5. สมฺพุลกจฺจานตฺเถรคาถาวณฺณนา

เทโว จาติ อายสฺมโต สมฺพุลกจฺจานตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต อิโต จตุนวุติกปฺปมตฺถเก กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตรํสิํ นาม ปจฺเจกพุทฺธํ นิโรธา วุฏฺฐหิตฺวา ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ตาลผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเฐ คหปติกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ‘‘สมฺพุโล’’ติ ลทฺธนาโม กจฺจานโคตฺตตาย สมฺพุลกจฺจาโนติ ปญฺญายิตฺถฯ

โส วยปฺปตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสมีเป เภรวาย นาม ปพฺพตคุหายํ วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต วิหรติฯ อเถกทิวสํ มหา อกาลเมโฆ สตปฏลสหสฺสปฏโล ถเนนฺโต คชฺชนฺโต วิชฺชุลฺลตา นิจฺฉาเรนฺโต คฬคฬายนฺโต อุฏฺฐหิตฺวา วสฺสิตุํ อารภิ, อสนิโย ผลิํสุฯ ตํ สทฺทํ สุตฺวา อจฺฉตรจฺฉุวนมหิํสหตฺถิอาทโย ภีตตสิตา ภีตรวํ วิรวิํสุฯ เถโร ปน อารทฺธวิปสฺสนตฺตา กาเย ชีวิเต จ นิรเปกฺโข วิคตโลมหํโส ตํ อจินฺเตนฺโต วิปสฺสนายเมว กมฺมํ กโรนฺโต ฆมฺมาปคเมน อุตุสปฺปายลาเภน สมาหิตจิตฺโต ตาวเทว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา สห อภิญฺญาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.85-90) –

‘‘สตรํสี นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา วุฏฺฐหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิฯ

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉิํ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ตาลผลํ อทาสหํฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ