4. ธนิยตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุขญฺเจ ชีวิตุํ อิจฺเฉติ อายสฺมโต ธนิยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นฬมาลาย ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห กุมฺภการกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ธนิโยติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต กุมฺภการกมฺเมน ชีวติฯ เตน จ สมเยน สตฺถา ธนิยสฺส กุมฺภการสฺส สาลายํ นิสีทิตฺวา ปุกฺกุสาติสฺส กุลปุตฺตสฺส ฉธาตุวิภงฺคสุตฺตํ (ม. นิ. 3.342 อาทโย) เทเสสิฯ โส ตํ สุตฺวา กตกิจฺโจ อโหสิฯ ธนิโย ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ สุตฺวา ‘‘นิยฺยานิกํ วต พุทฺธสาสนํ, ยตฺถ เอกรตฺติปริจเยนาปิ วฏฺฏทุกฺขโต มุญฺจิตุํ สกฺกา’’ติ ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา กุฏิมณฺฑนานุยุตฺโต วิหรนฺโต กุฏิกรณํ ปฏิจฺจ ภควตา ครหิโต สงฺฆิเก เสนาสเน วสนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.48.1-7) –

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

วิปินคฺเคน คจฺฉนฺตํ, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘นฬมาลํ คเหตฺวาน, นิกฺขมนฺโต จ ตาวเท;

ตตฺถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํฯ

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, นฬมาลมปูชยิํ;

ทกฺขิเณยฺยํ มหาวีรํ, สพฺพโลกานุกมฺปกํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ มาลมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เย ภิกฺขู ธุตงฺคสมาธาเนน อตฺตานํ อุกฺกํเสตฺวา สงฺฆภตฺตาทิํ สาทิยนฺเต อญฺเญ ภิกฺขู อวชานนฺติ, เตสํ โอวาททานมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[228]

‘‘สุขญฺเจ ชีวิตุํ อิจฺเฉ, สามญฺญสฺมิํ อเปกฺขวา;

สงฺฆิกํ นาติมญฺเญยฺย, จีวรํ ปานโภชนํฯ

[229]

สุขญฺเจ ชีวิตุํ อิจฺเฉ, สามญฺญสฺมิํ อเปกฺขวา;

อหิ มูสิกโสพฺภํว, เสเวถ สยนาสนํฯ

[230]

สุขญฺเจ ชีวิตุํ อิจฺเฉ, สามญฺญสฺมิํ อเปกฺขวา;

อิตรีตเรน ตุสฺเสยฺย, เอกธมฺมญฺจ ภาวเย’’ติฯ – ติสฺโส คาถา อภาสิ;