ตตฺถ อโหสารามิโก อหนฺติ อหํ เวสฺสภุสฺส ภควโต สาสเน อารามิโก อโหสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

สงฺฆุปฏฺฐากตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

อฏฺฐารสมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

19. กุฏชปุปฺผิยวคฺโค

1-10. กุฏชปุปฺผิยตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

อิโต ปรมฺปิ เอกูนวีสติมวคฺเค อาคตานํ อิเมสํ กุฏชปุปฺผิยตฺเถราทีนํ ทสนฺนํ เถรานํ อปุพฺพํ นตฺถิฯ เตสญฺหิ เถรานํ ปุริมพุทฺธานํ สนฺติเก กตปุญฺญสมฺภารานํ วเสน ปากฏนามานิ เจว นิวาสนคราทีนิ จ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานีติ ตํ สพฺพํ อปทานํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

เอกูนวีสติมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

20. ตมาลปุปฺผิยวคฺโค

1-10. ตมาลปุปฺผิยตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

วีสติเม วคฺเค ปฐมตฺเถราปทานํ อุตฺตานเมวฯ

[6] ทุติยตฺเถราปทาเน ยํ ทายวาสิโก อิสีติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา วเน วสนภาเวน ทายวาสิโก อิสีติ สงฺขํ คโต, อตฺตโน อนุกมฺปาย ตํ วนํ อุปคตสฺส สิทฺธตฺถสฺส สตฺถุโน วสนมณฺฑปจฺฉาทนตฺถาย ยํ ติณํ, ตํ ลายติ ฉินฺทตีติ อตฺโถฯ ทพฺพฉทนํ กตฺวา อเนเกหิ ขุทฺทกทณฺฑเกหิ มณฺฑปํ กตฺวา ตํ ติเณน ฉาเทตฺวา สิทฺธตฺถสฺส ภควโต อหํ อทาสิํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ

[8] สตฺตาหํ ธารยุํ ตตฺถาติ ตํ มณฺฑปํ ตตฺถ ฐิตา เทวมนุสฺสา สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺนสฺส สตฺถุโน ธารยุํ ธาเรสุนฺติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ตติยตฺเถรสฺส อปทาเน ขณฺฑผุลฺลิยตฺเถโรติ เอตฺถ ขณฺฑนฺติ กฏฺฐานํ ชิณฺณตฺตา ฉินฺนภินฺนฏฺฐานํ, ผุลฺลนฺติ กฏฺฐานํ ชิณฺณฏฺฐาเน กณฺณกิตมหิจฺฉตฺตกาทิปุปฺผนํ, ขณฺฑญฺจ ผุลฺลญฺจ ขณฺฑผุลฺลานิ, ขณฺฑผุลฺลานํ ปฏิสงฺขรณํ ปุนปฺปุนํ ถิรกรณนฺติ ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณํฯ อิมสฺส ปน เถรสฺส สมฺภารปูรณกาเล ผุสฺสสฺส ภควโต เจติเย ฉินฺนภินฺนฏฺฐาเน สุธาปิณฺฑํ มกฺเขตฺวา ถิรกรณํ ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณํ นามฯ ตสฺมา โส ขณฺฑผุลฺลิโย เถโรติ ปากโฏ อโหสิฯ ตติยํฯ

[17] จตุตฺถตฺเถรสฺสาปทาเน รญฺโญ พทฺธจโร อหนฺติ รญฺโญ ปริจารโก กมฺมการโก อโหสินฺติ อตฺโถฯ

[19] ชลชุตฺตมนามิโนติ ชเล อุทเก ชาตํ ชลชํ, กิํ ตํ ปทุมํ, ปทุเมน สมานนามตฺตา ปทุมุตฺตรสฺส ภควโตติ อตฺโถฯ อุตฺตมปทุมนามสฺส ภควโตติ วา อตฺโถฯ จตุตฺถํฯ

ปญฺจมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

[28] ฉฏฺเฐ นคเร ทฺวารวติยาติ มหาทฺวารวาตปานกวาฏผลกาหิ วติปาการฏฺฏาลโคปุรกทฺทโมทกปริขาหิ จ สมฺปนฺนํ นครนฺติ ทฺวารวตีนครํ, ทฺวารํ วติญฺจ ปธานํ กตฺวา นครสฺส อุปลกฺขิตตฺตา ‘‘ทฺวารวตี นคร’’นฺติ โวหรนฺตีติ นคเร ทฺวารวติยาติ วุตฺตํฯ มาลาวจฺโฉ ปุปฺผาราโม มม อโหสีติ อตฺโถฯ

[31] เต กิสลยาติ เต อโสกปลฺลวาฯ ฉฏฺฐํฯ

สตฺตมฏฺฐมนวมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ ทสเมปิ อปุพฺพํ นตฺถีติฯ

วีสติมวณฺณนา สมตฺตาฯ

21-23. กณิการปุปฺผิยาทิวคฺโค

1-30. กณิการปุปฺผิยตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

อิโต ปรํ สพฺพตฺถ อนุตฺตานปทวณฺณนํ กริสฺสามฯ เอกวีสติเม พาวีสติเม เตวีสติเม จ วคฺเค สพฺเพสํ เถรานํ สยํกเตน ปุญฺเญน ลทฺธนามานิ, กตปุญฺญานญฺจ นานตฺตํ เตสํ พฺยากรณทายกานํ พุทฺธานํ นามานิ วสิตนครานิ จ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สพฺพานิปิ อุตฺตานาเนวฯ อปทานคาถานมตฺโถ จ นยานุโยเคน สุวิญฺเญยฺโยเยวาติฯ

24. อุทกาสนวคฺโค

1-10.อุทกาสนทายกตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

จตุวีสติเม วคฺเค ปฐมทุติยาปทานานิ อุตฺตานาเนวฯ

[9] ตติยาปทาเน อรุณวติยา นคเรติ อา สมนฺตโต อาโลกํ กโรนฺโต อุณติ อุคฺคจฺฉตีติ อรุโณ, โส ตสฺมิํ วิชฺชตีติ อรุณวตี, ตสฺมิํ นคเร อาโลกํ กโรนฺโต สูริโย อุคฺคจฺฉตีติ อตฺโถฯ เสสนคเรสุปิ สูริยุคฺคมเน วิชฺชมาเนปิ วิเสสวจนํ สพฺพจตุปฺปทานํ มหิยํ สยเนปิ สติ มหิยํ สยตีติ มหิํโสติ วจนํ วิย รูฬฺหิวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อถ วา ปาการปาสาทหมฺมิยาทีสุ สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทิสตฺตรตนปภาหิ อรุณุคฺคมนํ วิย ปภาวตี อรุณวตี นาม, ตสฺมิํ อรุณวติยา นคเร, ปูปิโก ปูปวิกฺกเยน ชีวิกํ กปฺเปนฺโต อโหสินฺติ อตฺโถฯ

[14] จตุตฺถาปทาเน ติวรายํ ปุเร รมฺเมติ ตีหิ ปากาเรหิ ปริวาริตา ปริกฺขิตฺตาติ ติวรา, ขชฺชโภชฺชาทิอุปโภควตฺถาภรณาทินจฺจคีตาทีหิ รมณียนฺติ รมฺมํ, ตสฺมิํ ติวรายํ ปุเร นคเร รมฺเม นฬกาโร อหํ อโหสินฺติ สมฺพนฺโธฯ

ปญฺจมาปทานํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

[23] ฉฏฺฐาปทาเน วณฺณกาโร อหํ ตทาติ นีลปีตรตฺตาทิวณฺณวเสน วตฺถานิ กโรติ รญฺเชตีติ วณฺณกาโรฯ วตฺถรชโก หุตฺวา เจติเย วตฺเถหิ อจฺฉาทนสมเย นานาวณฺเณหิ ทุสฺสานิ รญฺเชสินฺติ อตฺโถฯ

[27] สตฺตมาปทาเน ปิยาลํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวาติ สุปุปฺผิตํ ปิยาลรุกฺขํ ทิสฺวาฯ คตมคฺเค ขิปิํ อหนฺติ อหํ มิคลุทฺโท เนสาโท หุตฺวา ปิยาลปุปฺผํ โอจินิตฺวา พุทฺธสฺส คตมคฺเค ขิปิํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ