ภิกฺขุ โอฆติณฺโณติ วุจฺจตีติ สพฺพถา ภินฺนกิเลสตาย ภิกฺขูติ, กามภวทิฏฺฐิอวิชฺโชเฆ ตริตฺวา เตสํ ปารภูเต นิพฺพาเน ฐิโตติ จ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

กุณฺฑธานตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เพลฏฺฐสีสตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญติ อายสฺมโต เพลฏฺฐสีสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา อภาเวน วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิฯ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปน พหุํ กุสลํ อุปจินิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป เวสฺสภุํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มาตุลุงฺคผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทเวสุ นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคติโต สุคติํ อุปคจฺฉนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต ภควโต อภิสมฺโพธิยา ปุเรตรเมว อุรุเวลกสฺสปสฺส สนฺติเก ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อคฺคิํ ปริจรนฺโต อุรุเวลกสฺสปทมเน อาทิตฺตปริยายเทสนาย (มหาว. 54; สํ. นิ. 4.28) ปุราณชฏิลสหสฺเสน สทฺธิํ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.68-73) –

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;

ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘มาตุลุงฺคผลํ คยฺห, อทาสิํ สตฺถุโน อหํ;

ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

เอวํ อธิคตารหตฺโต อายสฺมโต ธมฺมภณฺฑาคาริกสฺส อุปชฺฌาโย อยํ เถโร เอกทิวสํ ผลสมาปตฺติโต อุฏฺฐาย ตํ สนฺตํ ปณีตํ นิรามิสํ สุขํ อตฺตโน ปุพฺพโยคญฺจ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติเวควเสน ‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญ’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[16] ตตฺถ ยถาปีติ โอปมฺมปฏิปาทนตฺเถ นิปาโตฯ ภทฺโทติ สุนฺทโร ถามพลสมตฺถชวปรกฺกมาทิสมฺปนฺโนฯ อาชญฺโญติ อาชานีโย ชาติมา การณาการณานํ อาชานนโกฯ โส ติวิโธ อุสภาชญฺโญ อสฺสาชญฺโญ หตฺถาชญฺโญติฯ เตสุ อุสภาชญฺโญ อิธาธิปฺเปโตฯ โส จ โข เฉกกสนกิจฺเจ นิยุตฺโต, เตนาห ‘‘นงฺคลาวตฺตนี’’ติฯ นงฺคลสฺส ผาลสฺส อาวตฺตนโก, นงฺคลํ อิโต จิโต จ อาวตฺเตตฺวา เขตฺเต กสนโกติ อตฺโถฯ นงฺคลํ วา อาวตฺตยติ เอตฺถาติ นงฺคลาวตฺตํ , เขตฺเต นงฺคลปโถ, ตสฺมิํ นงฺคลาวตฺตนิฯ คาถาสุขตฺถญฺเหตฺถ ‘‘วตฺตนี’’ติ ทีฆํ กตฺวา วุตฺตํฯ สิขีติ มตฺถเก อวฏฺฐานโต สิขาสทิสตาย สิขา, สิงฺคํฯ ตทสฺส อตฺถีติ สิขีฯ อปเร ปน ‘‘กกุธํ อิธ ‘สิขา’ติ อธิปฺเปต’’นฺติ วทนฺติ, อุภยถาปิ ปธานงฺคกิตฺตนเมตํ ‘‘สิขี’’ติฯ อปฺปกสิเรนาติ อปฺปกิลมเถนฯ รตฺตินฺทิวาติ รตฺติโย ทิวา จ, เอวํ มมํ อปฺปกสิเรน คจฺฉนฺตีติ โยชนาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา ‘‘ภทฺโท อุสภาชานีโย กสเน นิยุตฺโต ฆนติณมูลาทิเกปิ นงฺคลปเถ ตํ อคเณนฺโต อปฺปกสิเรน อิโต จิโต จ ปริวตฺเตนฺโต คจฺฉติ, ยาว กสนติณานํ ปริสฺสมํ ทสฺเสติ, เอวํ มมํ รตฺตินฺทิวาปิ อปฺปกสิเรเนว คจฺฉนฺติ อติกฺกมนฺตี’’ติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘สุเข ลทฺเธ นิรามิเส’’ติฯ ยสฺมา กามามิสโลกามิสวฏฺฏามิเสหิ อสมฺมิสฺสํ สนฺตํ ปณีตํ ผลสมาปตฺติสุขํ ลทฺธํ, ตสฺมาติ อตฺโถฯ ปจฺจตฺเต เจตํ ภุมฺมวจนํ ยถา ‘‘วนปฺปคุมฺเพ’’ (ขุ. ปา. 6.13; สุ. นิ. 236) ‘‘เตน วต เร วตฺตพฺเพ’’ติ (กถา. 1) จฯ อถ วา ตโต ปภุติ รตฺตินฺทิวา อปฺปกสิเรน คจฺฉนฺตีติ วิจารณาย อาห – ‘‘สุเข ลทฺเธ นิรามิเส’’ติ, นิรามิเส สุเข ลทฺเธ สติ ตสฺส ลทฺธกาลโต ปฏฺฐายาติ อตฺโถฯ

เพลฏฺฐสีสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทาสกตฺเถรคาถาวณฺณนา

มิทฺธี ยทาติ อายสฺมโต ทาสกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร อิโต เอกนวุเต กปฺเป อนุปฺปนฺเน ตถาคเต อชิตสฺส นาม ปจฺเจกพุทฺธสฺส คนฺธมาทนโต มนุสฺสปถํ โอตริตฺวา อญฺญตรสฺมิํ คาเม ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส มโนรมานิ อมฺพผลานิ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ พหุํ ปุญฺญํ อกาสิฯ เอวํ กุสลกมฺมปฺปสุโต หุตฺวา สุคติโต สุคติํ อุปคจฺฉนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติฯ ทาสโกติสฺส นามํ อโหสิฯ โส อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา วิหารปฏิชคฺคนกมฺเม ฐปิโต สกฺกจฺจํ วิหารํ ปฏิชคฺคนฺโต อภิณฺหํ พุทฺธทสฺสเนน ธมฺมสฺสวเนน จ ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิฯ เกจิ ปน ภณนฺติ – ‘‘อยํ กสฺสปสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต อญฺญตรํ ขีณาสวตฺเถรํ อุปฏฺฐหนฺโต กิญฺจิ กมฺมํ การาเปตุกาโม เถรํ อาณาเปสิฯ โส เตน กมฺเมน อมฺหากํ ภควโต กาเล สาวตฺถิยํ อนาถปิณฺฑิกสฺส ทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต เสฏฺฐินา วิหารปฏิชคฺคเน ฐปิโต วุตฺตนเยเนว ปฏิลทฺธสทฺโธ อโหสิฯ มหาเสฏฺฐิ ตสฺส สีลาจารํ อชฺฌาสยญฺจ ญตฺวา ภุชิสฺสํ กตฺวา ‘ยถาสุขํ ปพฺพชา’ติ อาหฯ ตํ ภิกฺขู ปพฺพาเชสุ’’นฺติฯ โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย กุสีโต หีนวีริโย หุตฺวา น กิญฺจิ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรติ, กุโต สมณธมฺมํ, เกวลํ ยาวทตฺถํ ภุญฺชิตฺวา นิทฺทาพหุโล วิหรติฯ ธมฺมสฺสวนกาเลปิ เอกํ โกณํ ปวิสิตฺวา ปริสปริยนฺเต นิสินฺโน ฆุรุฆุรุปสฺสาสี นิทฺทายเตวฯ อถสฺส ภควา ปุพฺพูปนิสฺสยํ โอโลเกตฺวา สํเวคชนนตฺถํ ‘‘มิทฺธี ยทา โหติ มหคฺฆโส จา’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[17] ตตฺถ มิทฺธีติ ถินมิทฺธาภิภูโต, ยญฺหิ มิทฺธํ อภิภวติ, ตํ ถินมฺปิ อภิภวเตวฯ ยทาติ ยสฺมิํ กาเลฯ มหคฺฆโสติ มหาโภชโน, อาหรหตฺถกอลํสาฏกตตฺถวฏฺฏกกากมาสกภุตฺตวมิตกานํ อญฺญตโร วิยฯ นิทฺทายิตาติ สุปนสีโลฯ