[8-9] โส ‘‘อหํ เกน กมฺเมน สตฺตวสฺสิโกว สนฺติปทํ อนุปฺปตฺโตสฺมี’’ติ สรมาโน ปุพฺพกมฺมํ ญาเณน ปจฺจกฺขโต ทิสฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ อุทานวเสน ปกาเสนฺโต อุจฺจิยํ เสลมารุยฺหาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุจฺจิยนฺติ อุจฺจํ เสลมยํ ปพฺพตํ อารุยฺห นิสีทิ ปทุมุตฺตโรติ สมฺพนฺโธฯ ปพฺพตสฺสาวิทูรมฺหีติ ภควโต นิสินฺนสฺส ปพฺพตสฺส อาสนฺนฏฺฐาเนติ อตฺโถฯ พฺราหฺมโณ มนฺตปารคูติ มนฺตสงฺขาตสฺส เวทตฺตยสฺส ปารํ ปริโยสานํ โกฏิํ คโต เอโก พฺราหฺมโณติ อตฺโถ, อญฺญํ วิย อตฺตานํ นิทฺทิสติ อยํ มนฺตปารคูติฯ อุปวิฏฺฐํ มหาวีรนฺติ ตสฺมิํ ปพฺพเต นิสินฺนํ วีรวนฺตํ ชินํ, กิํ วิสิฏฺฐํ? เทวเทวํ สกลฉกามาวจรพฺรหฺมเทวานํ อติเทวํ นราสภํ นรานํ อาสตํ เสฏฺฐํ โลกนายกํ สกลสตฺตโลกํ นยนฺตํ นิพฺพานํ ปาเปนฺตํ อหํ อญฺชลิํ ทสนขสโมธานญฺชลิปุฏํ สิรสิ มุทฺธนิ ปคฺคเหตฺวาน ปติฏฺฐเปตฺวา สนฺถวิํ สุฏฺฐุํ โถเมสินฺติ สมฺพนฺโธฯ

[12] อภาสถาติ ‘‘เยนายํ อญฺชลี ทินฺโน…เป.… อรหา โส ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากาสิฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สตรํสิตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

3. สยนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต สยนทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺฐเปตฺวา สุขมนุภวนฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถริ ปสนฺโน ทนฺตสุวณฺณรชตมุตฺตมณิมยํ มหารหํ มญฺจํ การาเปตฺวา จีนปฏฺฏกมฺพลาทีนิ อตฺถริตฺวา สยนตฺถาย ภควโต อทาสิฯ ภควา ตสฺส อนุคฺคหํ กโรนฺโต ตตฺถ สยิ ฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต ตทนุรูปํ อากาสคมนสุขเสยฺยาทิสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมิํ กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนฺโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[20] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิมาหฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ

[21] สุเขตฺเต พีชสมฺปทาติ ยถา ติณกจวรรหิเต กทฺทมาทิสมฺปนฺเน สุเขตฺเต วุตฺตพีชานิ สาทุผลานิ นิปฺผาเทนฺติ, เอวเมว ราคโทสาทิทิยฑฺฒสหสฺสกิเลสสงฺขาตติณกจวรรหิเต สุทฺธสนฺตาเน ปุญฺญกฺเขตฺเต วุตฺตทานานิ อปฺปานิปิ สมานานิ มหปฺผลานิ โหนฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

สยนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

4. คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต คนฺโธทกิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมมุนิวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ปรินิพฺพุเต ภควติ นครวาสิโน โพธิปูชํ กุรุมาเน ทิสฺวา วิจิตฺตฆเฏ จนฺทนกปฺปุราครุอาทิมิสฺสกสุคนฺโธทเกน ปูเรตฺวา โพธิรุกฺขํ อภิสิญฺจิฯ ตสฺมิํ ขเณ เทโว มหาธาราหิ ปวสฺสิฯ ตทา โส อสนิเวเคน กาลํ กโตฯ เตเนว ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติ, ตตฺเถว ฐิโต ‘‘อโห พุทฺโธ, อโห ธมฺโม’’ติอาทิคาถาโย อภาสิฯ เอวํ โส เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา สพฺพปริฬาหวิปฺปมุตฺโต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สีติภาวมุปคโต สุขิโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อารภิตฺวา วิปสฺสนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ปุพฺเพ กตปุญฺเญน คนฺโธทกิยตฺเถโรติ ปากโฏ อโหสิฯ

[25] โส เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตรสฺสาติอาทิมาหฯ ตํ วุตฺตตฺถเมวฯ มหาโพธิมโห อหูติ มหาโพธิรุกฺขสฺส ปูชา อโหสีติ อตฺโถฯ