7. นนฺทกตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญติ อายสฺมโต นนฺทกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล ปจฺจนฺตเทเส อุปฺปชฺชิตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต วนจาริโก หุตฺวา วิจรนฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ จงฺกมนฏฺฐานํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต วาลุกา โอกิริฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท จมฺปายํ คหปติกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส นนฺทโกติ นามํ อกํสุฯ เชฏฺฐกภาตา ปนสฺส ภรโต นามฯ ตสฺส ปุพฺพโยโค อนนฺตรวตฺถุสฺมิํ อาวิภวิสฺสติฯ เต อุโภปิ วิญฺญุตํ ปตฺวา อายสฺมนฺตํ โสณํ โกฬิวิสํ ปพฺพชิตํ สุตฺวา ‘‘โสโณปิ นาม ตถาสุขุมาโล ปพฺพชิ, กิมงฺคํ ปน มย’’นฺติ ปพฺพชิํสุฯ เตสุ ภรโต นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ นนฺทโก ปน กิเลสานํ พลวภาเวน ตาว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตุํ นาสกฺขิ, วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรติ เอวฯ อถสฺส ภรตตฺเถโร อาสยํ ญตฺวา อวสฺสโย ภวิตุกาโม ตํ ปจฺฉาสมณํ กตฺวา วิหารโต นิกฺขมิตฺวา มคฺคสมีเป นิสินฺโน วิปสฺสนากถํ กเถสิฯ

เตน จ สมเยน สกฏสตฺเถ คจฺฉนฺเต เอโก สกเฏ ยุตฺโต โคโณ จิกฺขลฺลฏฺฐาเน สกฏํ อุทฺธริตุํ อสกฺโกนฺโต ปริปติฯ ตโต นํ สตฺถวาโห สกฏา โมเจตฺวา ติณญฺจ ปานียญฺจ ทตฺวา ปริสฺสมํ อปเนตฺวา ปุน ธุเร โยเชสิฯ ตโต โคโณ วูปสนฺตปริสฺสโม ลทฺธพโล ตํ สกฏํ จิกฺขลฺลฏฺฐานโต อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐาเปสิฯ อถ ภรตตฺเถโร นนฺทกสฺส ‘‘ปสฺสสิ โน ตฺวํ, อาวุโส นนฺทก, อิมสฺส กมฺม’’นฺติ ตํ นิทสฺเสตฺวา เตน ‘‘ปสฺสามี’’ติ วุตฺเต ‘‘อิมมตฺถํ สุฏฺฐุ อุปธาเรหี’’ติ อาหฯ อิตโร ‘‘ยถายํ โคโณ วูปสนฺตปริสฺสโม ปงฺกฏฺฐานโต ภารํ อุพฺพหติ, เอวํ มยาปิ สํสารปงฺกโต อตฺตา อุทฺธริตพฺโพ’’ติ ตเมวารมฺมณํ กตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.48.90-95) –