7. นนฺทกตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญติ อายสฺมโต นนฺทกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล ปจฺจนฺตเทเส อุปฺปชฺชิตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต วนจาริโก หุตฺวา วิจรนฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ จงฺกมนฏฺฐานํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต วาลุกา โอกิริฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท จมฺปายํ คหปติกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส นนฺทโกติ นามํ อกํสุฯ เชฏฺฐกภาตา ปนสฺส ภรโต นามฯ ตสฺส ปุพฺพโยโค อนนฺตรวตฺถุสฺมิํ อาวิภวิสฺสติฯ เต อุโภปิ วิญฺญุตํ ปตฺวา อายสฺมนฺตํ โสณํ โกฬิวิสํ ปพฺพชิตํ สุตฺวา ‘‘โสโณปิ นาม ตถาสุขุมาโล ปพฺพชิ, กิมงฺคํ ปน มย’’นฺติ ปพฺพชิํสุฯ เตสุ ภรโต นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ นนฺทโก ปน กิเลสานํ พลวภาเวน ตาว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตุํ นาสกฺขิ, วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรติ เอวฯ อถสฺส ภรตตฺเถโร อาสยํ ญตฺวา อวสฺสโย ภวิตุกาโม ตํ ปจฺฉาสมณํ กตฺวา วิหารโต นิกฺขมิตฺวา มคฺคสมีเป นิสินฺโน วิปสฺสนากถํ กเถสิฯ

เตน จ สมเยน สกฏสตฺเถ คจฺฉนฺเต เอโก สกเฏ ยุตฺโต โคโณ จิกฺขลฺลฏฺฐาเน สกฏํ อุทฺธริตุํ อสกฺโกนฺโต ปริปติฯ ตโต นํ สตฺถวาโห สกฏา โมเจตฺวา ติณญฺจ ปานียญฺจ ทตฺวา ปริสฺสมํ อปเนตฺวา ปุน ธุเร โยเชสิฯ ตโต โคโณ วูปสนฺตปริสฺสโม ลทฺธพโล ตํ สกฏํ จิกฺขลฺลฏฺฐานโต อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐาเปสิฯ อถ ภรตตฺเถโร นนฺทกสฺส ‘‘ปสฺสสิ โน ตฺวํ, อาวุโส นนฺทก, อิมสฺส กมฺม’’นฺติ ตํ นิทสฺเสตฺวา เตน ‘‘ปสฺสามี’’ติ วุตฺเต ‘‘อิมมตฺถํ สุฏฺฐุ อุปธาเรหี’’ติ อาหฯ อิตโร ‘‘ยถายํ โคโณ วูปสนฺตปริสฺสโม ปงฺกฏฺฐานโต ภารํ อุพฺพหติ, เอวํ มยาปิ สํสารปงฺกโต อตฺตา อุทฺธริตพฺโพ’’ติ ตเมวารมฺมณํ กตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.48.90-95) –

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสิํ, อรญฺเญ กานเน อหํ;

วาตมิคํ คเวสนฺโต, จงฺกมํ อทฺทสํ อหํฯ

‘‘อุจฺฉงฺเคน ปุลินํ คยฺห, จงฺกเม โอกิริํ อหํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สุคตสฺส สิรีมโตฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ปุลินํ โอกิริํ อหํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุลินสฺส อิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน เชฏฺฐภาติกสฺส ภรตตฺเถรสฺส สนฺติเก อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[173]

‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญ, ขลิตฺวา ปติติฏฺฐติ;

ภิยฺโย ลทฺธาน สํเวคํ, อทีโน วหเต ธุรํฯ

[174]

‘‘เอวํ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกํ;

อาชานียํ มํ ธาเรถ, ปุตฺตํ พุทฺธสฺส โอรส’’นฺติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;

ตตฺถ ภิยฺโย ลทฺธาน สํเวคํ, อทีโน วหเต ธุรนฺติ ‘‘มยฺหํ ชาติพลวีริยานํ อนนุจฺฉวิกเมตํ ยทิทํ อาคตสฺส ภารสฺส อวหน’’นฺติ สํเวคํ ลภิตฺวา อทีโน อทีนมานโส อลีนจิตฺโตฯ ‘‘อลีโน’’ติ วา ปาโฐ, โส เอว อตฺโถฯ ภิยฺโย ปุนปฺปุนํ ภิยฺโยโสมตฺตาย อตฺตโน ธุรํ ภารํ วหเต อุพฺพหติฯ เสสํ เหฏฺฐา รมณียวิหาริตฺเถรสฺส คาถาวณฺณนายํ วุตฺตนยเมวฯ

นนฺทกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ภรตตฺเถรคาถาวณฺณนา

เอหิ , นนฺทก, คจฺฉามาติ อายสฺมโต ภรตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร อโนมทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ มนุญฺญทสฺสนํ มุทุสุขสมฺผสฺสํ อุปาหนทฺวยํ คเหตฺวา คจฺฉนฺโต สตฺถารํ จงฺกมนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อุปาหนา อุปนาเมตฺวา, ‘‘อภิรุหตุ ภควา อุปาหนา, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ อาหฯ อภิรุหิ ภควา ตสฺส อนุคฺคณฺหนตฺถํ อุปาหนาฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท จมฺปานคเร คหปติกุเล นิพฺพตฺติ, ภรโตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต โสณตฺเถรสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ‘‘โสปิ นาม ปพฺพชี’’ติ สญฺชาตสํเวโค ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.48.71-89) –

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

ทิวาวิหารา นิกฺขมฺม, ปถมารุหิ จกฺขุมาฯ

‘‘ปานธิํ สุกตํ คยฺห, อทฺธานํ ปฏิปชฺชหํ;

ตตฺถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธํ, ปตฺติกํ จารุทสฺสนํฯ

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นีหริตฺวาน ปานธิํ;

ปาทมูเล ฐเปตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘อภิรูห มหาวีร, สุคตินฺท วินายก;

อิโต ผลํ ลภิสฺสามิ, โส เม อตฺโถ สมิชฺฌตุฯ

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

ปานธิํ อภิรูหิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

‘‘โย ปานธิํ เม อทาสิ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

‘‘พุทฺธสฺส คิรมญฺญาย, สพฺเพ เทวา สมาคตา;

อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, เวทชาตา กตญฺชลีฯ