2. สุพาหุตฺเถรคาถาวณฺณนา

[52] อิตเรหิ วุตฺตคาถาสุ ตติยปเท เอว วิเสโสฯ ตตฺถ สุพาหุนา วุตฺตคาถายํ จิตฺตํ สุสมาหิตญฺจ กาเยติ มม จิตฺตํ กรชกาเย กายคตาสติภาวนาวเสน สุฏฺฐุ สมาหิตํ สมฺมเทว อปฺปิตํฯ อยญฺหิ เถโร กายคตาสติภาวนาวเสน ปฏิลทฺธฌานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ตํ สนฺธายาห ‘‘จิตฺตํ สุสมาหิตญฺจ กาเย’’ติฯ

สุพาหุตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วลฺลิยตฺเถรคาถาวณฺณนา

[53] วลฺลิยตฺเถรคาถายํ ตสฺสํ วิหรามิ อปฺปมตฺโตติ ตสฺสํ กุฏิกายํ อปฺปมาทปฏิปตฺติยา มตฺถกํ ปาปิตตฺตา อปฺปมตฺโต อริยวิหารูปสํหิเตน ทิพฺพวิหาราทิสํหิเตน จ อิริยาปถวิหาเรน วิหรามิ, อตฺตภาวํ ปวตฺเตมีติ วุตฺตํ โหติฯ

วลฺลิยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา

4. อุตฺติยตฺเถรคาถาวณฺณนา

[54] อุตฺติยตฺเถเรน วุตฺตคาถายํ อทุติโยติ อสหาโย, กิเลสสงฺคณิกาย คณสงฺคณิกาย จ วิรหิโตติ อตฺโถฯ

อุตฺติยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุนฺนํ เถรานํ คาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อญฺชนวนิยตฺเถรคาถาวณฺณนา

อาสนฺทิํ กุฏิกํ กตฺวาติ อายสฺมโต อญฺชนวนิยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล สุทสฺสโน นาม มาลากาโร หุตฺวา สุมนปุปฺเผหิ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา อญฺญมฺปิ ตตฺถ ตตฺถ พหุํ ปุญฺญํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิฯ อถ อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ วชฺชิราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ตสฺส วยปฺปตฺตกาเล วชฺชิรฏฺเฐ อวุฏฺฐิภยํ พฺยาธิภยํ อมนุสฺสภยนฺติ ตีณิ ภยานิ อุปฺปชฺชิํสุ ฯ ตํ สพฺพํ รตนสุตฺตวณฺณนายํ (ขุ. ปา. อฏฺฐ. รตนสุตฺตวณฺณนา; สุ. นิ. อฏฺฐ. 1.รตนสุตฺตวณฺณนา) วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ ภควติ ปน เวสาลิํ ปวิฏฺเฐ ภเยสุ จ วูปสนฺเตสุ สตฺถุ ธมฺมเทสนาย สมฺพหุลานํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมาภิสมเย จ ชาเต อยํ ราชกุมาโร พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิฯ ยถา จายํ เอวํ อนนฺตรํ วุจฺจมานา จตฺตาโรปิ ชนาฯ เตปิ หิ อิมสฺส สหายภูตา ลิจฺฉวิราชกุมารา เอวํ อิมินาว นีหาเรน ปพฺพชิํสุฯ กสฺสปสมฺพุทฺธกาเลปิ สหายา หุตฺวา อิมินา สเหว ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกํสุ, ปทุมุตฺตรสฺสปิ ภควโต ปาทมูเล กุสลพีชโรปนาทิํ อกํสูติฯ ตตฺถายํ กตปุพฺพกิจฺโจ สาเกเต อญฺชนวเน สุสานฏฺฐาเน วสนฺโต อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย มนุสฺเสหิ ฉฑฺฑิตํ ชิณฺณกํ อาสนฺทิํ ลภิตฺวา ตํ จตูสุ ปาสาเณสุ ฐเปตฺวา อุปริ ติริยญฺจ ติณาทีหิ ฉาเทตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา วสฺสํ อุปคโตฯ ปฐมมาเสเยว ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.11.24-28) –

‘‘สุทสฺสโนติ นาเมน, มาลากาโร อหํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกเชฏฺฐํ นราสภํฯ

‘‘ชาติปุปฺผํ คเหตฺวาน, ปูชยิํ ปทุมุตฺตรํ;

วิสุทฺธจกฺขุ สุมโน, ทิพฺพจกฺขุํ สมชฺฌคํฯ

‘‘เอติสฺสา ปุปฺผปูชาย, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชหํฯ

‘‘โสฬสาสิํสุ ราชาโน, เทวุตฺตรสนามกา;

ฉตฺติํสมฺหิ อิโต กปฺเป, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวเทนฺโต สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ยถาลทฺธํ สมฺปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติเวเคน อุทาเนนฺโต ‘‘อาสนฺทิํ กุฏิกํ กตฺวา’’ติ คาถํ อภาสิ ฯ