เมนู

5. สามญฺญกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุขํ สุขตฺโถติ อายสฺมโต สามญฺญกานิตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร หุตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ภเว กุสลํ อุปจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มนุสฺสโยนิยํ นิพฺพตฺโต วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เอกํ มญฺจํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อญฺญตรสฺส ปริพฺพาชกสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สามญฺญกานีติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถุ ยมกปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สาสเน ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.36.30-33) –

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, โลกเชฏฺฐสฺส ตาทิโน;

เอกํ มญฺจํ มยา ทินฺนํ, ปสนฺเนน สปาณินาฯ

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, ทิพฺพยานํ สมชฺฌคํ;

เตน มญฺจก ทาเนน, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ มญฺจมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, มญฺจทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

เถรสฺส ปน คิหิสหายโก กาติยาโน นาม ปริพฺพาชโก พุทฺธุปฺปาทโต ปฏฺฐาย ติตฺถิยานํ หตลาภสกฺการตาย ฆาสจฺฉาทนมตฺตมฺปิ อลภนฺโต อาชีวกาปกโต เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ตุมฺเห สากิยปุตฺติยา นาม มหาลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตา สุเขน ชีวถ, มยํ ปน ทุกฺขิตา กิจฺฉชีวิกา, กถํ นุ โข ปฏิปชฺชมานสฺส ทิฏฺฐธมฺมิกญฺเจว สมฺปรายิกญฺจ สุขํ สมฺปชฺชตี’’ติ ปุจฺฉิฯ อถสฺส เถโร ‘‘นิปฺปริยายโต สุขํ นาม โลกุตฺตรสุขเมว, ตญฺจ ตทนุรูปํ ปฏิปตฺติํ ปฏิปชฺชนฺตสฺเสวา’’ติ อตฺตนา ตสฺส อธิคตภาวํ ปริยาเยน วิภาเวนฺโต ‘‘สุขํ สุขตฺโถ ลภเต ตทาจร’’นฺติ คาถํ อภาสิฯ

[35] ตตฺถ สุขนฺติ นิรามิสํ สุขํ อิธาธิปฺเปตํฯ ตญฺจ ผลสมาปตฺติ เจว นิพฺพานญฺจฯ ตถา หิ ‘‘อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจว อายติญฺจ สุขวิปาโก’’ (ที. นิ. 3.355; อ. นิ. 5.27; วิภ. 804) ‘‘นิพฺพานํ ปรมํ สุข’’นฺติ (ธ. ป. 203-204) จ วุตฺตํฯ สุขตฺโถติ สุขปฺปโยชโน, ยถาวุตฺเตน สุเขน อตฺถิโกฯ ลภเตติ ปาปุณาติ, อตฺถิกสฺเสเวทํ สุขํ, น อิตรสฺสฯ โก ปน อตฺถิโกติ อาห ‘‘ตทาจร’’นฺติ ตทตฺถํ อาจรนฺโต, ยาย ปฏิปตฺติยา ตํ ปฏิปตฺติํ ปฏิปชฺชนฺโตติ อตฺโถฯ น เกวลํ ตทาจรํ สุขเมว ลภเต, อถ โข กิตฺติญฺจ ปปฺโปติ ‘‘อิติปิ สีลวา สุปริสุทฺธกายวจีกมฺมนฺโต สุปริสุทฺธาชีโว ฌายี ฌานยุตฺโต’’ติอาทินา กิตฺติํ ปรมฺมุขา ปตฺถฏยสตํ ปาปุณาติฯ ยสสฺส วฑฺฒตีติ สมฺมุเข คุณาภิตฺถวสงฺขาโต ปริวารสมฺปทาสงฺขาโต จ ยโส อสฺส ปริพฺรูหติฯ อิทานิ ‘‘ตทาจร’’นฺติ สามญฺญโต วุตฺตมตฺถํ สรูปโต ทสฺเสนฺโต – ‘‘โย อริยมฏฺฐงฺคิกมญฺชสํ อุชุํ, ภาเวติ มคฺคํ อมตสฺส ปตฺติยา’’ติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ โย ปุคฺคโล กิเลเสหิ อารกตฺตา ปริสุทฺธฏฺเฐน ปฏิปชฺชนฺตานํ อริยภาวกรณฏฺเฐน อริยํ, สมฺมาทิฏฺฐิอาทิอฏฺฐงฺคสมุทายตาย อฏฺฐงฺคิกํ, อนฺตทฺวยรหิตมชฺฌิมปฏิปตฺติภาวโต อกุฏิลฏฺเฐน อญฺชสํ, กายวงฺกาทิปฺปหานโต อุชุํ, นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคนิยฏฺเฐน กิเลเส มาเรนฺโต คมนฏฺเฐน จ ‘‘มคฺค’’นฺติ ลทฺธนามํ ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทํ อมตสฺส อสงฺขตาย ธาตุยา ปตฺติยา อธิคมาย ภาเวติ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทติ วฑฺเฒติ จ, โส นิปฺปริยาเยน ‘‘สุขตฺโถ ตทาจร’’นฺติ วุจฺจติ, ตสฺมา ยถาวุตฺตํ สุขํ ลภติฯ ตํ สุตฺวา ปริพฺพาชโก ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา สมฺมา ปฏิปชฺชนฺโต นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อิทเมว เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิฯ

สามญฺญกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุมาปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

สาธุ สุตนฺติ อายสฺมโต กุมาปุตฺตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปติ? โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต เอกนวุเต กปฺเป อชินจมฺมวสโน ตาปโส หุตฺวา พนฺธุมตีนคเร ราชุยฺยาเน วสนฺโต วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส ปาทพฺภญฺชนเตลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ ตโต ปฏฺฐาย สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อวนฺติรฏฺเฐ เวฬุกณฺฏกนคเร คหปติกุเล นิพฺพตฺโตฯ ‘‘นนฺโท’’ติสฺส นามํ อกํสุฯ มาตา ปนสฺส กุมา นาม, เตน กุมาปุตฺโตติ ปญฺญายิตฺถฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ ปริยนฺตปพฺพตปสฺเส สมณธมฺมํ กโรนฺโต วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา กมฺมฏฺฐานํ โสเธตฺวา สปฺปายฏฺฐาเน วสนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.53.24-30) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, ราชุยฺยาเน วสามหํ;

จมฺมวาสี ตทา อาสิํ, กมณฺฑลุธโร อหํฯ

‘‘อทฺทสํ วิมลํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;

ปธานํ ปหิตตฺตํ ตํ, ฌายิํ ฌานรตํ วสิํฯ

‘‘สพฺพกามสมิทฺธญฺจ, โอฆติณฺณมนาสวํ;

ทิสฺวา ปสนฺนสุมโน, อพฺภญฺชนมทาสหํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, อพฺภญฺชนมทาสหํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, อพฺภญฺชนสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อรญฺเญ กายทฬฺหิพหุเล ภิกฺขู, ทิสฺวา เต โอวทนฺโต สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ ปกาเสนฺโต ‘‘สาธุ สุตํ สาธุ จริตก’’นฺติ คาถํ อภาสิฯ