8. รมณียกุฏิกตฺเถรคาถาวณฺณนา
รมณียา เม กุฏิกาติ อายสฺมโต รมณียกุฏิกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุสลพีชโรปนํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต อฏฺฐารสกปฺปสตมตฺถเก อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต พุทฺธารหํ อาสนํ ภควโต อทาสิฯ ปุปฺเผหิ จ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ เสสํ อญฺชนวนิยตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ วชฺชิรฏฺเฐ อญฺญตรสฺมิํ คามกาวาเส กุฏิกายํ วิหรติ, สา โหติ กุฏิกา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา สุปริกมฺมกตภิตฺติภูมิกา อารามโปกฺขรณิรามเณยฺยาทิสมฺปนฺนา มุตฺตาชาลสทิสวาลิกากิณฺณภูมิภาคา เถรสฺส จ วตฺตสมฺปนฺนตาย สุสมฺมฏฺฐงฺคณตาทินา ภิยฺโยโสมตฺตาย รมณียตรา หุตฺวา ติฏฺฐติฯ โส ตตฺถ วิหรนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.11.47-52) –
‘‘กานนํ วนโมคฺคยฺห, อปฺปสทฺทํ นิรากุลํ;
สีหาสนํ มยา ทินฺนํ, อตฺถทสฺสิสฺส ตาทิโนฯ
‘‘มาลาหตฺถํ คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
สตฺถารํ ปยิรุปาสิตฺวา, ปกฺกามิํ อุตฺตรามุโขฯ
‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺฐ นราสภ;
สนฺนิพฺพาเปมิ อตฺตานํ, ภวา สพฺเพ สมูหตาฯ
‘‘อฏฺฐารสกปฺปสเต, ยํ ทานมททิํ ตทา;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํฯ
‘‘อิโต สตฺตกปฺปสเต, สนฺนิพฺพาปกขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถเร ตตฺถ วิหรนฺเต กุฏิกาย รมณียภาวโต วิหารเปกฺขกา มนุสฺสา ตโต ตโต อาคนฺตฺวา กุฏิํ ปสฺสนฺติ ฯ อเถกทิวสํ กติปยา ธุตฺตชาติกา อิตฺถิโย ตตฺถ คตา กุฏิกาย รมณียภาวํ ทิสฺวา, ‘‘เอตฺถ วสนฺโต อยํ สมโณ สิยา อมฺเหหิ อากฑฺฒนียหทโย’’ติ อธิปฺปาเยน – ‘‘รมณียํ โว, ภนฺเต, วสนฏฺฐานํฯ มยมฺปิ รมณียรูปา ปฐมโยพฺพเน ฐิตา’’ติ วตฺวา อิตฺถิกุตฺตาทีนิ ทสฺเสตุํ อารภิํสุฯ เถโร อตฺตโน วีตราคภาวํ ปกาเสนฺโต ‘‘รมณียา เม กุฏิกา, สทฺธาเทยฺยา มโนรมา’’ติ คาถํ อภาสิฯ
[58] ตตฺถ รมณียา เม กุฏิกาติ ‘‘รมณียา เต, ภนฺเต, กุฏิกา’’ติ ยํ ตุมฺเหหิ วุตฺตํ, ตํ สจฺจํฯ อยํ มม วสนกุฏิกา รมณียา มนุญฺญรูปา, สา จ โข สทฺธาเทยฺยา, ‘‘เอวรูปาย มนาปํ กตฺวา ปพฺพชิตานํ ทินฺนาย อิทํ นาม ผลํ โหตี’’ติ กมฺมผลานิ สทฺทหิตฺวา สทฺธาย ธมฺมจฺฉนฺเทน ทาตพฺพตฺตา สทฺธาเทยฺยา, น ธเนน นิพฺพตฺติตาฯ สยญฺจ ตถาทินฺนานิ สทฺธาเทยฺยานิ ปสฺสนฺตานํ ปริภุญฺชนฺตานญฺจ มโน รเมตีติ มโนรมาฯ สทฺธาเทยฺยตฺตา เอว หิ มโนรมา, สทฺธาทีหิ เทยฺยธมฺมํ สกฺกจฺจํ อภิสงฺขริตฺวา เทนฺติ, สทฺธาเทยฺยญฺจ ปริภุญฺชนฺตา สปฺปุริสา ทายกสฺส อวิสํวาทนตฺถมฺปิ ปโยคาสยสมฺปนฺนา โหนฺติ, น ตุมฺเหหิ จินฺติตากาเรน ปโยคาสยวิปนฺนาติ อธิปฺปาโยฯ น เม อตฺโถ กุมารีหีติ ยสฺมา สพฺพโส กาเมหิ วินิวตฺติตมานโส อหํ, ตสฺมา น เม อตฺโถ กุมารีหิฯ กปฺปิยการกกมฺมวเสนปิ หิ มาทิสานํ อิตฺถีหิ ปโยชนํ นาม นตฺถิ, ปเคว ราควเสน, ตสฺมา น เม อตฺโถ กุมารีหีติฯ กุมาริคฺคหณญฺเจตฺถ อุปลกฺขณํ ทฏฺฐพฺพํฯ มาทิสสฺส นาม สนฺติเก เอวํ ปฏิปชฺชาหีติ อยุตฺตการินีหิ ยาว อปรทฺธญฺจ ตุมฺเหหิ สมานชฺฌาสยานํ ปุรโต อยํ กิริยา โสเภยฺยาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เยสํ อตฺโถ ตหิํ คจฺฉถ นาริโย’’ติฯ ตตฺถ เยสนฺติ กาเมสุ อวีตราคานํฯ อตฺโถติ ปโยชนํฯ ตหินฺติ ตตฺถ เตสํ สนฺติกํฯ นาริโยติ อาลปนํฯ ตํ สุตฺวา อิตฺถิโย มงฺกุภูตา ปตฺตกฺขนฺธา อาคตมคฺเคเนว คตาฯ เอตฺถ จ ‘‘น เม อตฺโถ กุมารีหี’’ติ กาเมหิ อนตฺถิกภาววจเนเนว เถเรน อรหตฺตํ พฺยากตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ
รมณียกุฏิกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
9. โกสลวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา
สทฺธายาหํ ปพฺพชิโตติ อายสฺมโต โกสลวิหาริตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุสลพีชํ โรเปตฺวา ตํ ตํ ปุญฺญํ อกาสิฯ เสสํ อญฺชนวนิยตฺเถรวตฺถุสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ โกสลรฏฺเฐ อญฺญตรสฺมิํ คาเม เอกํ อุปาสกกุลํ นิสฺสาย อรญฺเญ วิหรติ, ตํ โส อุปาสโก รุกฺขมูเล วสนฺตํ ทิสฺวา กุฏิกํ กาเรตฺวา อทาสิฯ เถโร กุฏิกายํ วิหรนฺโต อาวาสสปฺปาเยน สมาธานํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.11.53-61) –
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสามิ ปณฺณสนฺถเร;
ฆาเสสุ เคธมาปนฺโน, เสยฺยสีโล จหํ ตทาฯ
‘‘ขณนฺตาลุกลมฺพานิ , พิฬาลิตกฺกลานิ จ;
โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, อาหตฺวา ปฏิยาทิตํฯ
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มม สงฺกปฺปมญฺญาย, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํฯ
‘‘อุปาคตํ มหานาคํ, เทวเทวํ นราสภํ;
พิฬาลิํ ปคฺคเหตฺวาน, ปตฺตมฺหิ โอกิริํ อหํฯ
‘‘ปริภุญฺชิ มหาวีโร, โตสยนฺโต มมํ ตทา;
ปริภุญฺชิตฺวาน สพฺพญฺญู, อิมํ คาถํ อภาสถฯ
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, พิฬาลิํ เม อทา ตุวํ;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชสิฯ
‘‘จริมํ วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนฯ
‘‘จตุปญฺญาสิโต กปฺเป, สุเมขลิย สวฺหโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
