7. ราธตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนนฺติอาทิกา อายสฺมโต ราธตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน สตฺถารา เอกํ ภิกฺขุํ ปฏิภาเนยฺยกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิยมานํ ทิสฺวา สยํ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ สตฺถุ อุฬารญฺจ ปูชํ อกาสิฯ โส เอวํ กตปณิธาโน ตโต จุโต ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มธุรานิ อมฺพผลานี อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต กาเล ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ราโธติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต หุตฺวา ฆราวาสํ วสนฺโต มหลฺลกกาเล ปุตฺตทาเรหิ อปสาทิโต, ‘‘กิํ เม ฆราวาเสน, ปพฺพชิสฺสามี’’ติ วิหารํ คนฺตฺวา เถเร ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา เตหิ ‘‘อยํ พฺราหฺมโณ ชิณฺโณ น สกฺโกติ วตฺตปฏิวตฺตํ ปูเรตุ’’นฺติ ปฏิกฺขิตฺโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน อชฺฌาสยํ ปเวเทตฺวา สตฺถารา อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา อาณตฺเตน ธมฺมเสนาปตินา ปพฺพาชิโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.63-67) –

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, ปาทผลํ อทาสหํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถุ สนฺติกาวจโร หุตฺวา วิจรนฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนาปฏิภานสฺส ปจฺจยภูตานํ ปฏิภานชานนกานํ อคฺโค ชาโตฯ เถรสฺส หิ ทิฏฺฐิสมุทาจารญฺจ อาคมฺม ทสพลสฺส นวนวา ธมฺมเทสนา ปฏิภาติฯ เตนาห ภควา – ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิภาเนยฺยกานํ ยทิทํ ราโธ’’ติ (อ. นิ. 1.219, 233)ฯ โส เอกทิวสํ ‘‘อิเม สตฺตา อภาวนาย ราเคน อภิภุยฺยนฺติ, ภาวนาย สติ ตํ นตฺถี’’ติ ภาวนํ โถเมนฺโต ‘‘ยถา อคาร’’นฺติอาทินา คาถาทฺวยมาหฯ

[133-4] ตตฺถ อคารนฺติ ยํกิญฺจิ เคหํฯ ทุจฺฉนฺนนฺติ วิรฬจฺฉนฺนํ ฉิทฺทาวฉิทฺทํฯ สมติวิชฺฌตีติ วสฺสวุฏฺฐิ วินิวิชฺฌติฯ

อภาวิตนฺติ ตํ อคารํ วุฏฺฐิ วิย ภาวนาย รหิตตฺตา อภาวิตํ จิตฺตํฯ ราโค สมติวิชฺฌตีติ น เกวลํ ราโคว โทสโมหมานาทโยปิ สพฺพกิเลสา ตถารูปํ จิตฺตํ อติวิชฺฌนฺติเยวฯ สุภาวิตนฺติ สมถวิปสฺสนาภาวนาหิ สุฏฺฐุ ภาวิตํ, เอวรูปํ จิตฺตํ สุจฺฉนฺนํ เคหํ วุฏฺฐิ วิย ราคาทโย กิเลสา อติวิชฺฌิตุํ น สกฺโกนฺตีติฯ

ราธตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สุราธตฺเถรคาถาวณฺณนา

ขีณา หิ มยฺหํ ชาตีติอาทิกา อายสฺมโต สุราธตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มาตุลุงฺคผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อนนฺตรํ วุตฺตสฺส ราธตฺเถรสฺส กนิฏฺโฐ หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สุราโธติสฺส นามํ อโหสิฯ โส เชฏฺฐภาตริ ราเธ ปพฺพชิเต สยมฺปิ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.68-72) –

‘‘กณิการํว ชลิตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;

ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘มาตุลุงฺคผลํ คยฺห, อทาสิํ สตฺถุโน อหํ;

ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํ อญฺญํ พฺยากโรนฺโต ‘‘ขีณา หี มยฺห’’นฺติอาทินา คาถาทฺวยมาหฯ