สงฺขตาติ สเมจฺจ สมฺภุยฺย ปจฺจเยหิ กตาฯ ปจลิตาติ สงฺขตตฺตา เอว อุปฺปาทชราทีหิ ปการโต จลิตา อนวฏฺฐิตาฯ สเทริตาติ สทา สพฺพกาลํ ภงฺเคน เอริตา, อิตฺตรา ภงฺคคามิโน ปภงฺคุโนติ อตฺโถฯ ตํ วิทิตฺวา มหมตฺตสมฺภวนฺติ ตํ ยถาวุตฺตํ สงฺขตสภาวํ อตฺตสมฺภวํ อตฺตนิ สมฺภูตํ อตฺตายตฺตํ อิสฺสราทิวเสน อปรายตฺตํ ปริญฺญาภิสมยวเสน อหํ วิทิตฺวา ตปฺปฏิปกฺขภูตํ สนฺติเมว นิพฺพานเมว มคฺคปญฺญาสติยา สติมา หุตฺวา สมชฺฌคํ อธิคจฺฉิํ อริยมคฺคภาวนาย อนุปฺปตฺโตติฯ เอวํ เถโร ญาตกานํ ธมฺมเทสนามุเขน อญฺญํ พฺยากาสิฯ

โคตมตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. หาริตตฺเถรคาถาวณฺณนา

โย ปุพฺเพ กรณียานีติ อายสฺมโต หาริตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ตสฺส จิตกปูชาย กยิรมานาย คนฺเธน ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา หาริโตติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต ชาติมานํ นิสฺสาย อญฺเญ วสลวาเทน สมุทาจรติฯ โส ภิกฺขูนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิโตปิ จิรปริจิตตฺตา วสลสมุทาจารํ น วิสฺสชฺชิฯ อเถกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวโค วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อตฺตโน จิตฺตปฺปวตฺติํ อุปปริกฺขนฺโต มานุทฺธจฺจวิคฺคหิตตํ ทิสฺวา ตํ ปหาย วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.46.63-67) –

‘‘จิตาสุ กุรุมานาสุ, นานาคนฺเธ สมาหเฏ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, คนฺธมุฏฺฐิมปูชยิํฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, จิตกํ ยมปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหา ปน หุตฺวา วิมุตฺติสุขํ อนุภวนฺโต ‘‘โย ปุพฺเพ กรณียานี’’ติอาทินา ตีหิ คาถาหิ ภิกฺขูนํ โอวาททานมุเขน อญฺญํ พฺยากาสิฯ ตาสํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ

หาริตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. วิมลตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปาปมิตฺเตติ อายสฺมโต วิมลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต สาธุกีฬนทิวเสสุ วีติวตฺเตสุ สตฺถุ สรีรํ คเหตฺวา อุปาสเกสุ ฌาปนฏฺฐานํ คจฺฉนฺเตสุ สตฺถุ คุเณ อาวชฺชิตฺวา ปสนฺนมานโส สุมนปุปฺเผหิ ปูชมกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พาราณสิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิมโลติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต โสมมิตฺตตฺเถรํ นิสฺสาย สาสเน ปพฺพชิตฺวา เตเนว อุสฺสาหิโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.46.58-62) –

‘‘นีหรนฺเต สรีรมฺหิ, วชฺชมานาสุ เภริสุ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปฏฺฏิปุปฺผมปูชยิํฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, เทหปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน สหายสฺส ภิกฺขุสฺส โอวาทํ เทนฺโต –

[264]

‘‘ปาปมิตฺเต วิวชฺเชตฺวา, ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคลํ;

โอวาเท จสฺส ติฏฺเฐยฺย, ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํฯ

[265]