ตสฺมา เอตํ เอวรูปํ ลาภสกฺกาเรสุ มหพฺภยํ วิปุลภยํ อาทีนวํ โทสํ วิทิตฺวา อปฺปิจฺฉตํ สนฺโตสญฺจ หทเย ฐเปตฺวา อนวชฺชุปฺปาทสฺสาปิ อุปฺปนฺนสฺส ลาภสฺส ปริวชฺชเนน อปฺปลาโภ, ตโต เอว ตตฺถ ตณฺหาวสฺสุตาภาเวน อนวสฺสุโต, สํสาเร ภยสฺส อิกฺขนโต ภินฺนกิเลสตาย วา ภิกฺขุ สนฺตุฏฺฐิฏฺฐานียสฺส สติสมฺปชญฺญสฺส วเสน สโต หุตฺวา ปริพฺพเช จเรยฺย วิหเรยฺยาติฯ ตํ สุตฺวา เต ภิกฺขู ตาวเทว เถรํ ขมาเปสุํฯ

ติสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กิมิลตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปาจีนวํสทายมฺหีติอาทิกา อายสฺมโต กิมิลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? ตสฺส ปุพฺพโยโค สํเวคุปฺปตฺติ ปพฺพชฺชา จ เอกกนิปาเต ‘‘อภิสตฺโต’’ติ คาถาย สํวณฺณนายํ วุตฺตาเยวฯ ตาย จ คาถาย เถเรน อตฺตโน วิเสสาธิคมสฺส การณํ ทสฺสิตํฯ อิธ ปน อธิคตวิเสสสฺส อตฺตโน อายสฺมตา จ อนุรุทฺเธน อายสฺมตา จ นนฺทิเยน สห สมคฺควาโส ทสฺสิโตติ เวทิตพฺพํฯ สมคฺควาสํ ปน วสนฺตา เต ยถา จ วสิํสุ, ตํ ทสฺเสนฺโต –

[155]

‘‘ปาจีนวํสทายมฺหิ, สกฺยปุตฺตา สหายกา;

ปหายานปฺปเก โภเค, อุญฺเฉ ปตฺตาคเต รตาฯ

[156]

‘‘อารทฺธวีริยา ปหิตตฺตา, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา;

รมนฺติ ธมฺมรติยา, หิตฺวาน โลกิยํ รติ’’นฺติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;

ตตฺถ ปาจีนวํสทายมฺหีติ ปาจีนวํสนามเก รกฺขิตโคปิเต สหปริจฺเฉเท วเนฯ ตญฺหิ วนํ คามสฺส ปาจีนทิสายํ ฐิตตฺตา วํสคุมฺพปริกฺขิตฺตตฺตา จ ‘‘ปาจีนวํสทาโย’’ติ วุตฺโต, วํสวนภาเวน วาติฯ สกฺยปุตฺตาติ อนุรุทฺธตฺเถราทโย สกฺยราชกุมาราฯ สหายกาติ สํเวคุปฺปตฺติปพฺพชฺชาสมณธมฺมกรณสํวาเสหิ สห อยนโต ปวตฺตนโต สหายกาฯ ปหายานปฺปเก โภเคติ อุฬาเรน ปุญฺญานุภาเวน อธิคเต กุลปรมฺปราคเต จ มหนฺเต โภคกฺขนฺเธ ฉฑฺเฑตฺวาฯ ‘‘สหายานปฺปเก’’ติปิ ปาฬิฯ

อุญฺเฉ ปตฺตาคเต รตาติ อุญฺฉาจริยาย อาภตตฺตา อุญฺเฉ ปตฺเต อาคตตฺตา ปตฺตาคเต ปตฺตปริยาปนฺเน รตา อภิรตา, สงฺฆภตฺตาทิอติเรกลาภํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ชงฺฆพลํ นิสฺสาย ภิกฺขาจริยาย ลทฺเธน มิสฺสกภตฺเตเนว สนฺตุฏฺฐาติ อตฺโถฯ

อารทฺธวีริยาติ อุตฺตมตฺถสฺส อธิคมาย อาทิโตว ปเคว สมฺปาทิตวีริยาฯ ปหิตตฺตาติ นินฺนโปณปพฺภารภาเวน กาเลน กาลํ สมาปชฺชเนน จ นิพฺพานํ ปติเปสิตจิตฺตาฯ นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมาติ วตฺตปฏิปตฺตีสุ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานุโยเคน สพฺพกาลํ อสิถิลปรกฺกมาฯ รมนฺติ ธมฺมรติยา, หิตฺวาน โลกิยํ รตินฺติ โลเก วิทิตตาย โลกปริยาปนฺนตาย จ โลกิยํ รูปารมฺมณาทิรติํ ปหาย มคฺคปญฺญาย ปชหิตฺวา โลกุตฺตรธมฺมรติยา อคฺคผลนิพฺพานาภิรติยา จ รมนฺติ อภิรมนฺตีติฯ

กิมิลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. นนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา

อโยนิโส มนสิการาติ อายสฺมโต นนฺทตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ภควโต สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถนฺโต ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ปูชาสกฺการพหุลํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา, ‘‘อหมฺปิ อนาคเต ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส เอวรูโป สาวโก ภเวยฺย’’นฺติ ปณิธานํ กตฺวา ตโต ปฏฺฐาย เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล วินตาย นาม นทิยา มหนฺโต กจฺฉโป หุตฺวา นิพฺพตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ นทิยา ปารํ คนฺตุํ ตีเร ฐิตํ ทิสฺวา สยํ ภควนฺตํ ตาเรตุกาโม สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิ ฯ สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา ปิฏฺฐิํ อภิรุหิฯ โส หฏฺฐตุฏฺโฐ เวเคน โสตํ ฉินฺทนฺโต สีฆตรํ ปรตีรเมว ปาเปสิฯ ภควา ตสฺส อนุโมทนํ วทนฺโต ภาวินิํ สมฺปตฺติํ กเถตฺวา ปกฺกามิฯ