เตสุ ควสตสฺส เชฏฺฐโก วสโภ, ควสหสฺสสฺส เชฏฺฐโก นิสโภ, ควสตสหสฺสสฺส เชฏฺฐโก วิสโภ, ควโกฏิสตสหสฺสสฺส เชฏฺฐโก อาสโภฯ อิธ ปน อาสโภ ‘‘นิสโภ’’ติ วุตฺโต, อาชานียํ อภีตํ นิจฺจลํ อุสภราชํ อิวาติ อตฺโถฯ กกุธํ วิลสนฺตํวาติ ปุปฺผปลฺลเวหิ โสภมานํ กกุธรุกฺขํ อิว นราสภํ นรานํ อาสภํ อุตฺตมํ อาคจฺฉนฺตํ สิทฺธตฺถํ ภควนฺตํ ทิสฺวา สทฺธาย สมฺปยุตฺตตฺตา วิปฺปสนฺเนน เจตสา ปจฺจุคฺคมนํ อกาสินฺติ อตฺโถฯ

จตุตฺถาปทานาทีนิ ทสมาวสานานิ สุวิญฺเญยฺยาเนวาติฯ

เอกูนติํสติมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

30. จิตกปูชกวคฺโค

1-10. จิตกปูชกตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

[1-2] ติํสติเม วคฺเค ปฐมาปทาเน อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมหนฺติ ปูชาสกฺการํ กาเรตุกาโม อหํฯ นานาปุปฺผํ สมานยินฺติ นานา อเนกวิธํ จมฺปกสลลาทิปุปฺผํ สํ สุฏฺฐุ อานยิํ, ราสิํ อกาสินฺติ อตฺโถฯ สิขิโน โลกพนฺธุโนติ สกลโลกตฺตยพนฺธุสฺส ญาตกสฺส สิขิสฺส ภควโต ปรินิพฺพุตสฺส จิตกํ อาฬาหนจิตกํ ทารุราสิํ ชลนฺตํ อาทิตฺตํ ทิสฺวา ตญฺจ มยา ราสีกตํ ปุปฺผํ โอกิริํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ

[6-7] ทุติยาปทาเน อชินุตฺตรวาสโนติ อชินมิคจมฺมํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา นิวาสิโน อจฺฉาทโนติ อตฺโถฯ อภิญฺญา ปญฺจ นิพฺพตฺตาติ อิทฺธิวิธาทโย ปญฺจ อภิญฺญาโย ปญฺจ ญาณานิ นิพฺพตฺตา อุปฺปาทิตา นิปฺผาทิตาฯ จนฺทสฺส ปริมชฺชโกติ จนฺทมณฺฑลสฺส สมนฺตโต มชฺชโก, ผุฏฺโฐ อโหสินฺติ อตฺโถฯ วิปสฺสิํ โลกปชฺโชตนฺติ สกลโลกตฺตเย ปทีปสทิสํ วิปสฺสิํ ภควนฺตํ มม สนฺติกํ อภิคตํ วิเสเสน สมฺปตฺตํ อาคตํฯ ทิสฺวา ปาริจฺฉตฺตกปุปฺผานีติ เทวโลกโต ปาริจฺฉตฺตกปุปฺผานิ อาหริตฺวา วิปสฺสิสฺส สตฺถุโน มตฺถเก ฉตฺตากาเรน อหํ ธาเรสินฺติ อตฺโถฯ

[11-13] ตติยาปทาเน ปุตฺโต มม ปพฺพชิโตติ มยฺหํ ปุตฺโต สทฺธาย ปพฺพชิโตฯ กาสายวสโน ตทาติ ตสฺมิํ ปพฺพชิตกาเล กาสายนิวตฺโถ , น พาหิรกปพฺพชฺชาย ปพฺพชิโตติ อตฺโถฯ

โส จ พุทฺธตฺตํ สมฺปตฺโตติ โส มยฺหํ ปุตฺโต จตูสุ พุทฺเธสุ สาวกพุทฺธภาวํ สํ สุฏฺฐุ ปตฺโต, อรหตฺตํ ปตฺโตติ อตฺโถฯ นิพฺพุโต โลกปูชิโตติ สกลโลเกหิ กตสกฺกาโร ขนฺธปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโตติ อตฺโถฯ วิจินนฺโต สกํ ปุตฺตนฺติ อหํ ตสฺส คตเทสํ ปุจฺฉิตฺวา สกํ ปุตฺตํ วิจินนฺโต ปจฺฉโต อคมํ, อนุคโต อสฺมีติ อตฺโถฯ นิพฺพุตสฺส มหนฺตสฺสาติ มหนฺเตหิ สีลกฺขนฺธาทีหิ ยุตฺตตฺตา มหนฺตสฺส ตสฺส มม ปุตฺตสฺส อรหโต อาทหนฏฺฐาเน จิตกํ จิตกฏฺฐานํ อหํ อคมาสินฺติ อตฺโถฯ ปคฺคยฺห อญฺชลิํ ตตฺถาติ ตสฺมิํ อาทหนฏฺฐาเน อญฺชลิํ ทสงฺคุลิสโมธานํ ปคฺคเหตฺวา สิรสิ กตฺวา อหํ จิตกํ ทหนทารุราสิํ วนฺทิตฺวา ปณามํ กตฺวา เสตจฺฉตฺตญฺจ ปคฺคยฺหาติ น เกวลเมว วนฺทิตฺวา ธวลจฺฉตฺตญฺจ ปคฺคยฺห อุกฺขิปิตฺวา อหํ อาโรเปสิํ ปติฏฺฐเปสินฺติ อตฺโถฯ

[17-18] จตุตฺถาปทาเน อนุคฺคตมฺหิ อาทิจฺเจติ สูริเย อนุคฺคเต อนุฏฺฐิเต ปจฺจูสกาเลติ อตฺโถฯ ปสาโท วิปุโล อหูติ โรคปีฬิตสฺส มยฺหํ จิตฺตปฺปสาโท วิปุโล อติเรโก พุทฺธานุสฺสรเณน อหุ อโหสิฯ มเหสิโน พุทฺธเสฏฺฐสฺส โลกมฺหิ ปาตุภาโว ปากฏภาโว อโหสีติ สมฺพนฺโธฯ โฆสมสฺโสสหํ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ปาตุภาเว สติ ‘‘อหํ คิลาโน พุทฺโธ อุปฺปนฺโน’’ติ โฆสํ อสฺโสสิํฯ น จ ปสฺสามิ ตํ ชินนฺติ ตํ ชิตปญฺจมารํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ น ปสฺสามิ, พาฬฺหคิลานตฺตา คนฺตฺวา ปสฺสิตุํ น สกฺโกมีติ อตฺโถฯ มรณญฺจ อนุปฺปตฺโตติ มรณาสนฺนกาลํ อนุปฺปตฺโต, อาสนฺนมรโณ หุตฺวาติ อตฺโถฯ พุทฺธสญฺญมนุสฺสรินฺติ พุทฺโธตินามํ อนุสฺสริํ, พุทฺธารมฺมณํ มนสิ อกาสินฺติ อตฺโถฯ

[21-23] ปญฺจมาปทาเน อารามทฺวารา นิกฺขมฺมาติ อารามทฺวารโต สงฺฆสฺส นิกฺขมนทฺวารมคฺเคหิ อตฺโถฯ โคสีสํ สนฺถตํ มยาติ ตสฺมิํ นิกฺขมนทฺวารมคฺเค ‘‘ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ปาทา มา กทฺทมํ อกฺกมนฺตู’’ติ อกฺกมนตฺถาย โคสีสฏฺฐิํ มยา สนฺถริตนฺติ อตฺโถฯ อนุโภมิ สกํ กมฺมนฺติ อตฺตโน โคสีสอตฺถรณกมฺมสฺส พเลน อาชานียา วาตชวา สินฺธวา สีฆวาหนาทีนิ วิปากผลานิ อนุโภมีติ อตฺโถฯ

อโห การํ ปรมการนฺติ สุเขตฺเต สงฺเฆ มยา สุฏฺฐุ กตํ การํ อปฺปกมฺปิ กิจฺจํ มหปฺผลทานโต ปรมการํ อุตฺตมกิจฺจํ อโห วิมฺหยนฺติ อตฺโถฯ ยถา ติณโทสาทิวิรหิเตสุ เขตฺเตสุ วปฺปิตํ สาลิพีชํ มหปฺผลํ เทติ, เอวเมว ราคโทสาทิโทสรหิเต ปริสุทฺธกายวจีสมาจาเร สงฺฆเขตฺเต โคสีสอตฺถรณกมฺมํ มยา กตํ, อิทํ มหปฺผลํ เทตีติ วุตฺตํ โหติฯ น อญฺญํ กลมคฺฆตีติ อญฺญํ พาหิรสาสเน กตํ กมฺมํ สงฺเฆ กตสฺส การสฺส ปูชาสกฺการสฺส กลํ โสฬสิํ กลํ โกฏฺฐาสํ น อคฺฆตีติ สมฺพนฺโธฯ

ฉฏฺฐสตฺตมฏฺฐมนวมทสมาปทานานิ อุตฺตานาเนวาติฯ

ติํสติมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

31. ปทุมเกสรวคฺโค

1-10. ปทุมเกสริยตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

[1-2] เอกติํสติเม วคฺเค ปฐมาปทาเน อิสิสงฺเฆ อหํ ปุพฺเพติ อหํ ปุพฺเพ โพธิสมฺภารปูรณกาเล อิสิสงฺเฆ ปจฺเจกพุทฺธอิสิสมูเห เตสํ สมีเป หิมวนฺตปพฺพเต มาตงฺคหตฺถิกุเล วารโณ จณฺฑหตฺถี อโหสินฺติ สมฺพนฺโธฯ มนุสฺสาทโย วาเรตีติ วารโณ, อถ วา วาจาย รวติ โกญฺจนาทํ นทตีติ วารโณฯ มเหสีนํ ปสาเทนาติ ปจฺเจกพุทฺธมเหสีนํ ปสาเทนฯ ปจฺเจกชินเสฏฺเฐสุ, ธุตราเคสุ ตาทิสูติ โลกธมฺเมหิ นิจฺจเลสุ ปจฺเจกพุทฺเธสุ ปทฺมเกสรํ ปทุมเรณุํ โอกิริํ อวสิญฺจินฺติ สมฺพนฺโธฯ

ทุติยตติยาปทานานิ อุตฺตานานิฯ

[13-16] จตุตฺถาปทาเน มหาโพธิมโห อหูติ วิปสฺสิสฺส ภควโต จตุมคฺคญาณาธารภาวโต ‘‘โพธี’’ติ ลทฺธนามสฺส รุกฺขสฺส ปูชา อโหสีติ อตฺโถฯ รุกฺขฏฺฐสฺเสว สมฺพุทฺโธติ อสฺส โพธิปูชาสมเย สนฺนิปติตสฺส มหาชนสฺส สมฺพุทฺโธ โลกเชฏฺโฐ นราสโภ รุกฺขฏฺโฐ อิว รุกฺเข ฐิโต วิย ปญฺญายตีติ อตฺโถฯ ภควา ตมฺหิ สมเยติ ตสฺมิํ โพธิปูชากรณกาเล ภควา ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต ภิกฺขุสงฺเฆน ปริวุโตฯ วาจาสภิมุทีรยนฺติ มุทุสิลิฏฺฐมธุรอุตฺตมโฆสํ อุทีรยํ กถยนฺโต นิจฺฉาเรนฺโต จตุสจฺจํ ปกาเสสิ, เทเสสีติ อตฺโถฯ