ตตฺถ วิเสสํ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ปสฺสตีติ วิปสฺสี, วิวิเธ สติปฏฺฐานาทโย สตฺตติํสโพธิปกฺขิยธมฺเม ปสฺสตีติ วา วิปสฺสี, วิวิเธ อเนกปฺปกาเร โพธเนยฺยสตฺเต วิสุํ วิสุํ ปสฺสตีติ วา วิปสฺสี, โส วิปสฺสี ภควา ทีปเจติยํ ทีเป ปูชนียฏฺฐานํ วิหารมคมาสีติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

มหาปริวารกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

2. สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา

อตฺถทสฺสี ชินวโรติอาทิกํ อายสฺมโต สุมงฺคลตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ ตฬากสมีเป รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺมิํ สมเย ภควา วิหารโต นิกฺขมิตฺวา นหายิตุกาโม ตสฺส ตฬากสฺส ตีรํ คนฺตฺวา ตตฺถ นฺหตฺวา เอกจีวโร ชลมาโน พฺรหฺมา วิย สูริโย วิย สุวณฺณพิมฺพํ วิย อฏฺฐาสิฯ อถ โส เทวปุตฺโต โสมนสฺสชาโต ปญฺชลิโก โถมนมกาสิ, อตฺตโน ทิพฺพคีตตูริเยหิ อุปหารญฺจ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อปรภาเค อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[11] โส ปจฺฉา ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อตฺถทสฺสี ชินวโรติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ทกฺขติ ปสฺสตีติ อตฺถทสฺสี, อถ วา สพฺพสตฺตานํ จตุราริยสจฺจสงฺขาตํ อตฺถปโยชนํ ทสฺสนสีโลติ อตฺถทสฺสี, กิเลเส อชินิ ชินาติ ชินิสฺสตีติ ชิโนฯ วริตพฺโพ ปตฺเถตพฺโพ สพฺพสตฺเตหีติ วโร, อตฺถทสฺสี ชิโน จ โส วโร จาติ อตฺถทสฺสี ชินวโรฯ โลกเชฏฺโฐติ ลุชฺชติ ปลุชฺชตีติ โลโก, โลกียติ ปสฺสียติ พุทฺธาทีหิ ปารปฺปตฺโตติ วา โลโก, โลโก จ โลโก จ โลโก จาติ โลโกฯ เอกเสสสมาสวเสน ‘‘โลกา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘โลโก’’ติ วุตฺโตฯ โลกสฺส เชฏฺโฐ โลกเชฏฺโฐ, โส โลกเชฏฺโฐ นราสโภติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

3. สรณคมนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

อุภินฺนํ เทวราชูนนฺตฺยาทิกํ อายสฺมโต สรณคมนิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตเร ภควติ อุปฺปนฺเน อยํ หิมวนฺเต เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺมิํ อปเรน ยกฺขเทวรญฺญา สทฺธิํ สงฺคามตฺถาย อุปฏฺฐิเต ทฺเว อเนกยกฺขสหสฺสปริวารา ผลกาวุธาทิหตฺถา สงฺคามตฺถาย สมุปพฺยูฬฺหา อเหสุํฯ ตทา ปทุมุตฺตโร ภควา เตสุ สตฺเตสุ การุญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา อากาเสน ตตฺถ คนฺตฺวา สปริวารานํ ทฺวินฺนํ เทวราชูนํ ธมฺมํ เทเสสิฯ ตทา เต สพฺเพ ผลกาวุธานิ ฉฑฺเฑตฺวา ภควนฺตํ คารวพหุมาเนน วนฺทิตฺวา สรณมคมํสุฯ เตสํ อยํ ปฐมํ สรณมคมาสิฯ โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[20] โส อปรภาเค ปุพฺพกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อุภินฺนํ เทวราชูนนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุจิโลมขรโลมอาฬวกกุมฺภีรกุเวราทโย วิย นามโคตฺเตน อปากฏา ทฺเว ยกฺขราชาโน อญฺญาปเทเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘อุภินฺนํ เทวราชูน’’นฺติอาทิมาหฯ สงฺคาโม สมุปฏฺฐิโตติ สํ สุฏฺฐุ คาโม กลหตฺถาย อุปคมนนฺติ สงฺคาโม, โส สงฺคาโม สํ สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิโต, เอกฏฺฐาเน อุปคนฺตฺวา ฐิโตติ อตฺโถฯ อโหสิ สมุปพฺยูฬฺโหติ สํ สุฏฺฐุ อุปสมีเป ราสิภูโตติ อตฺโถฯ

[21] สํเวเชสิ มหาชนนฺติ เตสํ ราสิภูตานํ ยกฺขานํ อากาเส นิสินฺโน ภควา จตุสจฺจธมฺมเทสนาย สํ สุฏฺฐุ เวเชสิ, อาทีนวทสฺสเนน คณฺหาเปสิ วิญฺญาเปสิ โพเธสีติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

สรณคมนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ