เมนู

วจนสมนนฺตรเมว ทฺวงฺคุลมตฺตเกสมสฺสุ อฏฺฐปริกฺขารธโร วสฺสสฏฺฐิกตฺเถโร วิย อโหสิฯ โส อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทาเนนฺโต เอหิภิกฺขุภาวปฺปตฺติโต ปุริมาวตฺถวเสน –

[117]

‘‘สุวิลิตฺโต สุวสโน, สพฺพาภรณภูสิโต;

ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมิํ, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ สุวิลิตฺโตติ สุนฺทเรน กุงฺกุมจนฺทนานุเลปเนน วิลิตฺตคตฺโตฯ สุวสโนติ สุฏฺฐุ มหคฺฆกาสิกวตฺถวสโนฯ สพฺพาภรณภูสิโตติ สีสูปคาทีหิ สพฺเพหิ อาภรเณหิ อลงฺกโตฯ อชฺฌคมินฺติ อธิคจฺฉิํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ยสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กิมิลตฺเถรคาถาวณฺณนา

อภิสตฺโตว นิปตตีติ อายสฺมโต กิมิลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต กกุสนฺธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ปรินิพฺพุเต สตฺถริ ตสฺส ธาตุโย อุทฺทิสฺส สฬลมาลาหิ มณฺฑปากาเรน ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ตาวติํเส นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, กิมิโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต โภคสมฺปตฺติยา สมฺปนฺโน วิหรติฯ ตสฺส ญาณปริปากํ ทิสฺวา สํเวคชนนตฺถํ อนุปิยายํ วิหรนฺโต สตฺถา ปฐมโยพฺพเน ฐิตํ ทสฺสนียํ อิตฺถิรูปํ อภินิมฺมินิตฺวา ปุรโต ทสฺเสตฺวา ปุน อนุกฺกเมน ยถา ชราโรควิปตฺตีหิ อภิภูตา ทิสฺสติ, ตถา อกาสิฯ ตํ ทิสฺวา กิมิลกุมาโร อติวิย สํเวคํ ปกาเสนฺโต –

[118]

‘‘อภิสตฺโตว นิปตติ วโย, รูปํ อญฺญมิว ตเถว สนฺตํ;

ตสฺเสว สโต อวิปฺปวสโต, อญฺญสฺเสว สรามิ อตฺตาน’’นฺติฯ –

คาถํ อภาสิฯ

ตตฺถ อภิสตฺโตวาติ ‘‘ตฺวํ สีฆํ คจฺฉ มา ติฏฺฐา’’ติ เทเวหิ อนุสิฏฺโฐ อาณตฺโต วิยฯ ‘‘อภิสฏฺโฐ วา’’ติปิ ปาโฐ, ‘‘ตฺวํ ลหุํ คจฺฉา’’ติ เกนจิ อภิลาสาปิโต วิยาติ อตฺโถฯ นิปตตีติ อติปตติ อภิธาวติ น ติฏฺฐติ, ขเณ ขเณ ขยวยํ ปาปุณาตีติ อตฺโถฯ วโยติ พาลฺยโยพฺพนาทิโก สรีรสฺส อวตฺถาวิเสโสฯ อิธ ปนสฺส โยพฺพญฺญํ อธิปฺเปตํ, ตํ หิสฺส อภิปตนฺตํ ขียนฺตํ หุตฺวา อุปฏฺฐิตํฯ รูปนฺติ รูปสมฺปทาติ วทติฯ รูปนฺติ ปน สรีรํ ‘‘อฏฺฐิญฺจ ปฏิจฺจ นฺหารุญฺจ ปฏิจฺจ มํสญฺจ ปฏิจฺจ อากาโส ปริวาริโต รูปํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.306) วิยฯ อญฺญมิว ตเถว สนฺตนฺติ อิทํ รูปํ ยาทิสํ, สยํ ตเถว เตเนวากาเรน สนฺตํ วิชฺชมานํ อญฺญํ วิย มยฺหํ อุปฏฺฐาตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ตเทว สนฺต’’นฺติ จ เกจิ ปฐนฺติฯ ตสฺเสว สโตติ ตสฺเสว เม อนญฺญสฺส สโต สมานสฺสฯ อวิปฺปวสโตติ น วิปฺปวสนฺตสฺส, จิรวิปฺปวาเสน หิ สโต อนญฺญมฺปิ อญฺญํ วิย อุปฏฺฐาติ อิทมฺปิ อิธ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญสฺเสว สรามิ อตฺตานนฺติ อิมํ มม อตฺตภาวํ อญฺญสฺส สตฺตสฺส วิย สรามิ อุปธาเรมิ สญฺชานามีติ อตฺโถฯ ตสฺเสวํ อนิจฺจตํ มนสิ กโรนฺตสฺส ทฬฺหตโร สํเวโค อุทปาทิ, โส สํเวคชาโต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.56.42-48) –

‘‘นิพฺพุเต กกุสนฺธมฺหิ, พฺราหฺมณมฺหิ วุสีมติ;

คเหตฺวา สฬลํ มาลํ, มณฺฑปํ การยิํ อหํฯ

‘‘ตาวติํสํ คโต สนฺโต, ลภิมฺห พฺยมฺหมุตฺตมํ;

อญฺเญ เทเวติโรจามิ, ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, จงฺกมนฺโต ฐิโต จหํ;

ฉนฺโน สฬลปุปฺเผหิ, ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวาปิ เถโร อตฺตโน ปุริมุปฺปนฺนํ อนิจฺจตามนสิการํ วิภาเวนฺโต ตเมว คาถํ ปจฺจุทาหาสิฯ เตเนตํ อิมสฺส เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณมฺปิ อโหสิฯ

กิมิลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. วชฺชิปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

รุกฺขมูลคหนํ ปสกฺกิยาติ อายสฺมโต วชฺชิปุตฺตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต อิโต จตุนวุเต กปฺเป เอกํ ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ ภิกฺขาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส กทลิผลานิ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ ลิจฺฉวิราชปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, วชฺชิราชปุตฺตตฺตา วชฺชิปุตฺโตตฺเวว จสฺส สมญฺญา อโหสิฯ โส ทหโร หุตฺวา หตฺถิสิกฺขาทิสิกฺขนกาเลปิ เหตุสมฺปนฺนตาย นิสฺสรณชฺฌาสโยว หุตฺวา วิจรนฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนากาเล วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต นิสินฺโน ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.57-62) –

‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา วุฏฺฐหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิฯ

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉิํ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อวฏํ อททิํ ผลํฯ