เมนู

9. รามเณยฺยกตฺเถรคาถาวณฺณนา

จิหจิหาภินทิเตติ อายสฺมโต รามเณยฺยกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุ เอว ปริวตฺเตนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อิพฺภกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต เชตวนปฏิคฺคหเณ สญฺชาตปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺเญ วิหรติฯ ตสฺส อตฺตโน สมฺปตฺติยา ปพฺพชิตสารุปฺปาย จ ปฏิปตฺติยา ปาสาทิกภาวโต รามเณยฺยโกตฺเวว สมญฺญา อโหสิ ฯ อเถกทิวสํ มาโร เถรํ ภิํสาเปตุกาโม เภรวสทฺทํ อกาสิฯ ตํ สุตฺวา เถโร ถิรปกติตาย เตน อสนฺตสนฺโต ‘‘มาโร อย’’นฺติ ญตฺวา ตตฺถ อนาทรํ ทสฺเสนฺโต ‘‘จิหจิหาภินทิเต’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[49] ตตฺถ จิหจิหาภินทิเตติ จิหจิหาติ อภิณฺหํ ปวตฺตสทฺทตาย ‘‘จิหจิหา’’ติ ลทฺธนามานํ วฏฺฏกานํ อภินาทนิมิตฺตํ, วิรวเหตูติ อตฺโถฯ สิปฺปิกาภิรุเตหิ จาติ สิปฺปิกา วุจฺจนฺติ เทวกา ปรนามกา เคลญฺเญน ฉาตกิสทารกาการา สาขามิคาฯ ‘‘มหากลนฺทกา’’ติ เกจิ, สิปฺปิกานํ อภิรุเตหิ มหาวิรเวหิ, เหตุมฺหิ เจตํ กรณวจนํ, ตํ เหตูติ อตฺโถฯ น เม ตํ ผนฺทติ จิตฺตนฺติ มม จิตฺตํ น ผนฺทติ น จวติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อิมสฺมิํ อรญฺเญ วิรวเหตุ สิปฺปิกาภิรุตเหตุ วิย, ปาปิม, ตว วิสฺสรกรณเหตุ มม จิตฺตํ กมฺมฏฺฐานโต น ปริปตตีติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘เอกตฺตนิรตญฺหิ เม’’ติฯ หิ-สทฺโท เหตุ อตฺโถ, ยสฺมา มม จิตฺตํ คณสงฺคณิกํ ปหาย เอกตฺเต เอกีภาเว, พหิทฺธา วา วิกฺเขปํ ปหาย เอกตฺเต เอกคฺคตาย, เอกตฺเต เอกสภาเว วา นิพฺพาเน นิรตํ อภิรตํ, ตสฺมา กมฺมฏฺฐานโต น ผนฺทติ น จวตีติ, อิมํ กิร คาถํ วทนฺโต เอว เถโร วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.21.5-9) –

‘‘สุวณฺณวณฺโณ ภควา, สตรํสี ปตาปวา;

จงฺกมนํ สมารูฬฺโห, เมตฺตจิตฺโต สิขีสโภฯ

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทิตฺวา ญาณมุตฺตมํ;

มิเนลปุปฺผํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยิํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘เอกูนติํสกปฺปมฺหิ, สุเมฆฆนนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อยเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถา อโหสิฯ

รามเณยฺยกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. วิมลตฺเถรคาถาวณฺณนา

ธรณี จ สิญฺจติ วาติ อายสฺมโต วิมลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล สงฺขธมนกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ตสฺมิํ สิปฺเป นิปฺผตฺติํ คโต เอกทิวสํ วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส สงฺขธมเนน ปูชํ กตฺวา ตโต ปฏฺฐาย กาเลน กาลํ สตฺถุ อุปฏฺฐานํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล ‘‘อนาคเต เม วิมโล วิสุทฺโธ กาโย โหตู’’ติ โพธิรุกฺขํ คนฺโธทเกหิ นฺหาเปสิ, เจติยงฺคณโพธิยงฺคเณสุ อาสนานิ โธวาเปสิ, ภิกฺขูนมฺปิ กิลิฏฺเฐ สมณปริกฺขาเร โธวาเปสิฯ

โส ตโต จวิตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ ปริวตฺเตนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อิพฺภกุเล นิพฺพตฺติฯ ตสฺส มาตุกุจฺฉิยํ วสนฺตสฺส นิกฺขมนฺตสฺส จ กาโย ปิตฺตเสมฺหาทีหิ อสํกิลิฏฺโฐ ปทุมปลาเส อุทกพินฺทุ วิย อลคฺโค ปจฺฉิมภวิกโพธิสตฺตสฺส วิย สุวิสุทฺโธ อโหสิ, เตนสฺส วิมโลตฺเวว นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปตฺโต ราชคหปฺปเวสเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา โกสลรฏฺเฐ ปพฺพตคุหายํ วิหรติฯ อเถกทิวสํ จาตุทฺทีปิกมหาเมโฆ สกลํ จกฺกวาฬคพฺภํ ปตฺถริตฺวา ปาวสฺสิฯ วิวฏฺฏฏฺฐายิมฺหิ พุทฺธานํ จกฺกวตฺตีนญฺจ ธรมานกาเล เอว กิร เอวํ วสฺสติฯ ฆมฺมปริฬาหวูปสมโต อุตุสปฺปายลาเภน เถรสฺส จิตฺตํ สมาหิตํ อโหสิ เอกคฺคํฯ โส สมาหิตจิตฺโต ตาวเทว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.10.56-60) –

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, อโหสิํ สงฺขธมฺมโก;

นิจฺจุปฏฺฐานยุตฺโตมฺหิ, สุคตสฺส มเหสิโนฯ

‘‘อุปฏฺฐานผลํ ปสฺส, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

สฏฺฐิ ตูริยสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทาฯ