เมนู

ภวราคหตสฺส เม สโตติ ภวราเคน ภวตณฺหาย อนาทิมติ สํสาเร หตสฺส อุปทฺทุตสฺส มม สโต สมานสฺส, อคฺคมคฺเคน วา หตภวราคสฺสฯ ภวราโค ปุน เม น วิชฺชตีติ ตโต เอว ปุน อิทานิ ภวราโค เม นตฺถิฯ น จาหุ น เม ภวิสฺสติ, น จ เม เอตรหิ วิชฺชตีติ ยทิปิ ปุพฺเพ ปุถุชฺชนกาเล เสกฺขกาเล จ เม ภวราโค อโหสิ, อคฺคมคฺคปฺปตฺติโต ปน ปฏฺฐาย น จาหุ น จ อโหสิ, อายติมฺปิ น เม ภวิสฺสติ, เอตรหิ อธุนาปิ น จ เม วิชฺชติ น จ อุปลพฺภติ, ปหีโนติ อตฺโถฯ ภวราควจเนเนว เจตฺถ ตเทกฏฺฐตาย มานาทีนมฺปิ อภาโว วุตฺโตติ สพฺพโส ปริกฺขีณภวสํโยชนตํ ทสฺเสติฯ

กณฺหทินฺนตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถวคฺโค

1. มิคสิรตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยโต อหํ ปพฺพชิโตติ อายสฺมโต มิคสิรตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต กุสฏฺฐกํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา มิคสิรนกฺขตฺเตน ชาตตฺตา มิคสิโรติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต ฉวสีสมนฺตํ นาม สิกฺขิ, ยํ ปริชปฺเปตฺวา ติวสฺสมตฺถเก มตานมฺปิ สีสํ นเขน อาโกเฏตฺวา ‘‘อยํ สตฺโต อสุกฏฺฐาเน นิพฺพตฺโต’’ติ ชานาติฯ

โส ฆราวาสํ อนิจฺฉนฺโต ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตํ วิชฺชํ นิสฺสาย โลเกน สกฺกโต ครุกโต ลาภี หุตฺวา วิจรนฺโต สาวตฺถิํ อุปคโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน อานุภาวํ ปกาเสนฺโต – ‘‘อหํ, โภ โคตม, มตานํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานามี’’ติ วตฺวา, ‘‘กถํ ปน ตฺวํ ชานาสี’’ติ วุตฺเต, ‘‘ฉวสีสานิ อาหราเปตฺวา มนฺตํ ปริชปฺเปตฺวา นเขน สีสํ อาโกเฏนฺโต นิรยาทิกํ เตหิ เตหิ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานามี’’ติ กเถสิฯ อถสฺส ภควา ปรินิพฺพุตสฺส ภิกฺขุโน สีสกปาลํ อาหราเปตฺวา, ‘‘กเถหิ ตาว ตสฺส คติํ, ยสฺสิทํ สีสกปาล’’นฺติ อาหฯ โส ตํ กปาลํ มนฺตํ ปริชปฺเปตฺวา นเขน อาโกเฏตฺวา เนว อนฺตํ น โกฏิํ ปสฺสติฯ อถ สตฺถารา, ‘‘น สกฺโกสิ ปริพฺพาชกา’’ติ วุตฺเต , ‘‘อุปปริกฺขิสฺสามิ ตาวา’’ติ วตฺวา ปุนปฺปุนํ ปริวตฺเตนฺโตปิ น ปสฺสเตวฯ พาหิรกมนฺเตน หิ ขีณาสวสฺส คติํ กถํ ชานิสฺสติ, อถสฺส มตฺถกโต กจฺเฉหิ จ เสโท มุจฺจิฯ โส ลชฺชิตฺวา ตุณฺหีภูโต อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ‘‘กิลมสิ ปริพฺพาชกา’’ติ อาหฯ โส ‘‘อาม, กิลมามิ, น อิมสฺส คติํ ชานามิ, ตุมฺเห ปน ชานาถา’’ติฯ ‘‘อหํ เอตํ ชานามิ, อิโต อุตฺตริตรมฺปิ ชานามี’’ติ วตฺวา ‘‘นิพฺพานํ คโต โส’’ติ อาหฯ ปริพฺพาชโก ‘‘อิมํ วิชฺชํ มยฺหํ เทถา’’ติ อาหฯ ‘‘เตน หิ ปพฺพชา’’ติ วตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา ปฐมํ สมถกมฺมฏฺฐาเน นิโยเชตฺวา ฌานาภิญฺญาสุ ปติฏฺฐิตสฺส วิปสฺสนาย กมฺมํ อุปทิสิฯ โส วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.48.56-60) –

‘‘กสฺสปสฺส ภควโต, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, กุสฏฺฐกมทาสหํฯ

‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปสฺมิํ, กุสฏฺฐกมทาสหํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, กุสฏฺฐกสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[181]

‘‘ยโต อหํ ปพฺพชิโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;

วิมุจฺจมาโน อุคฺคจฺฉิํ, กามธาตุํ อุปจฺจคํฯ

[182]

‘‘พฺรหฺมุโน เปกฺขมานสฺส, ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม;

อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;

ตตฺถ ยโต อหํ ปพฺพชิโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนติ ยโต ปภุติ อหํ ปพฺพชิโต พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน, ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐายฯ วิมุจฺจมาโน อุคฺคจฺฉินฺติ สํกิเลสปกฺขโต ปฐมํ ตาว สมถวิปสฺสนาหิ วิมุจฺจมาโน โวทานธมฺมสวเนน อุฏฺฐหิํฯ เอวํ อุคฺคจฺฉนฺโต กามธาตุํ อุปจฺจคํ อนาคามิมคฺเคน อจฺจนฺตเมว กามธาตุํ อติกฺกมิํฯ

พฺรหฺมุโน เปกฺขมานสฺส, ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ สเทวกสฺส โลกสฺส อคฺคภูตตฺตา เสฏฺฐฏฺเฐน พฺรหฺมุโน พุทฺธสฺส ภควโต มหากรุณาโยเคน ‘‘อยํ กุลปุตฺโต มม สาสเน ปพฺพชิตฺวา กถํ นุ โข ปฏิปชฺชตี’’ติ เปกฺขนฺตสฺส ตโต อนาคามิมคฺคาธิคมโต ปจฺฉา อคฺคมคฺคาธิคเมน มม จิตฺตํ สพฺพสํกิเลสโต อจฺจนฺตเมว มุจฺจิฯ อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, สพฺพสํโยชนกฺขยาติ ตถาวิมุตฺตจิตฺตตฺตา เอว สพฺเพสํ สํโยชนานํ ขยา ปริกฺขยา อิติ เอวํ อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ อญฺญํ พฺยากาสิฯ

มิคสิรตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สิวกตฺเถรคาถาวณฺณนา

อนิจฺจานิ คหกานีติ อายสฺมโต สิวกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ ภควนฺตํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส ปตฺตํ อาทาย กุมฺมาสสฺส ปูเรตฺวา อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ, สิวโกติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต เนกฺขมฺมชฺฌาสยตาย กาเม ปหาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา วิจรนฺโต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.56.117-121) –

‘‘เอสนาย จรนฺตสฺส, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;

ริตฺตกํ ปตฺตํ ทิสฺวาน, กุมฺมาสํ ปูรยิํ อหํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ภิกฺขมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, กุมฺมาสสฺส อิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[183]

‘‘อนิจฺจานิ คหกานิ, ตตฺถ ตตฺถ ปุนปฺปุนํ;

คหการํ คเวสนฺโต, ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํฯ

[184]

‘‘คหการก ทิฏฺโฐสิ, ปุน เคหํ น กาหสิ;

สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, ถูณิกา จ วิทาลิตา;

วิมริยาทิกตํ จิตฺตํ, อิเธว วิธมิสฺสตี’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;

ตตฺถ อนิจฺจานิ คหกานิ, ตตฺถ ตตฺถ ปุนปฺปุนนฺติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ภเว ปุนปฺปุนํ นิพฺพตฺตมานานิ คหกานิ อตฺตภาวเคหานิ น นิพฺพานิ อนวฏฺฐิตานิ อิตฺตรานิ ปริตฺตกาลานิฯ คหการํ คเวสนฺโตติ อิมสฺส อตฺตภาวเคหสฺส การกํ ตณฺหาวฑฺฒกิํ ปริเยสนฺโต เอตฺตกํ กาลํ อนุวิจรินฺติ อธิปฺปาโยฯ ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนนฺติ อิทํ คหการกคเวสนสฺส การณวจนํ ฯ ยสฺมา ชราพฺยาธิมรณมิสฺสตาย ชาติ นาเมสา ปุนปฺปุนํ อุปคนฺตุํ ทุกฺขา, น จ สา ตสฺมิํ อทิฏฺเฐ นิวตฺตติ, ตสฺมา ตํ คเวสนฺโต วิจรินฺติ อตฺโถฯ