เมนู

5. รมณียวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญติ อายสฺมโต รมณียวิหาริตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา โกรณฺฑปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทเวสุ นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส เสฏฺฐิสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต โยพฺพนมเทน กาเมสุ มุจฺฉํ อาปนฺโน วิหรติฯ โส เอกทิวสํ อญฺญตรํ ปารทาริกํ ราชปุริเสหิ วิวิธา กมฺมการณา กรียมานํ ทิสฺวา สํเวคชาโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิโต จ ราคจริตตาย นิจฺจกาลํ สุสมฺมฏฺฐํ ปริเวณํ สูปฏฺฐิตํ ปานียปริโภชนียํ สุปญฺญตํ มญฺจปีฐํ กตฺวา วิหรติฯ เตน โส รมณียวิหารีตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ

โส ราคุสฺสนฺนตาย อโยนิโส มนสิ กริตฺวา สญฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิอาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา, ‘‘ธิรตฺถุ, มํ เอวํภูโต สทฺธาเทยฺยํ ภุญฺเชยฺย’’นฺติ วิปฺปฏิสารี หุตฺวา ‘‘วิพฺภมิสฺสามี’’ติ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค รุกฺขมูเล นิสีทิ, เตน จ มคฺเคน สกเฏสุ คจฺฉนฺเตสุ เอโก สกฏยุตฺโต โคโณ ปริสฺสมนฺโต วิสมฏฺฐาเน ขลิตฺวา ปติ, ตํ สากฏิกา ยุคโต มุญฺจิตฺวา ติโณทกํ ทตฺวา ปริสฺสมํ วิโนเทตฺวา ปุนปิ ธุเร โยเชตฺวา อคมํสุฯ เถโร ตํ ทิสฺวา – ‘‘ยถายํ โคโณ สกิํ ขลิตฺวาปิ อุฏฺฐาย สกิํ ธุรํ วหติ, เอวํ มยาปิ กิเลสวเสน สกิํ ขลิเตนาปิ วุฏฺฐาย สมณธมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ โยนิโส อุมฺมุชฺชนฺโต นิวตฺติตฺวา อุปาลิตฺเถรสฺส อตฺตโน ปวตฺติํ อาจิกฺขิตฺวา เตน วุตฺตวิธินา อาปตฺติโต วุฏฺฐหิตฺวา สีลํ ปากติกํ กตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.21.35-39) –

‘‘อกฺกนฺตญฺจ ปทํ ทิสฺวา, จกฺกาลงฺการภูสิตํ;

ปเทนานุปทํ ยนฺโต, วิปสฺสิสฺส มเหสิโนฯ

‘‘โกรณฺฑํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, สมูลํ ปูชิตํ มยา;

หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน, อวนฺทิํ ปทมุตฺตมํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘สตฺตปญฺญาสกปฺปมฺหิ, เอโก วีตมโล อหุํ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุขํ อนุภวนฺโต อตฺตโน ปุพฺพภาคปฏิปตฺติยา สทฺธิํ อริยธมฺมาธิคมนทีปนิํ ‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญ, ขลิตฺวา ปติติฏฺฐตี’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[45] ตตฺถ ขลิตฺวาติ ปกฺขลิตฺวาฯ ปติติฏฺฐตีติ ปติฏฺฐหติ, ปุนเทว ยถาฐาเน ติฏฺฐติฯ เอวนฺติ ยถา ภทฺโท อุสภาชานีโย ภารํ วหนฺโต ปริสฺสมปฺปตฺโต วิสมฏฺฐานํ อาคมฺม เอกวารํ ปกฺขลิตฺวา ปติโต น ตตฺตเกน ธุรํ ฉฑฺเฑติ, ถามชวปรกฺกมสมฺปนฺนตาย ปน ขลิตฺวาปิ ปติติฏฺฐติ, อตฺตโน สภาเวเนว ฐตฺวา ภารํ วหติ, เอวํ กิเลสปริสฺสมปฺปตฺโต กิริยาปราเธน ขลิตฺวา ตํ ขลิตํ ถามวีริยสมฺปตฺติตาย ปฏิปากติกํ กตฺวา มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา ทสฺสนสมฺปนฺนํ, ตโต เอว สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สวนนฺเต อริยาย ชาติยา ชาตตาย สาวกํ, ตสฺส อุเร วายามชนิตาภิชาติตาย โอรสํ ปุตฺตํ ภทฺทาชานียสทิสกิจฺจตาย อาชานียนฺติ จ มํ ธาเรถ อุปธาเรถาติ อตฺโถฯ

รมณียวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สมิทฺธิตฺเถรคาถาวณฺณนา

สทฺธายาหํ ปพฺพชิโตติ อายสฺมโต สมิทฺธิตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตฺตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต จตุนวุเต กปฺเป สิทฺธตฺถํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส สวณฺฏานิ ปุปฺผานิ กณฺณิกพทฺธานิ คเหตฺวา ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว ปริวตฺเตนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห กุลเคเห นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ชาตกาลโต ปฏฺฐาย ตํ กุลํ ธนธญฺญาทีหิ วฑฺฒิ, อตฺตภาโว จสฺส อภิรูโป ทสฺสนีโย คุณวา อิติ วิภวสมิทฺธิยา จ คุณสมิทฺธิยา สมิทฺธีตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ โส พิมฺพิสารสมาคเม พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ภาวนาย ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรนฺโต ภควติ ตโปทาราเม วิหรนฺเต เอกทิวสํ เอวํ จินฺเตสิ – ‘‘ลาภา วต เม สตฺถา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, สฺวากฺขาเต จาหํ ธมฺมวินเย ปพฺพชิโต, สพฺรหฺมจารี จ เม สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา’’ติฯ ตสฺเสวํ จินฺเตนฺตสฺส อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ อุทปาทิฯ ตํ อสหนฺโต มาโร ปาปิมา เถรสฺส อวิทูเร มหนฺตํ เภรวสทฺทมกาสิ, ปถวิยา อุนฺทฺริยนกาโล วิย อโหสิฯ เถโร ภควโต ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ภควา ‘‘มาโร ตุยฺหํ วิจกฺขุกมฺมาย เจเตติ, คจฺฉ, ภิกฺขุ ตตฺถ อจินฺเตตฺวา วิหราหี’’ติ อาหฯ เถโร ตตฺถ คนฺตฺวา วิหรนฺโต นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.21.30-34) –

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;

โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา, สิทฺธตฺถํ นรสารถิํฯ

‘‘ธนุํ อทฺเวชฺฌํ กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺหหํ ตทา;

ปุปฺผํ สวณฺฏํ เฉตฺวาน, พุทฺธสฺส อภิโรปยิํฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘เอกปญฺญาสิโต กปฺเป, เอโก อาสิํ ชุตินฺธโร;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ