชยทฺทิสรญฺโญ ปุตฺโต, ตฺวํ โปริสาทโกติ ชานามิ, ปิตุ ชีวิตํ รกฺขิตุํ อิธาคโต, ตสฺมา ตํ มุญฺจ, มํ ขาทา’’ติ อาหฯ ปุน ยกฺขินิปุตฺโต มุขากาเรเนว ‘‘ตํ ตสฺส ปุตฺโตติ อหํ ชานามิ, ทุกฺกรํ ปน ตยา กตํ เอวํ อาคจฺฉนฺเตนา’’ติ อาหฯ กุมาโร ‘‘น อิทํ ทุกฺกรํ, ยํ ปิตุ อตฺเถ ชีวิตปริจฺจชนํ, มาตาปิตุเหตุ หิ เอวรูปํ ปุญฺญํ กตฺวา เอกนฺเตเนว สคฺเค ปโมทติ, อหญฺจ ‘อมรณธมฺโม นาม โกจิ สตฺโต นตฺถี’ติ ชานามิ, อตฺตนา จ กิญฺจิ กตํ ปาปํ นาม น สรามิ, ตสฺมา มรณโตปิ เม ภยํ นตฺถิ, อิทํ สรีรํ มยา เต นิสฺสฏฺฐํ, อคฺคิํ ชาเลตฺวา ขาทา’’ติ อาหฯ เตน วุตฺตํ –

[83]

‘‘อุชฺชาเลหิ มหาอคฺคิํ, ปปติสฺสามิ รุกฺขโต;

ตฺวํ ปกฺกกาลมญฺญาย, ภกฺขย มํ ปิตามหา’’ติฯ

ตํ สุตฺวา ยกฺขินิปุตฺโต ‘‘น สกฺกา อิมสฺส มํสํ ขาทิตุํ, อุปาเยน อิมํ ปลาเปสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘เตน หิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สารทารูนิ อาหริตฺวา นิทฺธูเม องฺคาเร กโรหิ, ตตฺถ เต มํสํ ปจิตฺวา ขาทิสฺสามี’’ติ อาหฯ มหาสตฺโต ตถา กตฺวา ตสฺส อาโรเจสิฯ โส ตํ โอโลเกนฺโต ‘‘อยํ ปุริสสีโห มรณโตปิ ภยํ นตฺถิ, เอวํ นิพฺภโย นาม น มยา ทิฏฺฐปุพฺโพ’’ติ โลมหํสชาโต กุมารํ โอโลเกสิฯ กุมาโร กิสฺส มํ โอโลเกสิ, น ยถาวุตฺตํ กโรสีติฯ ยกฺขินิปุตฺโต มหาสตฺตํ ‘‘สตฺตธา ตสฺส มุทฺธา ผเลยฺย, โย ตํ ขาเทยฺยา’’ติ อาหฯ ‘‘สเจ มํ น ขาทิตุกาโมสิ, อถ กสฺมา อคฺคิํ กาเรสี’’ติ? ‘‘ตว ปริคฺคณฺหนตฺถ’’นฺติฯ ‘‘ตฺวํ อิทานิ มํ กถํ ปริคฺคณฺหิสฺสสิ, สฺวาหํ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺโตปิ สกฺกสฺส เทวรญฺโญ อตฺตานํ ปริคฺคณฺหิตุํ น อทาสิ’’นฺติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต –

‘‘อิทญฺหิ โส พฺราหฺมณํ มญฺญมาโน, สโส อวาเสสิ สเก สรีเร;

เตเนว โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต, สสตฺถุโต กามทุหชฺช ยกฺขา’’ติฯ(ชา. 1.16.93) –

คาถมาหฯ

ตตฺถ สโส อวาเสสิ สเก สรีเรติ อตฺตโน สรีรเหตุ อิมํ สรีรํ ขาทิตฺวา อิธ วสาติ เอวํ สเก สรีเร อตฺตโน สรีรํ เทนฺโต ตํ พฺราหฺมณรูปํ สกฺกํ ตตฺถ วาเสสิฯ สสตฺถุโตติ ‘‘สสี’’ติ เอวํ สสสทฺเทน ถุโตฯ กามทุโหติ กามวฑฺฒโนฯ ยกฺขาติ เทวฯ

เอวํ มหาสตฺโต จนฺเท สสลกฺขณํ กปฺปฏฺฐิยํ ปาฏิหาริยํ สกฺขิํ กตฺวา อตฺตโน สกฺเกนปิ ปริคฺคณฺหิตุํ อสกฺกุเณยฺยตํ อภาสิฯ ตํ สุตฺวา โปริสาโท อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาโต –

‘‘จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต, วิโรจเต ปนฺนรเสว ภาณุมา;

เอวํ ตุวํ โปริสาทา ปมุตฺโต, วิโรจ กปิเล มหานุภาว;

อาโมทยํ ปิตรํ มาตรญฺจ, สพฺโพ จ เต นนฺทตุ ญาติปกฺโข’’ติฯ (ชา. 1.16.94) –

คาถํ วตฺวา ‘‘คจฺฉ มหาวีรา’’ติ กุมารํ วิสฺสชฺเชสิฯ โสปิ ตํ นิพฺพิเสวนํ กตฺวา ปญฺจ สีลานิ ทตฺวา ‘‘ยกฺโข นุ โข เอส, โน’’ติ วีมํสนฺโต ‘‘ยกฺขานํ อกฺขีนิ รตฺตานิ โหนฺติ อนิมิสานิ จ, ฉายา จ น ปญฺญายติ, อสมฺภีโต โหติ, น อิมสฺส ตถาฯ ตสฺมา นายํ ยกฺโข มนุสฺโส เอโส, มยฺหํ กิร ปิตุ ตโย ภาตโร ยกฺขินิยา คหิตา, เตสุ ตาย ทฺเว ขาทิตา ภวิสฺสนฺติ, เอโก ปุตฺตสิเนเหน ปฏิชคฺคิโต ภวิสฺสติฯ อิมินา เตน ภวิตพฺพ’’นฺติ นยคฺคาเหน อนุมาเนน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน วิย อวิปรีตโต นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ‘‘มยฺหํ ปิตุ อาจิกฺขิตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘น ตฺวํ ยกฺโข, ปิตุ เม เชฏฺฐภาติโกสิ, เอหิ มยา สทฺธิํ คนฺตฺวา กุลสนฺตกํ รชฺชํ ปฏิปชฺชาหี’’ติ อาหฯ

เตน วุตฺตํ ‘‘ตฺวํ ปิตามหา’’ติ, ตฺวํ มม มหาปิตาติ อตฺโถฯ อิตเรน ‘‘นาหํ มนุสฺโส’’ติ วุตฺเต เตน สทฺธาตพฺพสฺส ทิพฺพจกฺขุกตาปสสฺส สนฺติกํ เนสิฯ ตาปเสน ‘‘กิํ กโรนฺตา ปิตา ปุตฺตา อรญฺเญ วิจรถา’’ติ ปิตุภาเว กถิเต โปริสาโท สทฺทหิตฺวา ‘‘คจฺฉ, ตาต, ตฺวํ, น เม รชฺเชน อตฺโถ, ปพฺพชิสฺสามห’’นฺติ ตาปสสฺส สนฺติเก อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิฯ เตน วุตฺตํ –

[84]

‘‘อิติ สีลวตํ เหตุ, นารกฺขิํ มม ชีวิตํ;

ปพฺพาเชสิํ จหํ ตสฺส, สทา ปาณาติปาติก’’นฺติฯ

ตตฺถ สีลวตํ เหตูติ สีลวนฺตานํ มม ปิตูนํ เหตุฯ อถ วา สีลวตํ เหตูติ สีลวตเหตุ, มยฺหํ สีลวตสมาทานนิมิตฺตํ ตสฺส อภิชฺชนตฺถํฯ ตสฺสาติ ตํ โปริสาทํฯ

อถ มหาสตฺโต อตฺตโน มหาปิตรํ ปพฺพชิตํ วนฺทิตฺวา นครสฺส สมีปํ คนฺตฺวา ‘‘กุมาโร กิร อาคโต’’ติ สุตฺวา หฏฺฐตุฏฺเฐน รญฺญา นาคเรหิ เนคมชานปเทหิ จ ปจฺจุคฺคโต ราชานํ วนฺทิตฺวา สพฺพํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ตํ สุตฺวา ราชา ตงฺขณญฺเญว เภริํ จราเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘เอหิ, ภาติก, รชฺชํ ปฏิปชฺชาหี’’ติ อาหฯ ‘‘อลํ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘เตน หิ มยฺหํ อุยฺยาเน วสา’’ติฯ ‘‘น อาคจฺฉามี’’ติฯ ราชา ตสฺส อสฺสมสฺส อวิทูเร คามํ นิเวเสตฺวา ภิกฺขํ ปฏฺฐเปสิฯ โส จูฬกมฺมาสทมฺมนิคโม นาม ชาโตฯ

ตทา มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ, ตาปโส สาริปุตฺโต, โปริสาโท องฺคุลิมาโล, กนิฏฺฐา อุปฺปลวณฺณา, อคฺคมเหสี ราหุลมาตา, อลีนสตฺตุกุมาโร โลกนาโถฯ

ตสฺส อิธาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ยถารหํ เสสปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพาฯ

ตถา ปิตรา นิวาริยมาโน อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา ปิตุ ชีวิตรกฺขณตฺถํ ‘‘โปริสาทสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ นิจฺฉโย, ตสฺส จ สนฺตาสปริหรณตฺถํ นิหิตสตฺถสฺส คมนํ, ‘‘อตฺตโน สีลขณฺฑนํ มา โหตู’’ติ เตน ปิยวาจาย สมุทาจาโร, เตน จ นานานเยหิ ปริคฺคณฺหิยมานสฺส มรณสนฺตาสาภาโว, ปิตุ อตฺเถ มยฺหํ สรีรํ สผลํ กริสฺสามีติ หฏฺฐตุฏฺฐภาโว, สกฺเกนาปิ ปริคฺคณฺหิตุํ อสกฺกุเณยฺยสฺส สสชาติยมฺปิ ปริจฺจาคตฺถํ อตฺตโน ชีวิตนิรเปกฺขภาวสฺส ชานนํ, เตน สมาคเมปิ โอสฺสฏฺเฐปิ จิตฺตสฺส วิการาภาโว, ตสฺส จ มนุสฺสภาวมหาปิตุภาวานํ อวิปรีตโต ชานนํ, ญาตมตฺเต จ ตํ กุลสนฺตเก รชฺเช ปติฏฺฐาเปตุกามตา, ธมฺมเทสนาย สํเวเชตฺวา สีเลสุ ปติฏฺฐาปนนฺติฯ เอวมาทโย อิธ โพธิสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติฯ

อลีนสตฺตุจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สงฺขปาลจริยาวณฺณนา

[85] ทสเม สงฺขปาโลติอาทีสุ อยํ สงฺเขปตฺโถ – เทวโภคสมฺปตฺติสทิสาย มหติยา นาคิทฺธิยา สมนฺนาคตตฺตา มหิทฺธิโกฯ เหฏฺฐา ทฺเว, อุปริ ทฺเวติ จตสฺโส ทาฐา อาวุธา เอตสฺสาติ ทาฐาวุโธฯ อุคฺคเตชวิสตาย โฆรวิโสฯ นาคโยนิสิทฺธาหิ ทฺวีหิ ชิวฺหาหิ สมนฺนาคโตติ ทฺวิชิวฺโหฯ มหานุภาวานมฺปิ อุเรน คมนโต ‘‘อุรคา’’ติ ลทฺธนามานํ นาคานํ อธิปติภาวโต อุรคาธิภูฯ

[86] ทฺวินฺนํ มคฺคานํ วินิวิชฺฌิตฺวา สนฺธิภาเวน คตฏฺฐานสงฺขาเต จตุปฺปเถฯ อปราปรํ มหาชนสญฺจรณฏฺฐานภูเต มหามคฺเคฯ ตโต เอว มหาชนสมากิณฺณภาเวน นานาชนสมากุเลฯ อิทานิ วกฺขมานานํ จตุนฺนํ องฺคานํ วเสน จตุโร องฺเคฯ อธิฏฺฐาย อธิฏฺฐหิตฺวา, จิตฺเต ฐเปตฺวาฯ ยทาหํ สงฺขปาโล นาม ยถาวุตฺตรูโป นาคราชา โหมิ, ตทา เหฏฺฐา วุตฺตปฺปกาเร ฐาเน วาสํ อุโปสถวาสวเสน นิวาสํ อกปฺปยิํ กปฺเปสิํฯ

มหาสตฺโต หิ ทานสีลาทิปุญฺญปสุโต หุตฺวา โพธิปริเยสนวเสน อปราปรํ เทวมนุสฺสคตีสุ สํสรนฺโต กทาจิ เทวโภคสทิสสมฺปตฺติเก นาคภวเน นิพฺพตฺติตฺวา สงฺขปาโล นาม นาคราชา อโหสิ มหิทฺธิโก มหานุภาโวฯ โส คจฺฉนฺเต กาเล ตาย สมฺปตฺติยา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา มนุสฺสโยนิํ ปตฺเถนฺโต อุโปสถวาสํ วสิฯ