8. จงฺกมนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

อตฺถทสฺสิสฺส มุนิโนติอาทิกํ อายสฺมโต จงฺกมนทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร เตสุ เตสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา อุจฺจวตฺถุกํ สุธาปริกมฺมกตํ รชตราสิสทิสํ โสภมานํ จงฺกมํ กาเรตฺวา มุตฺตทลสทิสํ เสตปุลินํ อตฺถริตฺวา ภควโต อทาสิฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา, จงฺกมํ ปฏิคฺคเหตฺวา จ ปน สุขํ กายจิตฺตสมาธิํ อปฺเปตฺวา ‘‘อยํ อนาคเต โคตมสฺส ภควโต สาสเน สาวโก ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ อปราปรํ สํสรนฺโต ทฺเว สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สทฺธาสมฺปนฺโน สาสเน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา กตปุญฺญนาเมน จงฺกมนทายกตฺเถโรติ ปากโฏ อโหสิฯ

[93] โส เอกทิวสํ อตฺตนา ปุพฺเพ กตปุญฺญกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส มุนิโนติอาทิมาหฯ ตตฺถ อตฺถทสฺสิสฺสาติ อตฺถํ ปโยชนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ นิพฺพานํ ทกฺขติ ปสฺสตีติ อตฺถทสฺสี, อถ วา อตฺถํ นิพฺพานํ ทสฺสนสีโล ชานนสีโลติ อตฺถทสฺสี, ตสฺส อตฺถทสฺสิสฺส มุนิโน โมเนน ญาเณน สมนฺนาคตสฺส ภควโต มโนรมํ มนลฺลีนํ ภาวนียํ มนสิ กาตพฺพํ จงฺกมํ กาเรสินฺติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ วุตฺตนยานุสาเรเนว สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

จงฺกมนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

9. สุภทฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตโร โลกวิทูติอาทิกํ อายสฺมโต สุภทฺทตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว นิพฺพานาธิคมนตฺถาย ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล วิภวสมฺปนฺเน สทฺธาสมฺปนฺเน เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพโต วิญฺญุตํ ปตฺวา ฆรพนฺธเนน พทฺโธ รตนตฺตเย ปสนฺโน ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺนํ ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ ทิสฺวา สนฺนิปติตา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตาโย จ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นิคฺคุณฺฑิเกฏกนีลกาโสกาสิตาทิอเนเกหิ สุคนฺธปุปฺเผหิ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จวิตฺวา ตุสิตาทีสุ ทิพฺพสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา ตโต มนุสฺเสสุ มนุสฺสสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเนสุ จ สุคนฺเธหิ ปุปฺเผหิ ปูชิโต อโหสิฯ อิมสฺมิํ ปน พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวาปิ ยาว พุทฺธสฺส ภควโต ปรินิพฺพานกาโล ตาว อลทฺธพุทฺธทสฺสโน ภควโต ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺนกาเลเยว ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ปุพฺเพ กตปุญฺญนาเมน สุภทฺโทติ ปากโฏ อโหสิฯ

[101] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโร โลกวิทูติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวฯ สุณาถ มม ภาสโต…เป.… นิพฺพายิสฺสตินาสโวติ อิทํ ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺโนว ปทุมุตฺตโร ภควา พฺยากาสิฯ

ปญฺจมภาณวารวณฺณนา สมตฺตาฯ

[115] โส อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ทสฺเสนฺโต ปุพฺพกมฺเมน สํยุตฺโตติอาทิมาหฯ เอกคฺโคติ เอกคฺคจิตฺโตฯ สุสมาหิโตติ สุฏฺฐุ สมาหิโต, สนฺตกายจิตฺโตติ อตฺโถฯ พุทฺธสฺส โอรโส ปุตฺโตติ พุทฺธสฺส อุรสา หทเยน นิคฺคตโอวาทานุสาสนิํ สุตฺวา ปตฺตอรหตฺตผโลติ อตฺโถฯ ธมฺมโชมฺหิ สุนิมฺมิโตติ ธมฺมโต กมฺมฏฺฐานธมฺมโต ชาโต อริยาย ชาติยา สุนิมฺมิโต สุฏฺฐุ นิปฺปฺผาทิตสพฺพกิจฺโจ อมฺหิ ภวามีติ อตฺโถฯ

[116] ธมฺมราชํ อุปคมฺมาติ ธมฺเมน สพฺพสตฺตานํ ราชานํ อิสฺสรภูตํ ภควนฺตํ อุปคนฺตฺวา สมีปํ คนฺตฺวาติ อตฺโถฯ อปุจฺฉิํ ปญฺหมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ ขนฺธายตนธาตุสจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตํ ปญฺหํ อปุจฺฉินฺติ อตฺโถฯ กถยนฺโต จ เม ปญฺหนฺติ เอโส อมฺหากํ ภควา เม มยฺหํ ปญฺหํ กถยนฺโต พฺยากโรนฺโตฯ ธมฺมโสตํ อุปานยีติ อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุสงฺขาตํ ธมฺมโสตํ ธมฺมปวาหํ อุปานยิ ปาวิสีติ อตฺโถฯ