เมนู

‘‘สุจารุทสฺสนา นาม, อฏฺเฐเต เอกนามกา;

กปฺเป สตฺตรเส อาสุํ, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อถสฺส ปุราณทุติยิกา ตํ ปโลเภตุกามา อลงฺกตปฏิยตฺตา ปุตฺเตน สทฺธิํ อุปคนฺตฺวา ปิยาลาปภาวาทิเกหิ ภาววิวรณกมฺมํ นาม กาตุํ อารภิฯ เถโร ตสฺสา การณํ ทิสฺวา อตฺตโน กตฺถจิปิ อลคฺคภาวํ ปกาเสนฺโต ‘‘วิหริ อเปกฺข’’นฺติ คาถํ อภาสิฯ

[10] ตตฺถ วิหรีติ วิเสสโต หริ อปหริ อปเนสิฯ อเปกฺขนฺติ ตณฺหํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ โลเก อตฺตภาเว วาฯ หุรนฺติ อปรสฺมิํ อนาคเต อตฺตภาเว วาฯ อิธาติ วา อชฺฌตฺติเกสุ อายตเนสุฯ หุรนฺติ พาหิเรสุ วา-สทฺโท สมุจฺจยตฺโถ ‘‘อปทา วา ทฺวิปทา วา’’ติอาทีสุ (อิติวุ. 90; อ. นิ. 4.34; 5.32) วิยฯ โยติ อตฺตานเมว ปรํ วิย ทสฺเสติฯ เวทคูติ เวเทน คโต มคฺคญาเณน นิพฺพานํ คโต อธิคโต, จตฺตาริ วา สจฺจานิ ปริญฺญาปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาภิสมยวเสน อภิสเมจฺจ ฐิโตฯ ยตตฺโตติ มคฺคสํวเรน สํยตสภาโว, สมฺมาวายาเมน วา สํยตสภาโวฯ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโตติ สพฺเพสุ อารมฺมเณสุ ธมฺเมสุ ตณฺหาทิฏฺฐิเลปวเสน น อุปลิตฺโต, เตน ลาภาทิโลกธมฺเม สมติกฺกมํ ทสฺเสติฯ โลกสฺสาติ อุปาทานกฺขนฺธปญฺจกสฺสฯ ตญฺหิ ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเฐน โลโกฯ ชญฺญาติ ชานิตฺวาฯ อุทยพฺพยญฺจาติ อุปฺปาทญฺเจว วยญฺจ, เอเตน ยถาวุตฺตคุณานํ ปุพฺพภาคปฏิปทํ ทสฺเสติฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ – โย สกลสฺส ขนฺธาทิโลกสฺส สมปญฺญาสาย อากาเรหิ อุทยพฺพยํ ชานิตฺวา เวทคู ยตตฺโต กตฺถจิ อนุปลิตฺโต, โส สพฺพตฺถ อเปกฺขํ วิเนยฺย สนฺตุสิโต ตาทิสานํ วิปฺปการานํ น กิญฺจิ มญฺญติ, ตสฺมา ตฺวํ อนฺธพาเล ยถาคตมคฺเคเนว คจฺฉาติฯ อถ สา อิตฺถี ‘‘อยํ สมโณ มยิ ปุตฺเต จ นิรเปกฺโข, น สกฺกา อิมํ ปโลเภตุ’’นฺติ ปกฺกามิฯ

ปุณฺณมาสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. จูฬวจฺฉตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปาโมชฺชพหุโลติ อายสฺมโต จูฬวจฺฉตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ปเรสํ ภติยา ชีวิกํ กปฺเปนฺโต ภควโต สาวกํ สุชาตํ นาม เถรํ ปํสุกูลํ ปริเยสนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อุปสงฺกมิตฺวา วตฺถํ ทตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เตตฺติํสกฺขตฺตุํ เทวรชฺชํ กาเรสิฯ สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี ราชา อโหสิฯ อเนกวารํ ปเทสราชาฯ เอวํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน โอสกฺกมาเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺสคตีสุ อปราปรํ ปริวตฺตนฺโต อมฺหากํ ภควโต กาเล โกสมฺพิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ จูฬวจฺโฉติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต พุทฺธคุเณ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิ, ตสฺส ภควา ธมฺมํ กเถสิฯ โส ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท กตปุพฺพกิจฺโจ จริตานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ภาเวนฺโต วิหริฯ เตน จ สมเยน โกสมฺพิกา ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา อเหสุํฯ ตทา จูฬวจฺฉตฺเถโร อุภเยสํ ภิกฺขูนํ ลทฺธิํ อนาทาย ภควตา ทินฺโนวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ พฺรูเหตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.50.31-40) –

‘‘ปทุมุตฺตรภควโต, สุชาโต นาม สาวโก;

ปํสุกูลํ คเวสนฺโต, สงฺกาเร จรตี ตทาฯ

‘‘นคเร หํสวติยา, ปเรสํ ภตโก อหํ;

อุปฑฺฒุทุสฺสํ ทตฺวาน, สิรสา อภิวาทยิํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘เตตฺติํสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยิํ;

สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุญฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํฯ