เมนู

‘‘สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโน , สติปฏฺฐานโคจโร;

วิมุตฺติกุสุมสญฺฉนฺโน, ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโว’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโนติ สมฺปนฺนจตุพฺพิธสมฺมปฺปธาโน, เตหิ กตฺตพฺพกิจฺจํ สมฺปาเทตฺวา ฐิโตติ อตฺโถฯ สติปฏฺฐานโคจโรติ กายานุปสฺสนาทโย สติปฏฺฐานา โคจโร ปวตฺติฏฺฐานํ เอตสฺสาติ สติปฏฺฐานโคจโร, จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ ปติฏฺฐิตจิตฺโตติ อตฺโถฯ คุณโสเภน ปรมสุคนฺธา วิมุตฺติเยว กุสุมานิ, เตหิ สพฺพโส สมฺมเทว สญฺฉนฺโน วิภูสิโต อลงฺกโตติ วิมุตฺติกุสุมสญฺฉนฺโนฯ ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโวติ เอวํ สมฺมา ปฏิปชฺชนฺโต ภิกฺขุ นจิรสฺเสว อนาสโว หุตฺวา ปรินิพฺพิสฺสติ สอุปาทิเสสาย อนุปาทิเสสาย จ นิพฺพานธาตุยาติ อตฺโถฯ อิทเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิฯ

(ทุติย) เทวสภตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทสมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. เอกาทสมวคฺโค

1. เพลฏฺฐานิกตฺเถรคาถาวณฺณนา

หิตฺวา คิหิตฺตํ อนโวสิตตฺโตติอาทิกา อายสฺมโต เพลฏฺฐานิกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต เอกติํเส กปฺเป เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คนฺตฺวา ฆราวาสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อิสีหิ ปริวุโต วิจรนฺโต เอกทิวสํ เวสฺสภุํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต สตฺถุ ญาณสมฺปตฺติํ นิสฺสาย ปสนฺนมานโส ญาณํ อุทฺทิสฺส ปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เพลฏฺฐานิโกติ ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา โกสลรฏฺเฐ อรญฺเญ วิหรนฺโต อลโส กายทฬฺหิพหุโล ผรุสวาโจ อโหสิ, สมณธมฺเม จิตฺตํ น อุปฺปาเทสิฯ อถ นํ ภควา ญาณปริปากํ โอโลเกตฺวา –

[101]

‘‘หิตฺวา คิหิตฺตํ อนโวสิตตฺโต, มุขนงฺคลี โอทริโก กุสีโต;

มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโฐ, ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท’’ติฯ –

อิมาย โอภาสคาถาย สํเวเชสิฯ โส สตฺถารํ ปุรโต นิสินฺนํ วิย ทิสฺวา ตญฺจ คาถํ สุตฺวา สํเวคชาโต ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.41-46) –

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;

โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา, โอสธิํ วิย ตารกํฯ

‘‘ตโย มาณวกา อาสุํ, สเก สิปฺเป สุสิกฺขิตา;

ขาริภารํ คเหตฺวาน, อนฺเวนฺติ มม ปจฺฉโตฯ

‘‘ปุฏเก สตฺต ปุปฺผานิ, นิกฺขิตฺตานิ ตปสฺสินา;

คเหตฺวา ตานิ ญาณมฺหิ, เวสฺสภุสฺสาภิโรปยิํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ญาณปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘เอกูนติํสกปฺปมฺหิ, วิปุลาภสนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถุ โอวาทํ ปฏิปูเชนฺโต พฺยติเรกมุเขน จ อญฺญํ พฺยากโรนฺโต ตเมว คาถํ ปจฺจุทาหาสิฯ