เมนู

อิทํ วุตฺตํ โหติ โย ภิกฺขุ ทหโรว สมาโน ตรุโณ ‘‘ตถาหํ ปจฺฉา วุฑฺฒกาเล ชานิสฺสามี’’ติ อจินฺเตตฺวา พุทฺธานํ สาสเน อปฺปมาทปฏิปตฺติยํ ยุญฺชติ สมถวิปสฺสนาภาวนาย โยคํ กโรติ, โส สุตฺเตสุ อวิชฺชานิทฺทาย สุตฺเตสุ ปมตฺเตสุ สทฺธาทิชาครธมฺมสมนฺนาคเมน ชาคโร, ตโต เอว อตฺตหิตปรหิตปาริปูริยา อโมฆํ อวญฺฌํ ตสฺส ชีวิตํ, ยสฺมา จ เอตเทวํ, ตสฺมา สทฺธญฺจ ‘‘อตฺถิ กมฺมํ อตฺถิ กมฺมวิปาโก’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ กมฺมผลสทฺธญฺจ, สทฺธูปนิพนฺธตฺตา สีลสฺส ตทุปนิสฺสยํ จตุปาริสุทฺธิสีลญฺจ , ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวาขาโต ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’’ติ เอวํ ปวตฺตรตนตฺตยปฺปสาทญฺจ , วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ปริญฺญาทิวเสน จตุสจฺจธมฺมทสฺสนญฺจ เมธาวี ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต ภิกฺขุ พุทฺธานํ สาสนํ โอวาทํ อนุสิฏฺฐิํ อนุสฺสรนฺโต อาทิตฺตมฺปิ อตฺตโน สีสํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา อนุยุญฺเชถ, ตตฺถ อนุโยคํ อาตปฺปํ กเรยฺยาติ อตฺโถฯ

ธมฺมปาลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. พฺรหฺมาลิตฺเถรคาถาวณฺณนา

กสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานีติ อายสฺมโต พฺรหฺมาลิตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา ปาทผลํ อทาสิฯ สตฺถา อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พฺรหฺมาลีติ ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปตฺโต เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน สํสาเร สญฺชาตสํเวโค ตาทิเสน กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา ปติรูปกมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺโต ญาณสฺส ปริปากคตตฺตา นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.63-67) –

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, ปาทผลํ อทาสหํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา มคฺคสุเขน ผลสุเขน วีตินาเมนฺโต เอกทิวสํ ปธานปริคฺคาหเกน เถเรน ตสฺมิํ อรญฺญายตเน ภิกฺขู อุทฺทิสฺส วุตฺตํ ปธานานุโยคํ ปริคฺคณฺหนฺโต –

[205]

‘‘กสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา;

ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส, เทวาปิ กสฺส ปิหยนฺติ ตาทิโนฯ

[206]

‘‘มยฺหินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา;

ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส, เทวาปิ มยฺหํ ปิหยนฺติ ตาทิโน’’ติฯ –

คาถาทฺวยํ อภาสิฯ

ตสฺสตฺโถ – อิมสฺมิํ อรญฺญายตเน วสนฺเตสุ ภิกฺขูสุ กสฺส ภิกฺขุโน เถรสฺส วา นวสฺส วา มชฺฌิมสฺส วา เฉเกน สารถินา สุทนฺตา อสฺสา วิย มนจฺฉฏฺฐานิ อินฺทฺริยานิ สมถํ ทนฺตภาวํ นิพฺพิเสวนภาวํ คตานิฯ กสฺส นววิธมฺปิ มานํ ปหาย ฐิตตฺตา ปหีนมานสฺส จตุนฺนมฺปิ อาสวานํ อภาเวน อนาสวสฺส อิฏฺฐาทีสุ ตาทิลกฺขณปฺปตฺติยา ตาทิโน เทวาปิ ปิหยนฺติ มนุสฺสาปิ สมฺมาปฏิปตฺติทสฺสนาทินา จ อาทเรน ปตฺเถนฺตีติฯ

ตตฺถ จ คาถายํ ปุริมฑฺเฒน อนาคามิมคฺคาธิคโม ปุฏฺโฐ, อนาคามิโนปิ หิ อินฺทฺริยานิ ปหีนกามราคพฺยาปาทตาย สมถํ นิพฺพิเสวนตํ คตานิ โหนฺติฯ อิตเรน อรหตฺตมคฺคปฏิลาโภ, อรหา หิ ‘‘ปหีนมาโน อนาสโว ตาที’’ติ จ วุจฺจติฯ

อถายสฺมา พฺรหฺมาลิ ปธานปริคฺคาหเกน วุตฺตํ ‘‘กสฺสินฺทฺริยานี’’ติ คาถํ ปจฺจนุภาสิฯ ตทตฺถํ อตฺตูปนายิกวเสน วิสฺสชฺเชนฺโต ‘‘มยฺหินฺทฺริยานี’’ติอาทิกาย ทุติยคาถาย อญฺญํ พฺยากาสิ, ตตฺถ มยฺหินฺทฺริยานีติ มม จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

พฺรหฺมาลิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. โมฆราชตฺเถรคาถาวณฺณนา

ฉวิปาปก จิตฺตภทฺทกาติ อายสฺมโต โมฆราชตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ตํ ฐานนฺตรํ อากงฺขนฺโต ปณิธานํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต พฺราหฺมณมาณเว วิชฺชาสิปฺปานิ สิกฺขาเปนฺโต เอกทิวสํ อตฺถทสฺสิํ ภควนฺตํ ภิกฺขุสงฺฆปริวุตํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สิรสิ อญฺชลิํ กตฺวา ‘‘ยาวตา รูปิโน สตฺตา’’ติอาทินา ฉหิ คาถาหิ อภิตฺถวิตฺวา ภาชนํ ปูเรตฺวา มธุํ อุปนาเมสิฯ สตฺถา มธุํ ปฏิคฺคเหตฺวา อนุโมทนํ อกาสิฯ

โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล กฏฺฐวาหนสฺส นาม รญฺโญ อมจฺโจ หุตฺวา เตน สตฺถุ อานยนตฺถํ ปุริสสหสฺเสน เปสิโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ สุคตีสุเยว ปริวตฺเตนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา โมฆราชาติ ลทฺธนาโม พาวรีพฺราหฺมณสฺส สนฺติเก อุคฺคหิตสิปฺโป สํเวคชาโต ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตาปสสหสฺสปริวาโร อชิตาทีหิ สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ เปสิโต เตสํ ปนฺนรสโม หุตฺวา ปญฺเห ปุจฺฉิตฺวา ปญฺหวิสฺสชฺชนปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.4.64-83) –

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺโห, รถิยํ ปฏิปชฺชถฯ

‘‘สิสฺเสหิ สมฺปริวุโต, ฆรมฺหา อภินิกฺขมิํ;

นิกฺขมิตฺวานหํ ตตฺถ, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, สิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สนฺถวิํ โลกนายกํฯ