4. วลฺลิยตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยนาติอาทิกา อายสฺมโต วลฺลิยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต อสีติโกฏิวิภวํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปพฺพตปาเท อรญฺญายตเน เอกิสฺสา นทิยา ตีเร อสฺสมํ กาเรตฺวา วิหรนฺโต อตฺตโน อนุคฺคณฺหนตฺถํ อุปคตํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อชินจมฺมํ ปตฺถริตฺวา อทาสิ ฯ ตตฺถ นิสินฺนํ ภควนฺตํ ปุปฺเผหิ จ จนฺทเนน จ ปูเชตฺวา อมฺพผลานิ ทตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิฯ ตสฺส ภควา นิสินฺนาสนสมฺปตฺติํ ปกาเสนฺโต อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ‘‘กณฺหมิตฺโต’’ติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต สตฺถุ เวสาลิคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ มหากจฺจานตฺเถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิฯ โส มนฺทปญฺโญ ทนฺธปรกฺกโม จ หุตฺวา จิรํ กาลํ วิญฺญุํ สพฺรหฺมจาริํ นิสฺสาเยว วสติฯ ภิกฺขู ‘‘ยถา นาม วลฺลิ รุกฺขาทีสุ กิญฺจิ อนิสฺสาย วฑฺฒิตุํ น สกฺโกติ, เอวมยมฺปิ กญฺจิ ปณฺฑิตํ อนิสฺสาย วฑฺฒิตุํ น สกฺโกตี’’ติ วลฺลิโยตฺเวว สมุทาจริํสุฯ อปรภาเค ปน เวณุทตฺตตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สโต สมฺปชาโน หุตฺวา วิหรนฺโต ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา ปฏิปตฺติกฺกมํ เถรํ ปุจฺฉนฺโต –

[167]

‘‘ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยน, ยํ กิจฺจํ โพทฺธุมิจฺฉตา;

กริสฺสํ นาวรชฺฌิสฺสํ, ปสฺส วีริยํ ปรกฺกมํฯ

[168]

‘‘ตฺวญฺจ เม มคฺคมกฺขาหิ, อญฺชสํ อมโตคธํ;

อหํ โมเนน โมนิสฺสํ, คงฺคาโสโตว สาคร’’นฺติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;

ตตฺถ ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยนาติ ทฬฺเหน วีริเยน ถิเรน ปรกฺกเมน, ทฬฺหวีริเยน วา ปุริสโธรยฺเหน ยํ กิจฺจํ กาตพฺพํ ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ ยํ กิจฺจํ โพทฺธุมิจฺฉตาติ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ นิพฺพานเมว วา โพทฺธุํ พุชฺฌิตุํ อิจฺฉนฺเตน ปฏิวิชฺฌิตุกาเมน ยํ กิจฺจํ กรณียํฯ กริสฺสํ นาวรชฺฌิสฺสนฺติ ตมหํ ทานิ กริสฺสํ น วิราเธสฺสํ, ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชิสฺสามิฯ ปสฺส วีริยํ ปรกฺกมนฺติ ยถา ปฏิปชฺชมาเน ธมฺเม วิธินา อีรณโต ‘‘วีริยํ’’, ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนโต ‘‘ปรกฺกโม’’ติ จ ลทฺธนามํ สมฺมาวายามํ ปสฺส น สทฺธเมวาติ อตฺตโน กตฺตุกามตํ ทสฺเสติฯ