39. อวฏผลวคฺโค

9. โสณโกฏิวีสตฺเถรอปทานวณฺณนา

นวมาปทาเน ปน วิปสฺสิโน ปาวจเนติอาทิกํ อายสฺมโต โสณสฺส โกฏิวีสตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มหาวิภเว เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต เสฏฺฐิ หุตฺวา อุปาสเกหิ สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ภควโต จงฺกมนฏฺฐาเน สุธาย ปริกมฺมํ กาเรตฺวา เอกญฺจ เลณํ กาเรตฺวา นานาวิราควตฺเถหิ เลณภูมิยา สนฺถริตฺวา อุปริ วิตานญฺจ กตฺวา จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส นิยฺยาเทตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิฯ สตฺถา อนุโมทนํ อกาสิฯ โส เตน กุสลกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ กปฺเป ปรินิพฺพุเต กสฺสปทสพเล อนุปฺปนฺเน อมฺหากํ ภควติ พาราณสิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต คงฺคาตีเร ปณฺณสาลํ กริตฺวา วสนฺตํ เอกํ ปจฺเจกพุทฺธํ เตมาสํ จตูหิ ปจฺจเยหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิฯ ปจฺเจกพุทฺโธ วุฏฺฐวสฺโส ปริปุณฺณปริกฺขาโร คนฺธมาทนเมว อคมาสิฯ โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ ตตฺถ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต กาเล จมฺปานคเร อคฺคเสฏฺฐิสฺส เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณกาลโต ปฏฺฐาย เสฏฺฐิสฺส มหาโภคกฺขนฺโธ อภิวฑฺฒิฯ ตสฺส มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนทิวเส สกลนคเร มหาลาภสกฺการสมฺมาโน อโหสิ, ตสฺส ปุพฺเพ ปจฺเจกพุทฺธสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกรตฺตกมฺพลปริจฺจาเคน สุวณฺณวณฺโณ สุขุมาลตโร จ อตฺตภาโว อโหสิ, เตนสฺส โสโณติ นามํ อกํสุฯ โส มหตา ปริวาเรน อภิวฑฺฒิฯ ตสฺส หตฺถปาทตลานิ พนฺธุชีวกปุปฺผวณฺณานิ อเหสุํ, เตสํ สตวารํ วิหตกปฺปาสํ วิย มุทุสมฺผสฺโส อโหสิฯ ปาทตเลสุ มณิกุณฺฑลาวฏฺฏวณฺณโลมานิ ชายิํสุฯ วยปฺปตฺตสฺส ตสฺส ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเก ตโย ปาสาเท การาเปตฺวา นาฏกิตฺถิโย อุปฏฺฐาเปสุํฯ โส ตตฺถ มหติํ สมฺปตฺติํ อนุภวนฺโต เทวกุมาโร วิย ปฏิวสติฯ

อถ อมฺหากํ ภควติ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺเต พิมฺพิสารรญฺญา ปกฺโกสาปิโต เตหิ อสีติยา คามิกสหสฺเสหิ สทฺธิํ ราชคหํ อาคโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ชนสํสคฺคปริหรณตฺถํ สีตวเน วิหาสิฯ โส ตตฺถ วสนฺโต ‘‘มม สรีรํ สุขุมาลํ, น จ สกฺกา สุเขเนว สุขํ อธิคนฺตุํ, กายํ กิลเมตฺวาปิ สมณธมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ฐานจงฺกมเมว อธิฏฺฐาย ปธานมนุยุญฺชนฺโต ปาทตเลสุ โผเฏสุ อุฏฺฐิเตสุปิ เวทนํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา ทฬฺหํ วีริยํ กโรนฺโต อจฺจารทฺธวีริยตาย วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘เอวํ อหํ วายมนฺโตปิ มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกมิ, กิํ เม ปพฺพชฺชาย, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภุญฺชามิ, ปุญฺญานิ จ กริสฺสามี’’ติ จินฺเตสิฯ อถ สตฺถา ตสฺส จิตฺตาจารํ ญตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วีโณปโมวาเทน (มหาว. 243) โอวทิตฺวา วีริยสมตาโยชนวิธิํ ทสฺเสนฺโต กมฺมฏฺฐานํ โสเธตฺวา คิชฺฌกูฏํ คโตฯ โสโณปิ โข สตฺถุ สนฺติกา โอวาทํ ลภิตฺวา วีริยสมตํ โยเชตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ

[49] โส อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิปสฺสิโน ปาวจเนติอาทิมาหฯ ตตฺถ วิปสฺสีติ วิเสเสน, วิวิธํ วา ปสฺสตีติ วิปสฺสีฯ ปาวจเนติ ปกาเรน วุจฺจตีติ ปาวจนํ, ปิฏกตฺตยํฯ ตสฺส วิปสฺสิโน ตสฺมิํ ปาวจเนติ อตฺโถฯ เลณนฺติ ลินนฺเต นิลียนฺเต เอตฺถาติ เลณํ วิหารํฯ พนฺธุมาราชธานิยาติ พนฺธนฺติ กุลปรมฺปราย วเสน อญฺญมญฺญํ สมฺพชฺฌนฺตีติ พนฺธู, ญาตกาฯ

เต เอตฺถ ปฏิวสนฺตีติ พนฺธุมา, พนฺธุ อสฺส อตฺถีติ วา พนฺธุมาฯ ราชูนํ วสนฏฺฐานนฺติ ราชธานี, พนฺธุมา จ สา ราชธานี เจติ พนฺธุมาราชธานี, ตสฺสา พนฺธุมาราชธานิยา, เลณํ มยา กตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

โสณโกฏิวีสตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

10. ปุพฺพกมฺมปิโลติกพุทฺธอปทานวณฺณนา

[64] ทสมาปทาเน อโนตตฺตสราสนฺเนติ ปพฺพตกูเฏหิ ปฏิจฺฉนฺนตฺตา จนฺทิมสูริยานํ สนฺตาเปหิ โอตตฺตํ อุณฺหํ อุทกํ เอตฺถ นตฺถีติ อโนตตฺโตฯ สรนฺติ คจฺฉนฺติ ปภวนฺติ สนฺทนฺติ เอตสฺมา มหานทิโยติ สโรฯ สีหมุขาทีหิ นิกฺขนฺตา มหานทิโย ติกฺขตฺตุํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา นิกฺขนฺตนิกฺขนฺตทิสาภาเคน สรนฺติ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ อโนตตฺโต จ โส สโร จาติ อโนตตฺตสโร ฯ ตสฺส อาสนฺนํ สมีปฏฺฐานนฺติ อโนตตฺตสราสนฺนํ, ตสฺมิํ อโนตตฺตสราสนฺเน, สมีเปติ อตฺโถฯ รมณีเยติ เทวทานวคนฺธพฺพกินฺนโรรคพุทฺธปจฺเจกพุทฺธาทีหิ รมิตพฺพํ อลฺลียิตพฺพนฺติ รมณียํ, ตสฺมิํ รมณีเยฯ สิลาตเลติ เอกคฺฆนปพฺพตสิลาตเลติ อตฺโถฯ นานารตนปชฺโชเตติ ปทุมราคเวฬุริยาทินานาอเนเกหิ รตเนหิ ปชฺโชเต ปกาเรน โชตมาเนฯ นานาคนฺธวนนฺตเรติ นานปฺปกาเรหิ จนฺทนาครุกปฺปูรตมาลติลกาโสกนาคปุนฺนาคเกตกาทีหิ อเนเกหิ สุคนฺธปุปฺเผหิ คหนีภูตวนนฺตเร สิลาตเลติ สมฺพนฺโธฯ

[65] คุณมหนฺตตาย สงฺขฺยามหนฺตตาย จ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน, ปเรโต ปริวุโต โลกนายโก โลกตฺตยสามิสมฺมาสมฺพุทฺโธ ตตฺถ สิลาสเน นิสินฺโน อตฺตโน ปุพฺพานิ กมฺมานิ พฺยากรี วิเสเสน ปากฏมกาสีติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา พุทฺธาปทาเน (อป. เถร 1.1.1 อาทโย) วุตฺตตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ พุทฺธาปทาเน อนฺโตคธมฺปิ อิธาปทาเน กุสลากุสลํ กมฺมสํสูจกตฺตา วคฺคสงฺคหวเสน ธมฺมสงฺคาหกตฺเถรา สงฺคายิํสูติฯ

ปุพฺพกมฺมปิโลติกพุทฺธอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

เอกูนจตฺตาลีสมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ