เมนู

6. ปาราปริยตฺเถรคาถาวณฺณนา

ฉผสฺสายตเน หิตฺวาติ อายสฺมโต ปาราปริยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เนสาทโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตสฺส วิญฺญุตํ ปตฺตสฺส วิจรณฏฺฐาเน อญฺญตรสฺมิํ วนสณฺเฑ ปิยทสฺสี ภควา ตํ อนุคฺคณฺหิตุํ นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิฯ โส จ มิเค ปริเยสนฺโต ตํ ฐานํ คโต สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ภควนฺตํ อนฺโต กตฺวา กตํ สาขามณฺฑปํ ปทุมปุปฺเผหิ กูฏาคารากาเรน สญฺฉาเทตฺวา อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทนฺโต สตฺตาหํ นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิฯ ทิวเส ทิวเส จ มิลาตมิลาตานิ อปเนตฺวา อภินเวหิ ฉาเทสิฯ สตฺถา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน นิโรธโต วุฏฺฐหิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ อนุสฺสริฯ ตาวเทว อสีติสหสฺสมตฺตา ภิกฺขู สตฺถารํ ปริวาเรสุํฯ ‘‘มธุรธมฺมกถํ สุณิสฺสามา’’ติ เทวตา สนฺนิปติํสุ, มหา สมาคโม อโหสิฯ สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต ตสฺส เทวมนุสฺเสสุ ภาวินิํ สมฺปตฺติํ อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวกโพธิญฺจ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา ปราปรโคตฺตตาย ปาราปริโยติ ลทฺธสมญฺโญ พหู พฺราหฺมเณ มนฺเต วาเจนฺโต สตฺถุ ราชคหคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.40.353-385) –

‘‘ปิยทสฺสี นาม ภควา, สยมฺภู โลกนายโก;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, สมาธิกุสโล มุนิฯ

‘‘วนสณฺฑํ สโมคฺคยฺห, ปิยทสฺสี มหามุนิ;

ปํสุกูลํ ปตฺถริตฺวา, นิสีทิ ปุริสุตฺตโมฯ

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสิํ, อรญฺเญ กานเน อหํ;

ปสทํ มิคเมสนฺโต, อาหิณฺฑามิ อหํ ตทาฯ

‘‘ตตฺถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ;

ปุปฺผิตํ สาลราชํว, สตรํสิํว อุคฺคตํฯ

‘‘ทิสฺวานหํ เทวเทวํ, ปิยทสฺสิํ มหายสํ;

ชาตสฺสรํ สโมคฺคยฺห, ปทุมํ อาหริํ ตทาฯ

‘‘อาหริตฺวาน ปทุมํ, สตปตฺตํ มโนรมํ;

กูฏาคารํ กริตฺวาน, ฉาทยิํ ปทุเมนหํฯ

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, ปิยทสฺสี มหามุนิ;

สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ, กูฏาคาเร วสี ชิโนฯ

‘‘ปุราณํ ฉฑฺฑยิตฺวาน, นเวน ฉาทยิํ อหํ;

อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, อฏฺฐาสิํ ตาวเท อหํฯ

‘‘วุฏฺฐหิตฺวา สมาธิมฺหา, ปิยทสฺสี มหามุนิ;

ทิสํ อนุวิโลเกนฺโต, นิสีทิ โลกนายโกฯ

‘‘ตทา สุทสฺสโน นาม, อุปฏฺฐาโก มหิทฺธิโก;

จิตฺตมญฺญาย พุทฺธสฺส, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโนฯ

‘‘อสีติยา สหสฺเสหิ, ภิกฺขูหิ ปริวาริโต;

วนนฺเต สุขมาสีนํ, อุเปสิ โลกนายกํฯ

‘‘ยาวตา วนสณฺฑมฺหิ, อธิวตฺถา จ เทวตา;

พุทฺธสฺส จิตฺตมญฺญาย, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทาฯ

‘‘สมาคเตสุ ยกฺเขสุ, กุมฺภณฺเฑ สหรกฺขเส;

ภิกฺขุสงฺเฆ จ สมฺปตฺเต, คาถา ปพฺยาหรี ชิโนฯ

‘‘โถมํ สตฺตาหํ ปูเชสิ, อาวาสญฺจ อกาสิ เม;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

‘‘สุทุทฺทสํ สุนิปุณํ, คมฺภีรํ สุปฺปกาสิตํ;

ญาเณน กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

‘‘จตุทฺทสานิ กปฺปานิ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

กูฏาคารํ มหนฺตสฺส, ปทฺมปุปฺเผหิ ฉาทิตํฯ

‘‘อากาเส ธารยิสฺสติ, ปุปฺผกมฺมสฺสิทํ ผลํ;

จตุพฺพีเส กปฺปสเต, โวกิณฺณํ สํสริสฺสติฯ

‘‘ตตฺถ ปุปฺผมยํ พฺยมฺหํ, อากาเส ธารยิสฺสติ;

ยถา ปทุมปตฺตมฺหิ, โตยํ น อุปลิมฺปติฯ

‘‘ตเถวีมสฺส ญาณมฺหิ, กิเลสา โนปลิมฺปเร;

มนสา วินิวฏฺเฏตฺวา, ปญฺจ นีวรเณ อยํฯ

‘‘จิตฺตํ ชเนตฺวา เนกฺขมฺเม, อคารา ปพฺพชิสฺสติ;

ตโต ปุปฺผมเย พฺยมฺเห, ธาเรนฺเต นิกฺขมิสฺสติฯ

‘‘รุกฺขมูเล วสนฺตสฺส, นิปกสฺส สตีมโต;

ตตฺถ ปุปฺผมยํ พฺยมฺหํ, มตฺถเก ธารยิสฺสติฯ

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

ทตฺวาน ภิกฺขุสงฺฆสฺส, นิพฺพายิสฺสตินาสโวฯ

‘‘กูฏาคาเรน จรตา, ปพฺพชฺชํ อภินิกฺขมิํ;

รุกฺขมูเล วสนฺตมฺปิ, กูฏาคารํ ธรียติฯ

‘‘จีวเร ปิณฺฑปาเต จ, เจตนา เม น วิชฺชติ;

ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต, ลภามิ ปรินิฏฺฐิตํฯ

‘‘คณนาโต อสงฺเขยฺยา, กปฺปโกฏี พหู มม;

ริตฺตกา เต อติกฺกนฺตา, ปมุตฺตา โลกนายกาฯ

‘‘อฏฺฐารเส กปฺปสเต, ปิยทสฺสี วินายโก;

ตมหํ ปยิรุปาสิตฺวา, อิมํ โยนิํ อุปาคโตฯ

‘‘อิธ ปสฺสามิ สมฺพุทฺธํ, อโนมํ นาม จกฺขุมํ;

ตมหํ อุปคนฺตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘ทุกฺขสฺสนฺตกโร พุทฺโธ, มคฺคํ เม เทสยี ชิโน;

ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํฯ

‘‘โตสยิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, วิหรามิ อนาสโวฯ

‘‘อฏฺฐารเส กปฺปสเต, ยํ พุทฺธมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา สญฺชาตโสมนสฺโส อุทานวเสน –

[116]

‘‘ฉผสฺสายตเน หิตฺวา, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;

อฆมูลํ วมิตฺวาน, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ ฉผสฺสายตเน หิตฺวาติ จกฺขุสมฺผสฺสาทีนํ ฉนฺนํ สมฺผสฺสานํ อุปฺปตฺติฏฺฐานตาย ‘‘ผสฺสายตนานี’’ติ ลทฺธนามานิ จกฺขาทีนิ ฉ อชฺฌตฺติกายตนานิ ตปฺปฏิพทฺธสํกิเลสปฺปหานวเสน ปหายฯ คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโตติ ตโต เอว จกฺขุทฺวาราทีนํ คุตฺตตฺตา, ตตฺถ ปวตฺตนกานํ อภิชฺฌาทีนํ ปาปธมฺมานํ ปเวสนนิวารเณน สติกวาเฏน สุฏฺฏุ ปิหิตตฺตา คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโตฯ อถ วา มนจฺฉฏฺฐานํ ฉนฺนํ ทฺวารานํ วุตฺตนเยน รกฺขิตตฺตา คุตฺตทฺวาโร, กายาทีหิ สุฏฺฐุ สญฺญตตฺตา สุสํวุโตติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อฆมูลํ วมิตฺวานาติ อฆสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส มูลภูตํ อวิชฺชาภวตณฺหาสงฺขาตํ โทสํ, สพฺพํ วา กิเลสโทสํ อริยมคฺคสงฺขาตวมนโยคปาเนน อุคฺคิริตฺวา สนฺตานโต พหิ กตฺวา, พหิกรณเหตุ วาฯ ปตฺโต เม อาสวกฺขโยติ กามาสวาทโย อาสวา เอตฺถ ขียนฺติ, เตสํ วา ขเยน ปตฺตพฺโพติ อาสวกฺขโย, นิพฺพานํ อรหตฺตญฺจฯ โส อาสวกฺขโย ปตฺโต อธิคโตติ อุทานวเสน อญฺญํ พฺยากาสิฯ

ปาราปริยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ยสตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุวิลิตฺโต สุวสโนติ อายสฺมโต ยสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล มหานุภาโว นาคราชา หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ อตฺตโน ภวนํ เนตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ ภควนฺตํ มหคฺเฆน ติจีวเรน อจฺฉาเทสิ, เอกเมกญฺจ ภิกฺขุํ มหคฺเฆเนว ปจฺเจกทุสฺสยุเคน สพฺเพน สมณปริกฺขาเรน อจฺฉาเทสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล เสฏฺฐิปุตฺโต หุตฺวา มหาโพธิมณฺฑํ สตฺตหิ รตเนหิ ปูเชสิฯ กสฺสปสฺส ภควโต กาเล สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิฯ เอวํ สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ อมฺหากํ ภควโต กาเล พาราณสิยํ มหาวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ยโส นาม นาเมน ปรมสุขุมาโลฯ ‘‘ตสฺส ตโย ปาสาทา’’ติ สพฺพํ ขนฺธเก (มหาว. 25) อาคตนเยน เวทิตพฺพํฯ

โส ปุพฺพเหตุนา โจทิยมาโน รตฺติภาเค นิทฺทาภิภูตสฺส ปริชนสฺส วิปฺปการํ ทิสฺวา สญฺชาตสํเวโค สุวณฺณปาทุการูฬฺโหว เคหโต นิคฺคโต เทวตาวิวเฏน นครทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อิสิปตนสมีปํ คโต ‘‘อุปทฺทุตํ วต, โภ, อุปสฺสฏฺฐํ วต, โภ’’ติ อาหฯ เตน สมเยน ภควตา อิสิปตเน วิหรนฺเตน ตสฺเสว อนุคฺคณฺหนตฺถํ อพฺโภกาเส จงฺกมนฺเตน ‘‘เอหิ, ยส, อิทํ อนุปทฺทุตํ, อิทํ อนุปสฺสฏฺฐ’’นฺติ วุตฺโต, ‘‘อนุปทฺทุตํ อนุปสฺสฏฺฐํ กิร อตฺถี’’ติ โสมนสฺสชาโต สุวณฺณปาทุกา โอรุยฺห ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน สตฺถารา อนุปุพฺพิกถํ กเถตฺวา สจฺจเทสนาย กตาย สจฺจปริโยสาเน โสตาปนฺโน หุตฺวา คเวสนตฺถํ อาคตสฺส ปิตุ ภควตา สจฺจเทสนาย กริยมานาย อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.40.456-483) –

‘‘มหาสมุทฺทํ โอคฺคยฺห, ภวนํ เม สุนิมฺมิตํ;

สุนิมฺมิตา โปกฺขรณี, จกฺกวากปกูชิตาฯ