ยทิ เอวํ ขีณาสวสฺส ปรินิพฺพานาภิกงฺขา, ยาว ปรินิพฺพานา อวฏฺฐานญฺจ กถนฺติ อาห ‘‘กาลญฺจ ปฏิกงฺขามิ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต’’ติ, กิเลสปรินิพฺพาเน สิทฺเธ สติปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺติยา สโต สมฺปชาโน เกวลํ ขนฺธปรินิพฺพานกาลํ ปฏิกงฺขามิ, ตํ อุทิกฺขมาโน อาคมยมาโน วิหรามิ, น ปน เม มรเณ ชีวิเต วา อภินนฺทนา อตฺถิ อรหตฺตมคฺเคเนว ตสฺส สมุคฺฆาฏิตตฺตาติฯ

นิสภตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุสภตฺเถรคาถาวณฺณนา

อมฺพปลฺลวสงฺกาสนฺติ อายสฺมโต อุสภตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส โกสมฺพผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุสฺมิํ สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุสโภติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต สตฺถุ ญาติสมาคเม พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิฯ โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สมณธมฺมํ อกตฺวา ทิวา สงฺคณิการาโม สกลรตฺติํ นิทฺทายมาโน วีตินาเมติฯ โส เอกทิวสํ มุฏฺฐสฺสติ อสมฺปชาโน นิทฺทํ โอกฺกนฺโต สุปิเน เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา อมฺพปลฺลววณฺณํ จีวรํ ปารุปิตฺวา หตฺถิคีวายํ นิสีทิตฺวา นครํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐํ ตตฺเถว มนุสฺเส สมฺปตฺเต ทิสฺวา ลชฺชาย หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห อตฺตานํ ทิสฺวา ปฏิพุทฺโธ, ‘‘อีทิสํ นาม สุปินํ มุฏฺฐสฺสตินา อสมฺปชาเนน นิทฺทายมาเนน มยา ทิฏฺฐ’’นฺติ อุปฺปนฺนสํเวโค วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.52.12-16) –

‘‘กกุธํ วิลสนฺตํว, เทวเทวํ นราสภํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, โกสมฺพํ อททิํ ตทาฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ