เมนู

สพฺเพ ชเน หาสยนฺโตติ สกลานนฺตาปริมาเณ เทวมนุสฺเส หาสยนฺโต สนฺตุฏฺเฐ กุรุมาโน อมตนิพฺพานปฏิสํยุตฺตํ จตุสจฺจธมฺมเทสนํ เทเสสิ ปกาเสสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานี อกาสีติ อตฺโถฯ

[101] ตํ เม วิยากาสีติ ตํ มยฺหํ กตปุญฺญํ พลํ วิเสเสน ปากฏํ อกาสิฯ ชลชุตฺตมนามโกติ ชเล ชาตํ ชลชํ ปทุมํ, ปทุมุตฺตรนามโกติ อตฺโถฯ ‘‘ชลนุตฺตมนายโก’’ติปิ ปาโฐฯ ตตฺถ อตฺตโน ปภาย ชลนฺตีติ ชลนา, จนฺทิมสูริยเทวพฺรหฺมาโน, เตสํ ชลนานํ อุตฺตโมติ ชลนุตฺตโมฯ สพฺพสตฺตานํ นายโก อุตฺตโมติ นายโก, สมฺภารวนฺเต สตฺเต นิพฺพานํ เนติ ปาเปตีติ วา นายโก, ชลนุตฺตโม จ โส นายโก จาติ ชลนุตฺตมนายโกฯ ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวาติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสินฺโน อิมา คาถา อภาสถ ปากฏํ กตฺวา กเถสีติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

รฏฺฐปาลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

9. โสปากตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปพฺภารํ โสธยนฺตสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต โสปากตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา พีชปูรผลานิ สตฺถุ อุปเนสิ, ปริภุญฺชิ ภควา ตสฺสานุกมฺปํ อุปาทายฯ โส ภิกฺขุ สตฺถริ สงฺเฆ จ อภิปฺปสนฺโน สลากภตฺตํ ปฏฺฐเปตฺวา สงฺฆุทฺเทสวเสน ติณฺณํ ภิกฺขูนํ ยาวตายุกํ ขีรภตฺตํ อทาสิฯ โส เตหิ ปุญฺเญหิ อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวนฺโต เอกทา มนุสฺสโยนิยํ นิพฺพตฺโต เอกสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ขีรภตฺตํ อทาสิฯ

เอวํ ตตฺถ ตตฺถ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว ปริพฺภมนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ปุริมกมฺมนิสฺสนฺเทน สาวตฺถิยํ อญฺญตราย ทุคฺคติตฺถิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ สา ตํ ทสมาเส กุจฺฉินา ปริหริตฺวา ปริปกฺเก คพฺเภ วิชายนกาเล วิชายิตุํ อสกฺโกนฺตี มุจฺฉํ อาปชฺชิตฺวา พหุเวลํ มตา วิย นิปชฺชิฯ

ญาตกา ‘‘มตา’’ติ สญฺญาย สุสานํ เนตฺวา จิตกํ อาโรเปตฺวา เทวตานุภาเวน วาตวุฏฺฐิยา อุฏฺฐิตาย อคฺคิํ อทตฺวา ปกฺกมิํสุฯ ทารโก ปจฺฉิมภวิกตฺตา เทวตานุภาเวเนว อโรโค หุตฺวา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิฯ มาตา ปน กาลมกาสิฯ เทวตา มนุสฺสรูเปนุปคมฺม ตํ คเหตฺวา สุสานโคปกสฺส เคเห ฐเปตฺวา กติปาหํ กาลํ ปติรูเปน อาหาเรน โปเสสิฯ ตโต ปรํ สุสานโคปโก อตฺตโน ปุตฺตํ กตฺวา วฑฺเฒสิฯ โส ตถา วฑฺเฒนฺโต ตสฺส ปุตฺเตน สุปฺปิเยน นาม ทารเกน สทฺธิํ กีฬนฺโต วิจริฯ ตสฺส สุสาเน ชาตสํวฑฺฒภาวโต โสปาโกติ สมญฺญา อโหสิฯ

อเถกทิวสํ สตฺตวสฺสิกํ ตํ ภควา ปจฺจูสเวลายํ ญาณชาลํ ปตฺถริตฺวา เวเนยฺยพนฺธเว โอโลเกนฺโต ญาณชาลสฺส อนฺโตคตํ ทิสฺวา สุสานฏฺฐานํ อคมาสิฯ ทารโก ปุพฺพเหตุนา โจทิยมาโน ปสนฺนมานโส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ กเถสิฯ โส ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา ปิตรา ‘‘อนุญฺญาโตสี’’ติ วุตฺโต ปิตรํ สตฺถุ สนฺติกํ อาเนสิฯ ตสฺส ปิตา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ‘‘อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชถ, ภนฺเต’’ติ อนุชานิ, ตํ ปพฺพาเชตฺวา ภควา เมตฺตาภาวนาย นิโยเชสิฯ โส เมตฺตากมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สุสาเน วิหรนฺโต นจิรสฺเสว เมตฺตาฌานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ อรหา หุตฺวาปิ อญฺเญสํ โสสานิกภิกฺขูนํ เมตฺตาภาวนาวิธิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยถาปิ เอกปุตฺตสฺมิ’’นฺติ (เถรคา. 33) คาถํ อภาสิฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา เอกปุตฺตเก ปิเย มนาเป มาตา ปิตา จ กุสลี เอกนฺตหิเตสี ภเวยฺย, เอวํ ปุรตฺถิมาทิเภทาสุ สพฺพาสุ ทิสาสุ กามภวาทิเภเทสุ วา สพฺเพสุ ภเวสุ ทหราทิเภทาสุ สพฺพาสุ อวตฺถาสุปิ ฐิเตสุ สพฺเพสุ สตฺเตสุ เอกนฺตหิเตสิตาย กุสลี ภเวยฺย ‘‘มิตฺโต, อุทาสิโน, ปจฺจตฺถิโก’’ติ สีมํ อกตฺวา สีมาย สมฺเภทวเสน สพฺพตฺถ เอกรสํ เมตฺตํ ภาเวยฺยาติ อิมํ ปน คาถํ วตฺวา ‘‘สเจ ตุมฺเห อายสฺมนฺโต เอวํ เมตฺตํ ภาเวยฺยาถ, เย เต ภควตา ‘สุขํ สุปตี’ติอาทินา (อ. นิ. 11.15; ปริ. 331; มิ. ป. 4.4.6) เอกาทส เมตฺตานิสํสา จ วุตฺตา, เอกํเสน เตสํ ภาคิโน ภวถา’’ติ โอวาทํ อทาสิฯ

[112] เอวํ โส ปตฺตผลาธิคโม อตฺตโน กตปุญฺญํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา สญฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ทสฺเสนฺโต ปพฺภารํ โสธยนฺตสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปพฺภารนฺติ สิลาปพฺพตสฺส วิเวกฏฺฐานํ, ตํ ปพฺพชิตานุรูปตฺตา อิฏฺฐกปาการํ กตฺวา ทฺวารกวาฏํ โยเชตฺวา ภิกฺขูนํ วสนตฺถาย อทาสิ, ปกาเรน ภโร ปตฺเถตพฺโพติ ปพฺภาโร, ตํ โสธยนฺตสฺส มม สนฺติกํ สิทฺธตฺโถ นาม ภควา อาคจฺฉิ ปาปุณิฯ

[113] พุทฺธํ อุปคตํ ทิสฺวาติ เอวํ มม สนฺติกํ อาคตํ ทิสฺวา ตาทิโน อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อกมฺปิยสภาวตฺตา ตาทิคุณยุตฺตสฺส โลกเชฏฺฐสฺส พุทฺธสฺส สนฺถรํ ติณปณฺณาทิสนฺถรํ กฏฺฐตฺถรํ ปญฺญาเปตฺวา นิฏฺฐาเปตฺวา ปุปฺผาสนํ ปุปฺผมยํ อาสนํ อหํ อทาสิํฯ

[114] ปุปฺผาสเน นิสีทิตฺวาติ ตสฺมิํ ปญฺญตฺเต ปุปฺผาสเน นิสีทิตฺวา โลกนายโก สิทฺธตฺโถ ภควาฯ มมญฺจ คติมญฺญายาติ มยฺหํ คติํ อายติํ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ อญฺญาย ชานิตฺวา อนิจฺจตํ อนิจฺจภาวํ อุทาหริ กเถสิฯ

[115] อนิจฺจา วต สงฺขาราติ วต เอกนฺเตน สงฺขารา ปจฺจเยหิ สเมจฺจ สมาคนฺตฺวา กรียมานา สพฺเพ สปฺปจฺจยธมฺมา หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจาฯ อุปฺปาทวยธมฺมิโนติ อุปฺปชฺชิตฺวา วินสฺสนสภาวา อุปฺปชฺชิตฺวา ปาตุภวิตฺวา เอเต สงฺขารา นิรุชฺฌนฺติ วินสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ เตสํ วูปสโม สุโขติ เตสํ สงฺขารานํ วิเสเสน อุปสโม สุโข, เตสํ วูปสมกรํ นิพฺพานเมว เอกนฺตสุขนฺติ อตฺโถฯ

[116] อิทํ วตฺวาน สพฺพญฺญูติ สพฺพธมฺมชานนโก ภควา โลกานํ เชฏฺโฐ วุฑฺโฒ นรานํ อาสโภ ปธาโน วีโร อิทํ อนิจฺจปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมเทสนํ วตฺวาน กเถตฺวา อมฺพเร อากาเส หํสราชา อิว นภํ อากาสํ อพฺภุคฺคมีติ สมฺพนฺโธฯ

[117] สกํ ทิฏฺฐิํ อตฺตโน ลทฺธิํ ขนฺติํ รุจิํ อชฺฌาสยํ ชหิตฺวาน ปหายฯ ภาวยานิจฺจสญฺญหนฺติ อนิจฺเจ อนิจฺจนฺติ ปวตฺตสญฺญํ อหํ ภาวยิํ วฑฺเฒสิํ มนสิ อกาสิํฯ ตตฺถ กาลํ กโต อหนฺติ ตตฺถ ติสฺสํ ชาติยํ ตโต ชาติโต อหํ กาลํ กโต มโตฯ

[118] ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวาติ มนุสฺสสมฺปตฺติทิพฺพสมฺปตฺติสงฺขาตา ทฺเว สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวาฯ สุกฺกมูเลน โจทิโตติ ปุราณกุสลมูเลน, มูลภูเตน กุสเลน วา โจทิโต สญฺโจทิโตฯ ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเตติ ปริโยสาเน ภเว สมฺปตฺเต ปาปุณิเตฯ สปากโยนุปาคมินฺติ สกํ ปจิตภตฺตํ สปากํ โยนิํ อุปาคมิํฯ ยสฺส กุลสฺส อตฺตโน ปจิตภตฺตํ อญฺเญหิ อภุญฺชนียํ, ตสฺมิํ จณฺฑาลกุเล นิพฺพตฺโตสฺมีติ อตฺโถฯ อถ วา สา วุจฺจติ สุนโข, สุนโขจฺฉิฏฺฐภตฺตภุญฺชนกจณฺฑาลกุเล ชาโตติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

โสปากตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

10. สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา

อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมติอาทิกํ อายสฺมโต สุมงฺคลตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ โส เอกทิวสํ สตฺถารํ นฺหตฺวา เอกจีวรํ ฐิตํ ทิสฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต อปฺโผเฏสิฯ โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยา อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก ตาทิเสน กมฺมนิสฺสนฺเทน ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส สุมงฺคโลติ นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ขุชฺชกาสิตนงฺคลกุทฺทาลปริกฺขาโร หุตฺวา กสิยา ชีวิกํ กปฺเปสิฯ โส เอกทิวสํ รญฺญา ปเสนทินา โกสเลน ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ มหาทาเน ปวตฺติยมาเน ทานูปกรณานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺเตหิ มนุสฺเสหิ สทฺธิํ ทธิฆฏํ คเหตฺวา อาคโต ภิกฺขูนํ สกฺการสมฺมานํ ทิสฺวา ‘‘อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา สุขุมวตฺถนิวตฺถา สุโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา นิวาเตสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺติ, ยํนูนาหมฺปิ ปพฺพเชยฺย’’นฺติ จินฺเตตฺวา อญฺญตรํ มหาเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน ปพฺพชาธิปฺปายํ นิเวเทสิฯ โส ตํ กรุณายนฺโต ปพฺพาเชตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ โส อรญฺเญ วิหรนฺโต เอกกวิหาเร นิพฺพินฺโน อุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา วิพฺภมิตุกาโม ญาติคามํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค กจฺฉํ พนฺธิตฺวา เขตฺตํ กสนฺเต กิลิฏฺฐวตฺถนิวตฺเถ สมนฺตโต รโชกิณฺณสรีเร วาตาตเปน สุสฺสนฺเต เขตฺตํ กสฺสเก มนุสฺเส ทิสฺวา ‘‘มหนฺตํ วติเม สตฺตา ชีวิกนิมิตฺตํ ทุกฺขํ ปจฺจนุภวนฺตี’’ติ สํเวคํ ปฏิลภิฯ ญาณสฺส ปริปากคตตฺตา จสฺส ยถาคหิตํ กมฺมฏฺฐานํ อุปฏฺฐาสิฯ โส อญฺญตรํ รุกฺขมูลํ อุปคนฺตฺวา วิเวกํ ลภิตฺวา โยนิโสมนสิกโรนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

[124] เอวํ โส ปตฺตอรหตฺตผโล อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อาหุตินฺติ อนฺนปานาทิอเนกวิธํ ปูชาสกฺการูปกรณํฯ ยิฏฺฐุกาโมติ ยชิตุกาโม, ทานํ ทาตุกาโม อหํฯ ปฏิยาเทตฺวาน โภชนนฺติ อาหารํ ปฏิยาเทตฺวา นิปฺผาเทตฺวาฯ พฺราหฺมเณ ปฏิมาเนนฺโตติ ปฏิคฺคาหเก สุทฺธปพฺพชิเต ปริเยสนฺโตฯ วิสาเล มาฬเก ฐิโตติ ปริสุทฺธปณฺฑรปุลินตลาภิราเม วิปุเล มาฬเก ฐิโตฯ

[125-7] อถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธนฺติอาทีสุ มหายสํ มหาปริวารํ สพฺพโลกํ สกลสตฺตโลกํ วิเนตานํ วิเสเสน เนตารํ นิพฺพานสมฺปาปกํ สยมฺภุํ สยเมว ภูตํ อนาจริยกํ อคฺคปุคฺคลํ เสฏฺฐปุคฺคลํ ภควนฺตํ ภคฺยวนฺตาทิคุณยุตฺตํ ชุติมนฺตํ นีลปีตาทิปภาสมฺปนฺนํ สาวเกหิ ปุรกฺขตํ ปริวาริตํ อาทิจฺจมิว สูริยมิว โรจนฺตํ โสภมานํ รถิยํ วีถิยํ ปฏิปนฺนกํ คจฺฉนฺตํ ปิยทสฺสิํ นาม สมฺพุทฺธํ อทฺทสินฺติ สมฺพนฺโธฯ อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวานาติ พนฺธญฺชลิปุฏํ สิรสิ กตฺวา สกํ จิตฺตํ อตฺตโน จิตฺตํ ปสาทยิํ อิตฺถมฺภูตสฺส ภควโต คุเณ ปสาเทสิํ ปสนฺนมกาสินฺติ อตฺโถฯ มนสาว นิมนฺเตสินฺติ จิตฺเตน ปวาเรสิํฯ อาคจฺฉตุ มหามุนีติ มหิโต ปูชารโห มุนิ ภควา มม นิเวสนํ อาคจฺฉตุฯ