เมนู

8. สิงฺคาลปิตุตฺเถรคาถาวณฺณนา

อหุ พุทฺธสฺส ทายาโทติ สิงฺคาลกปิตุตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร อิโต จตุนวุเต กปฺเป สตรํสิํ นาม ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา อตฺตโน หตฺถคตํ ตาลผลํ อทาสิฯ เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล มนุสฺสโยนิยํ นิพฺพตฺโต สาสเน ปฏิลทฺธสทฺโธ หุตฺวา ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐิกสญฺญํ ภาเวสิฯ ปุน อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ทารปริคฺคหํ กตฺวา เอกํ ปุตฺตํ ลภิตฺวา ตสฺส ‘‘สิงฺคาลโก’’ติ นามํ อกาสิฯ เตน นํ สิงฺคาลกปิตาติ โวหรนฺติฯ โส อปรภาเค ฆรพนฺธนํ ปหาย สาสเน ปพฺพชิฯ ตสฺส ภควา อชฺฌาสยํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐิกสญฺญากมฺมฏฺฐานํ อทาสิฯ โส ตํ คเหตฺวา ภคฺเคสุ วิหรติ สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน, อถสฺส ตสฺมิํ วเน อธิวตฺถา เทวตา อุสฺสาหชนนตฺถํ ‘‘ภาวนาผลํ นจิรสฺเสว หตฺถคตํ กริสฺสตี’’ติ อิมมตฺถํ อญฺญาปเทเสน วิภาเวนฺตี ‘‘อหุ พุทฺธสฺส ทายาโท’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[18] ตตฺถ อหูติ โหติ, วตฺตมานตฺเถ หิ อิทํ อตีตกาลวจนํฯ พุทฺธสฺสาติ สพฺพญฺญุพุทฺธสฺสฯ ทายาโทติ ธมฺมทายาโท นววิธสฺส โลกุตฺตรธมฺมทายสฺส อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺติยา อาทายโก คณฺหนโกฯ อถ วา อหูติ อโหสิฯ เอวํนามสฺส พุทฺธสฺส ทายาทภาเว โกจิ วิพนฺโธ อิทาเนว ภวิสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘มญฺเญหํ กามราคํ โส, ขิปฺปเมว วหิสฺสตี’’ติฯ เภสกฬาวเนติ เภสเกน นาม ยกฺเขน ลภิตตฺตา ปริคฺคหิตตฺตา, เภสกฬานํ วา กฏฺฐาทีนํ พหุลตาย ‘‘เภสกฬาวน’’นฺติ ลทฺธนาเม อรญฺเญฯ ตสฺส ภิกฺขุโน พุทฺธสฺส ทายาทภาเว การณํ วทนฺโต ‘‘เกวลํ อฏฺฐิสญฺญาย, อผรี ปถวิํ อิม’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ เกวลนฺติ สกลํ อนวเสสํฯ อฏฺฐิสญฺญายาติ อฏฺฐิกภาวนายฯ อผรีติ ‘‘อฏฺฐี’’ติ อธิมุจฺจนวเสน ปตฺถริฯ ปถวินฺติ อตฺตภาวปถวิํฯ อตฺตภาโว หิ อิธ ‘‘ปถวี’’ติ วุตฺโต ‘‘โก อิมํ ปถวิํ วิจฺเจสฺสตี’’ติอาทีสุ วิยฯ มญฺเญหนฺติ มญฺเญ อหํฯ ‘‘มญฺญาห’’นฺติปิ ปาโฐฯ โสติ โส ภิกฺขุฯ ขิปฺปเมว นจิรสฺเสว กามราคํ ปหิสฺสติ ปชหิสฺสตีติ มญฺเญฯ กสฺมา? อฏฺฐิกสญฺญาย กามราคสฺส อุชุปฏิปกฺขภาวโตฯ

อิทํ วุตฺตํ โหติ – โย เอกสฺมิํ ปเทเส ลทฺธาย อตฺถิกสญฺญาย สกลํ อตฺตโน สพฺเพสํ วา อตฺตภาวํ ‘‘อฏฺฐี’’ตฺเวว ผริตฺวา ฐิโต, โส ภิกฺขุ ตํ อฏฺฐิกฌานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนฺโต นจิเรเนว อนาคามิมคฺเคน กามราคํ , สพฺพํ วา กามนฏฺเฐน ‘‘กาโม’’, รญฺชนฏฺเฐน ‘‘ราโค’’ติ จ ลทฺธนามํ ตณฺหํ อคฺคมคฺเคน ปชหิสฺสตีติฯ อิมํ คาถํ สุตฺวา โส เถโร ‘‘อยํ เทวตา มยฺหํ อุสฺสาหชนนตฺถํ เอวมาหา’’ติ อปฺปฏิวานวีริยํ อธิฏฺฐาย วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.85-90) –

‘‘สตรํสี นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา อุฏฺฐหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิฯ

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉิํ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ตาลผลมทาสหํฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ตาย เทวตาย วุตฺตวจนํ ปติมาเนนฺโต ตเมว คาถํ อุทานวเสน อภาสิฯ ตเทวสฺส เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ

สิงฺคาลปิตุตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กุลตฺเถรคาถาวณฺณนา

อุทกญฺหิ นยนฺตีติ อายสฺมโต กุลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร เถโร ปุพฺเพปิ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ พหุํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อธิการสมฺปนฺโน วิปสฺสิํ ภควนฺตํ อากาเส คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นาฬิเกรผลํ ทาตุกาโม อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา โอตริตฺวา ปฏิคฺคณฺหิฯ โส อติวิย ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา เตเนว สทฺธาปฏิลาเภน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ, สตฺถา อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อาณาเปสิ – ‘‘อิมํ ปุริสํ ปพฺพาเชหี’’ติฯ โส ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท สมณธมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต ฉปิ พุทฺธนฺตรานิ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ กุโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต สาสเน ลทฺธปฺปสาโท ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิกฺเขปพหุลตาย วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิฯ อเถกทิวสํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต อนฺตรามคฺเค ภูมิํ ขณิตฺวา อุทกวาหกํ กตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐาเน อุทกํ เนนฺเต ปุริเส ทิสฺวา ตํ สลฺลกฺเขตฺวา คามํ ปวิฏฺโฐ อญฺญตรํ อุสุการํ อุสุทณฺฑกํ อุสุยนฺเต ปกฺขิปิตฺวา อกฺขิโกฏิยา โอโลเกตฺวา อุชุํ กโรนฺตํ ทิสฺวา ตมฺปิ สลฺลกฺเขตฺวา คจฺฉนฺโต ปุรโต คนฺตฺวา อรเนมินาภิอาทิเก รถจกฺกาวยเว ตจฺฉนฺเต ตจฺฉเก ทิสฺวา ตมฺปิ สลฺลกฺเขตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา ทิวาวิหาเร นิสินฺโน อตฺตนา ทิฏฺฐนิมิตฺตานิ อุปมาภาเวน คเหตฺวา อตฺตโน จิตฺตทมเน อุปเนนฺโต ‘‘อเจตนํ อุทกมฺปิ มนุสฺสา อิจฺฉิกิจฺฉิตฏฺฐานํ นยนฺติ ตถา อเจตนํ วงฺกมฺปิ สรทณฺฑํ อุปาเยน นเมนฺโต อุชุํ กโรนฺติ , ตถา อเจตนํ กฏฺฐกฬิงฺคราทิํ ตจฺฉกา เนมิอาทิวเสน วงฺกํ อุชุญฺจ กโรนฺติฯ อถ กสฺมา อหํ สกจิตฺตํ อุชุํ น กริสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.91-99) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อารามิโก อหํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลญฺชเสฯ

‘‘นาฬิเกรผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ;

อากาเส ฐิตโก สนฺโต, ปฏิคฺคณฺหิ มหายโสฯ

‘‘วิตฺติสญฺชนโน มยฺหํ, ทิฏฺฐธมฺมสุขาวโห;

ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสาฯ

‘‘อธิคจฺฉิํ ตทา ปีติํ, วิปุลญฺจ สุขุตฺตมํ;

อุปฺปชฺชเตว รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหิํ ตหิํฯ