[91] วิปสฺสิสฺส…เป.… นิรตสฺสหนฺติ นรานํ อคฺคสฺส เสฏฺฐสฺส อสฺส วิปสฺสิสฺส ภควโต สาสเน นิรโต นิสฺเสเสน รโต อหนฺติ สมฺพนฺโธฯ สงฺฆสฺส…เป.… โมทหนฺติ อหํ สงฺฆสฺส ลสุณทานํ ทตฺวา สคฺคมฺหิ สุฏฺฐุ อคฺคสฺมิํ เทวโลเก อายุกปฺปํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวมาโน โมทิํ, สนฺตุฏฺโฐ ภวามีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

ลสุณทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

8. อายาคทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต อายาคทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต ปรินิพฺพุตกาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สาสเน ปสนฺโน วฑฺฒกีนํ มูลํ ทตฺวา อติมโนหรํ ทีฆํ โภชนสาลํ การาเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา ปณีเตนาหาเรน โภเชตฺวา มหาทานํ ทตฺวา จิตฺตํ ปสาเทสิฯ โส ยาวตายุกํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุเยว สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ปุพฺเพ กตปุญฺญวเสน อายาคตฺเถโรติ ปากโฏฯ

[94] เอวํ โส กตปุญฺญสมฺภารวเสน อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตนา ปุพฺเพ กตกุสลกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติอาทิมาหฯ ตตฺถ นิพฺพุเตติ วทตํ ‘‘มยํ พุทฺธา’’ติ วทนฺตานํ อนฺตเร วเร อุตฺตเม สิขิมฺหิ ภควติ ปรินิพฺพุเตติ อตฺโถฯ หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตนาติ สทฺธตาย หฏฺฐปหฏฺโฐ โสมนสฺสยุตฺตจิตฺตตาย ปหฏฺเฐน จิตฺเตน อุตฺตมํ ถูปํ เสฏฺฐํ เจติยํ อวนฺทิํ ปณามยินฺติ อตฺโถฯ

[95] วฑฺฒกีหิ กถาเปตฺวาติ ‘‘โภชนสาลาย ปมาณํ กิตฺตก’’นฺติ ปมาณํ กถาเปตฺวาติ อตฺโถฯ

มูลํ ทตฺวานหํ ตทาติ ตทา ตสฺมิํ กาเล อหํ กมฺมกรณตฺถาย เตสํ วฑฺฒกีนํ มูลํ ทตฺวา อายาคํ อายตํ ทีฆํ โภชนสาลํ อหํ สนฺตุฏฺโฐ โสมนสฺสจิตฺเตน การเปสหํ การาเปสิํ อหนฺติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

[97] อายาคสฺส อิทํ ผลนฺติ โภชนสาลทานสฺส อิทํ วิปากนฺติ อตฺโถฯ

อายาคทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

9. ธมฺมจกฺกิกตฺเถรอปทานวณฺณนา

สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต ธมฺมจกฺกิกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ปุตฺตทาเรหิ วฑฺฒิโต วิภวสมฺปนฺโน มหาโภโค, โส รตนตฺตเย ปสนฺโน สทฺธาชาโต ธมฺมสภายํ ธมฺมาสนสฺส ปิฏฺฐิโต รตนมยํ ธมฺมจกฺกํ กาเรตฺวา ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ นิพฺพตฺตฏฺฐาเนสุ สกฺกสมฺปตฺติํ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติญฺจ อนุภวิตฺวา กเมน อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุลเคเห อุปฺปนฺโน วิภวสมฺปนฺโน สญฺชาตสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา ปุพฺเพ กตกุสลนามสทิสนาเมน ธมฺมจกฺกิกตฺเถโรติ ปากโฏ ชาโต อโหสิฯ

[102] โส ปุญฺญสมฺภารานุรูเปน ปตฺตอรหตฺตผโล อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา ชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ สีหาสนสฺส สมฺมุขาติ สีหสฺส ภควโต นิสินฺนสฺส สมฺมุขา พุทฺธาสนสฺส อภิมุขฏฺฐาเนติ อตฺโถ, ธมฺมจกฺกํ เม ฐปิตนฺติ มยา ธมฺมจกฺกากาเรน อุภโต สีหรูปํ ทสฺเสตฺวา มชฺเฌ อาทาสสทิสํ กาเรตฺวา กตํ ธมฺมจกฺกํ ฐปิตํ ปูชิตํฯ กิํ ภูตํ? วิญฺญูหิ เมธาวีหิ ‘‘อตีว สุนฺทร’’นฺติ วณฺณิตํ โถมิตํ สุกตํ ธมฺมจกฺกนฺติ สมฺพนฺโธฯ