อปิจ กุหโก ทกฺขิณาย อมหปฺผลภาวกรเณเนว ทายกํ หนตีติ วุตฺโต, น นิปฺผลภาวกรเณนฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา – ‘‘ทุสฺสีลสฺส มนุสฺสภูตสฺส ทานํ ทตฺวา สหสฺสคุณา ทกฺขิณา ปาฏิกงฺขิตพฺพา’’ติ (ม. นิ. 3.379)ฯ เตนาห ‘‘สุหตํ หนฺติ อตฺตาน’’นฺติฯ

เอวํ พาหิรปริมชฺชนมตฺเต ฐิตา ปุคฺคลา สุทฺธา นาม น โหนฺติ, อพฺภนฺตรสุทฺธิยา เอว ปน สุทฺธา โหนฺตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น พฺราหฺมโณ’’ติ ทุติยํ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – อิริยาปถสณฺฐปนาทิพหิสมฺปตฺติมตฺเตน พฺราหฺมโณ น โหติฯ สมฺปตฺติอตฺโถ หิ อิธ วณฺณ-สทฺโทฯ อพฺภนฺตเร ปน สีลาทิสมฺปตฺติยา พฺราหฺมโณ โหติ, ‘‘พาหิตปาโป พฺราหฺมโณ’’ติ กตฺวาฯ ตสฺมา ‘‘ยสฺมิํ ปาปานิ ลามกานิ กมฺมานิ สํวิชฺชนฺติ, เอกํเสน โส กณฺโห นิหีนปุคฺคโล’’ติ สุชมฺปติ, เทวานมินฺท, ชานาหิฯ ตํ สุตฺวา สกฺโก กุหกภิกฺขุํ ตชฺเชตฺวา ‘‘ธมฺเม วตฺตาหี’’ติ โอวทิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโตฯ

วสภตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุกนิปาเต ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. มหาจุนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุสฺสูสาติ อายสฺมโต มหาจุนฺทตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุมฺภการกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต กุมฺภการกมฺเมน ชีวนฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เอกํ มตฺติกาปตฺตํ สฺวาภิสงฺขตํ กตฺวา ภควโต อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเฐ นาลกคาเม รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา ปุตฺโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส กนิฏฺฐภาตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, จุนฺโทติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ธมฺมเสนาปติํ อนุปพฺพชิตฺวา ตํ นิสฺสาย วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.39-50) –

‘‘นคเร หํสวติยา, กุมฺภกาโร อโหสหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํฯ

‘‘สุกตํ มตฺติกาปตฺตํ, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ;

ปตฺตํ ทตฺวา ภควโต, อุชุภูตสฺส ตาทิโนฯ

‘‘ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ, โสณฺณถาเล ลภามหํ;

รูปิมเย จ โสวณฺเณ, ตฏฺฏิเก จ มณีมเยฯ

‘‘ปาติโย ปริภุญฺชามิ, ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํ;

ยสานญฺจ ธนานญฺจ, อคฺคภูโต จ โหมหํฯ

‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;

สมฺมาธารํ ปเวจฺฉนฺเต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํฯ

‘‘ตเถวิทํ ปตฺตทานํ, พุทฺธเขตฺตมฺหิ โรปิตํ;

ปีติธาเร ปวสฺสนฺเต, ผลํ มํ โตสยิสฺสติฯ

‘‘ยาวตา เขตฺตา วิชฺชนฺติ, สงฺฆาปิ จ คณาปิ จ;

พุทฺธเขตฺตสโม นตฺถิ, สุขโท สพฺพปาณินํฯ

‘‘นโม เต ปุริสาชญฺญ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

เอกปตฺตํ ททิตฺวาน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปตฺตมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปตฺตทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา อตฺตนา ปฏิลทฺธสมฺปตฺติยา การณภูตํ ครูปนิสฺสยํ วิเวกวาสญฺจ กิตฺเตนฺโต –

[141]

‘‘สุสฺสูสา สุตวทฺธนี, สุตํ ปญฺญาย วทฺธนํ;

ปญฺญาย อตฺถํ ชานาติ, ญาโต อตฺโถ สุขาวโหฯ

[142]