เมนู

6. ราหุลตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตรสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต ราหุลตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ อายสฺมา ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สิกฺขากามานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถนฺโต เสนาสนวิโสธนวิชฺโชตนาทิกํ อุฬารํ ปุญฺญํ กตฺวา ปณิธานํ อกาสิฯ โส ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อมฺหากํ โพธิสตฺตํ ปฏิจฺจ ยโสธราย เทวิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา ราหุโลติ ลทฺธนาโม มหตา ขตฺติยปริวาเรน วฑฺฒิฯ ตสฺส ปพฺพชฺชาวิธานํ ขนฺธเก (มหาว. 105) อาคตเมวฯ โส ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก อเนเกหิ สุตฺตปเทหิ สุลทฺโธวาโท ปริปกฺกญาโณ วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหา ปน หุตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

‘‘อุภเยเนว สมฺปนฺโน, ราหุลภทฺโทติ มํ วิทู;

ยญฺจมฺหิ ปุตฺโต พุทฺธสฺส, ยญฺจ ธมฺเมสุ จกฺขุมาฯ

‘‘ยญฺจ เม อาสวา ขีณา, ยญฺจ นตฺถิ ปุนพฺภโว;

อรหา ทกฺขิเณยฺโยมฺหิ, เตวิชฺโช อมตทฺทโสฯ

‘‘กามนฺธา ชาลปจฺฉนฺนา, ตณฺหาฉทนฉาทิตา;

ปมตฺตพนฺธุนา พนฺธา, มจฺฉาว กุมินา มุเขฯ

‘‘ตํ กามํ อหมุชฺฌิตฺวา, เฉตฺวา มารสฺส พนฺธนํ;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต’’ติฯ (เถรคา. 295-298);

จตสฺโส คาถา อภาสิฯ ตตฺถ อุภเยเนว สมฺปนฺโนติ ชาติสมฺปทา ปฏิปตฺติสมฺปทาติ อุภยสมฺปตฺติยาปิ สมฺปนฺโน สมนฺนาคโตฯ ราหุลภทฺโทติ มํ วิทูติ ‘‘ราหุลภทฺโท’’ติ มํ สพฺรหฺมจาริโน สญฺชานนฺติฯ

ตสฺส หิ ชาตสาสนํ สุตฺวา โพธิสตฺเตน, ‘‘ราหุ, ชาโต, พนฺธนํ ชาต’’นฺติ วุตฺตวจนํ อุปาทาย สุทฺโธทนมหาราชา ‘‘ราหุโล’’ติ นามํ คณฺหิฯ ตตฺถ อาทิโต ปิตรา วุตฺตปริยายเมว คเหตฺวา อาห – ‘‘ราหุลภทฺโทติ มํ วิทู’’ติฯ ภทฺโทติ ปสํสาวจนเมวฯ อปรภาเค สตฺถา ตํ สิกฺขากามภาเวน อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ สิกฺขากามานํ ยทิทํ ราหุโล’’ติ (อ. นิ. 1.209)ฯ

[68] เอวํ โส ปตฺตเอตทคฺคฏฺฐาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ สตฺตภูมิมฺหิ ปาสาเทติ ปสาทํ โสมนสฺสํ ชเนตีติ ปาสาโทฯ อุปรูปริ ฐิตา สตฺต ภูมิโย ยสฺมิํ ปาสาเท โสยํ สตฺตภูมิ, ตสฺมิํ สตฺตภูมิมฺหิ ปาสาเทฯ อาทาสํ สนฺถริํ อหนฺติ อาทาสตลํ นิปฺผาเทตฺวา โลกเชฏฺฐสฺส ภควโต ตาทิโน อหํ สนฺถรํ อทาสิํ, สนฺถริตฺวา ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ

[69] ขีณาสวสหสฺเสหีติ อรหนฺตสหสฺเสหิ ปริกิณฺโณ ปริวุโตฯ ทฺวิปทินฺโท ทฺวิปทานํ อินฺโท สามิ นราสโภ มหามุนิ คนฺธกุฏิํ เตหิ สห อุปาคมิ ปาวิสีติ อตฺโถฯ

[70] วิโรเจนฺโต คนฺธกุฏินฺติ ตํ คนฺธกุฏิํ โสภยมาโน เทวานํ เทโว เทวเทโว นรานํ อาสโภ นราสโภ เชฏฺโฐ สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ นิสีทิตฺวา อิมา พฺยากรณคาถาโย อภาสถ กเถสีติ สมฺพนฺโธฯ

[71] เยนายํ โชติตา เสยฺยาติ เยน อุปาสเกน อยํ ปาสาทสงฺขาตา เสยฺยา โชติตา ปภาสิตา ปชฺชลิตาฯ อาทาโสว กํสโลหมยํ อาทาสตลํ อิว สุฏฺฐุ สมํ กตฺวา สนฺถตาฯ ตํ อุปาสกํ กิตฺตยิสฺสามิ ปากฏํ กริสฺสามีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

[81] อฏฺฐานเมตํ ยํ ตาทีติ ยํ เยน การเณน ตาที อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อกมฺปิยสภาวตฺตา ตาที อคาเร ฆราวาเส รติํ อลฺลีนภาวํ อชฺฌคา ปาปุณิ, เอตํ การณํ อฏฺฐานํ อการณนฺติ อตฺโถฯ

[82] นิกฺขมิตฺวา อคารสฺมาติ ฆราวาสโต นิกฺขมิตฺวา ตํ ติณทลมิว ปริจฺจชิตฺวา สุพฺพโต สุสิกฺขิโต ปพฺพชิสฺสติฯ ราหุโล นาม นาเมนาติ สุทฺโธทนมหาราเชน เปสิตํ กุมารสฺส ชาตสาสนํ สุตฺวา ปิตรา สิทฺธตฺเถน, ‘‘ราหุ ชาโต, พนฺธนํ ชาต’’นฺติ วุตฺตนามตฺตา ราหุโล นามาติ อตฺโถฯ ‘‘ยถา จนฺทสูริยานํ วิมานปภาย กิลิฏฺฐกรเณน ราหุ อสุรินฺโท อุเปติ คจฺฉติ, เอวเมวายํ มม อภินิกฺขมนปพฺพชฺชาทีนํ อนฺตรายํ กโรนฺโตริว ชาโต’’ติ อธิปฺปาเยน, ‘‘ราหุ ชาโตติ อาหา’’ติ ทฏฺฐพฺพํฯ อรหา โส ภวิสฺสตีติ โส ตาทิโส อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน วิปสฺสนายํ ยุตฺตปฺปยุตฺโต อรหา ขีณาสโว ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ

[83] กิกีว อณฺฑํ รกฺเขยฺยาติ อณฺฑํ พีชํ รกฺขมานา กิกี สกุณี อิว อปฺปมตฺโต สีลํ รกฺเขยฺย, จามรี วิย วาลธินฺติ วาลํ รกฺขมานา กณฺฑเกสุ วาเล ลคฺคนฺเต ภินฺทนภเยน อนากฑฺฒิตฺวา มรมานา จามรี วิย ชีวิตมฺปิ ปริจฺจชิตฺวา สีลํ อภินฺทิตฺวา รกฺเขยฺยฯ นิปโก สีลสมฺปนฺโนติ เนปกฺกํ วุจฺจติ ปญฺญา, เตน เนปกฺเกน สมนฺนาคโต นิปโก ขณฺฑฉิทฺทาทิภาวํ อปาเปตฺวา รกฺขณโต สีลสมฺปนฺโน ภวิสฺสตีติ เอวํ โส ภควา พฺยากรณมกาสิฯ โส เอวํ ปตฺตอรหตฺตผโล เอกทิวสํ วิเวกฏฺฐาเน นิสินฺโน โสมนสฺสวเสน เอวํ รกฺขิํ มหามุนีติอาทิมาหฯ ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

ราหุลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

7. อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตนฺติอาทิกํ อายสฺมโต อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สตฺถุ อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท นาลกคาเม รูปสารี พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ, อุปเสโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปทาย เอกวสฺสิโก ‘‘อริยคพฺภํ วฑฺเฒมี’’ติ เอกํ กุลปุตฺตํ อตฺตโน สนฺติเก อุปสมฺปาเทตฺวา เตน สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ คโตฯ สตฺถารา จสฺส ตสฺส อวสฺสิกสฺส ภิกฺขุโน สทฺธิวิหาริกภาวํ สุตฺวา ‘‘อติลหุํ โข ตฺวํ, โมฆปุริส, พาหุลฺลาย อาวตฺโต’’ติ (มหาว. 75) ครหิโต ‘‘อิทานาหํ ยทิ ปริสํ นิสฺสาย สตฺถารา ครหิโต, ปริสํเยว ปน นิสฺสาย สตฺถุ ปสาทํ กริสฺสามี’’ติ วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหา ปน หุตฺวา สยมฺปิ สพฺเพ ธุตงฺคธมฺเม สมาทาย วตฺตติ, อญฺเญปิ ตทตฺถาย สมาทเปสิ, เตน นํ ภควา สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ โส อปเรน สมเยน โกสมฺพิยํ กลเห อุปฺปนฺเน ภิกฺขุสงฺเฆ จ ทฺวิธาภูเต เอเกน ภิกฺขุนา ตํ กลหํ ปริวชฺชิตุกาเมน ‘‘เอตรหิ โข กลโห อุปฺปนฺโน, ภิกฺขุสงฺโฆ จ ทฺวิธาภูโต, กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ ปุฏฺโฐ วิเวกวาสโต ปฏฺฐาย ตสฺส ปฏิปตฺติํ กเถสิฯ เอวํ เถโร ตสฺส ภิกฺขุโน โอวาททานาปเทเสน อตฺตโน ตถา ปฏิปนฺนภาวํ ทีเปนฺโต อญฺญํ พฺยากาสิฯ

[86] โส เอวํ ปตฺตเอตทคฺคฏฺฐาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตนฺติอาทิมาหฯ ปพฺภารมฺหิ นิสีทนฺตนฺติ ปุรโต ภารํ นมิตํ โอนมิตนฺติ ปพฺภารํ วิเวกกามํ วนมชฺเฌ สยํชาตปพฺพตปพฺภาเร นิสินฺนํ นรุตฺตมํ ภควนฺตํ อหํ อุปคจฺฉิํ สมีปํ คโตติ อตฺโถฯ

[87] กณิการปุปฺผ ทิสฺวาติ ตถา อุปคจฺฉนฺโต ตสฺมิํ ปเทเส สุปุปฺผิตํ กณิการํ ทิสฺวาฯ วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทาติ ตสฺมิํ ตถาคตสฺส ทิฏฺฐกาเล ตํ ปุปฺผํ วณฺเฏ วณฺฏสฺมิํ เฉตฺวาน ฉินฺทิตฺวานฯ อลงฺกริตฺวา ฉตฺตมฺหีติ เตน ปุปฺเผน ฉตฺตํ ฉาเทตฺวาฯ พุทฺธสฺส อภิโรปยินฺติ ปพฺภาเร นิสินฺนสฺส พุทฺธสฺส มุทฺธนิ อกาสินฺติ อตฺโถฯ