7. อุชฺชยตฺเถรคาถาวณฺณนา

นโม เต พุทฺธ วีรตฺถูติ อายสฺมโต อุชฺชยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต อิโต ทฺวานวุเต กปฺเป ติสฺสํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส กณิการปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส โสตฺติยพฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อุชฺชโยติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน เวฬุวนํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.21.1-4) –

‘‘กณิการํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, โอจินิตฺวานหํ ตทา;

ติสฺสสฺส อภิโรเปสิํ, โอฆติณฺณสฺส ตาทิโนฯ

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘ปญฺจติํเส อิโต กปฺเป, อรุณปาณีติ วิสฺสุโต;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ภควโต โถมนากาเรน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต ‘‘นโม เต พุทฺธ วีรตฺถู’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[47] ตตฺถ นโมติ ปณามกิตฺตนํฯ เตติ ปณามกิริยาย สมฺปทานกิตฺตนํ, ตุยฺหนฺติ อตฺโถฯ พุทฺธ วีราติ จ ภควโต อาลปนํฯ ภควา หิ ยถา อภิญฺเญยฺยาทิเภทสฺส อตฺถสฺส อภิญฺเญยฺยาทิเภเทน สยมฺภูญาเณน อนวเสสโต พุทฺธตฺตา ‘‘พุทฺโธ’’ติ วุจฺจติฯ เอวํ ปญฺจนฺนมฺปิ มารานํ อภิปฺปมทฺทนวเสน ปทหนฺเตน มหตา วีริเยน สมนฺนาคตตฺตา ‘‘วีโร’’ติ วุจฺจติฯ อตฺถูติ โหตุ, ตสฺส ‘‘นโม’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ

วิปฺปมุตฺโตสิ สพฺพธีติ สพฺเพหิ กิเลเสหิ สพฺพสฺมิญฺจ สงฺขารคเต วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต อสิ ภวสิ, น ตยา กิญฺจิ อวิปฺปมุตฺตํ นาม อตฺถิ, ยโตหํ ตุยฺหาปทาเน วิหรํ, วิหรามิ อนาสโวติ ตุยฺหํ ตว อปทาเน โอวาเท คตมคฺเค ปฏิปตฺติจริยาย วิหรํ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ปฏิปชฺชนฺโต กามาสวาทีนํ จตุนฺนมฺปิ อาสวานํ สุปฺปหีนตฺตา อนาสโว วิหรามิ, ตาทิสสฺส นโม เต พุทฺธ-วีรตฺถูติฯ

อุชฺชยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สญฺชยตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยโต อหนฺติ อายสฺมโต สญฺชยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มหติ ปูเค สํกิตฺติวเสน วตฺถุํ สงฺฆริตฺวา รตนตฺตยํ อุทฺทิสฺส ปุญฺญํ กโรนฺโต สยํ ทลิทฺโท หุตฺวา เนสํ คณาทีนํ ปุญฺญกิริยาย พฺยาวโฏ อโหสิฯ กาเลน กาลํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปสนฺนมานโส ภิกฺขูนญฺจ ตํ ตํ เวยฺยาวจฺจํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห วิภวสมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ สญฺชโย นาม นาเมน, โส วยปฺปตฺโต พฺรหฺมายุโปกฺขรสาติอาทิเก อภิญฺญาเต พฺราหฺมเณ สาสเน อภิปฺปสนฺเน ทิสฺวา สญฺชาตปฺปสาโท สตฺถารํ อุปสงฺกมิฯ ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ โส ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปนฺโน อโหสิฯ อปรภาเค ปพฺพชิฯ ปพฺพชนฺโต จ ขุรคฺเคเยว ฉฬภิญฺโญ อโหสีฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.10.51-55) –

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, มหาปูคคโณ อหุ;

เวยฺยาวจฺจกโร อาสิํ, สพฺพกิจฺเจสุ วาวโฏฯ

‘‘เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, สุคตสฺส มเหสิโน;

อวนฺทิํ สตฺถุโน ปาเท, วิปฺปสนฺเนน เจตสาฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, เวยฺยาวจฺจํ อกาสหํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, เวยฺยาวจฺจสฺสิทํ ผลํฯ