10. กณฺหทินฺนตฺเถรคาถาวณฺณนา

อุปาสิตา สปฺปุริสาติ อายสฺมโต กณฺหทินฺนตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต จตุนวุเต กปฺเป กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ โสภิตํ นาม ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต ปุนฺนาคปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา กณฺหทินฺโนติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน ธมฺมเสนาปติํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.48.61-65) –

‘‘โสภิโต นาม สมฺพุทฺโธ, จิตฺตกูเฏ วสี ตทา;

คเหตฺวา คิริปุนฺนาคํ, สยมฺภุํ อภิปูชยิํฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[179]

‘‘อุปาสิตา สปฺปุริสา, สุตา ธมฺมา อภิณฺหโส;

สุตฺวาน ปฏิปชฺชิสฺสํ, อญฺชสํ อมโตคธํฯ

[180]

‘‘ภวราคหตสฺส เม สโต, ภวราโค ปุน เม น วิชฺชติ;

น จาหุ น จ เม ภวิสฺสติ, น จ เม เอตรหิ วิชฺชตี’’ติฯ –

คาถาทฺวยํ อภาสิฯ

ตตฺถ อุปาสิตาติ ปริจริตา ปฏิปตฺติปยิรุปาสนาย ปยิรุปาสิตาฯ สปฺปุริสาติ สนฺเตหิ สีลาทิคุเณหิ สมนฺนาคตา ปุริสา, อริยปุคฺคลา สาริปุตฺตตฺเถราทโยฯ เอเตน ปุริมจกฺกทฺวยสมฺปตฺติมตฺตโน ทสฺเสติฯ น หิ ปติรูปเทสวาเสน วินา สปฺปุริสูปนิสฺสโย สมฺภวติฯ สุตา ธมฺมาติ สจฺจปฏิจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตธมฺมา โสตทฺวารานุสาเรน อุปธาริตาฯ เอเตน อตฺตโน พาหุสจฺจํ ทสฺเสนฺโต ปจฺฉิมจกฺกทฺวยสมฺปตฺติํ ทสฺเสติฯ อภิณฺหโสติ พหุโส น กาเลน กาลํฯ อิทญฺจ ปทํ ‘‘อุปาสิตา สปฺปุริสา’’ติ เอตฺถาปิ โยเชตพฺพํฯ สุตฺวาน ปฏิปชฺชิสฺสํ, อญฺชสํ อมโตคธนฺติ เต ธมฺเม สุตฺวา ตตฺถ วุตฺตรูปารูปธมฺเม สลกฺขณาทิโต ปริคฺคเหตฺวา อนุกฺกเมน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อมโตคธํ นิพฺพานปติฏฺฐํ ตํสมฺปาปกํ อญฺชสํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิํ ปาปุณิํฯ