เมนู

[40-45] ตตฺถ ปุตฺตพลูเปตาติ ปุตฺตพเลน อุเปตา, ปุตฺตานํ วเสน ลทฺธพลาฯ อติมญฺญิสนฺติ อติกฺกมิตฺวา มญฺญิํ อวมญฺญิํฯ ปูติโลหิตโก ปตีติ กุณปโลหิตํ หุตฺวา คพฺโภ ปริปติฯ เสสํ สพฺพํ อนนฺตรสทิสเมวฯ ตตฺถ อฏฺฐ เถรา, อิธ สมฺพหุลาฯ ตตฺถ ปญฺจ ปุตฺตา, อิธ สตฺตาติ อยเมว วิเสโสติฯ

สตฺตปุตฺตขาทกเปติวตฺถุวณฺณานา นิฏฺฐิตาฯ

8. โคณเปตวตฺถุวณฺณนา

กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโป วาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ มตปิติกํ กุฏุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปิตา กาลมกาสิฯ โส ปิตุ มรเณน โสกสนฺตตฺตหทโย โรทมาโน อุมฺมตฺตโก ปิย วิจรนฺโต ยํ ยํ ปสฺสติ, ตํ ตํ ปุจฺฉติ – ‘‘อปิ เม ปิตรํ ปสฺสิตฺถา’’ติ? น โกจิ ตสฺส โสกํ วิโนเทตุํ อสกฺขิฯ ตสฺส ปน หทเย ฆเฏ ปทีโป วิย โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสโย ปชฺชลติฯ

สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต ตสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ‘‘อิมสฺส อตีตการณํ อาหริตฺวา โสกํ วูปสเมตฺวา โสตาปตฺติผลํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ปจฺฉาสมณํ อนาทาย ตสฺส ฆรทฺวารํ อคมาสิฯ โส ‘‘สตฺถา อาคโต’’ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ เคหํ ปเวเสตฺวา สตฺถริ ปญฺญตฺเต อาสเน นิสินฺเน สยํ ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ‘‘กิํ, ภนฺเต, มยฺหํ ปิตุ คตฏฺฐานํ ชานาถา’’ติ อาหฯ อถ นํ สตฺถา, ‘‘อุปาสก, กิํ อิมสฺมิํ อตฺตภาเว ปิตรํ ปุจฺฉสิ, อุทาหุ อตีเต’’ติ อาหฯ โส ตํ วจนํ สุตฺวา ‘‘พหู กิร มยฺหํ ปิตโร’’ติ ตนุภูตโสโก โถกํ มชฺฌตฺตตํ ปฏิลภิฯ อถสฺส สตฺถา โสกวิโนทนํ ธมฺมกถํ กตฺวา อปคตโสกํ กลฺลจิตฺตํ วิทิตฺวา สามุกฺกํสิกาย ธมฺมเทสนาย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา วิหารํ อคมาสิฯ

อถ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ – ‘‘ปสฺสถ, อาวุโส, พุทฺธานุภาวํ, ตถา โสกปริเทวสมาปนฺโน อุปาสโก ขเณเนว ภควตา โสตาปตฺติผเล วินีโต’’ติฯ สตฺถา ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิฯ ภิกฺขู ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสุํฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว มยา อิมสฺส โสโก อปนีโต, ปุพฺเพปิ อปนีโตเยวา’’ติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริฯ

อตีเต พาราณสิยํ อญฺญตรสฺส คหปติกสฺส ปิตา กาลมกาสิฯ โส ปิตุ มรเณน โสกปริเทวสมาปนฺโน อสฺสุมุโข รตฺตกฺโข กนฺทนฺโต จิตกํ ปทกฺขิณํ กโรติฯ ตสฺส ปุตฺโต สุชาโต นาม กุมาโร ปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน ปิตุโสกวินยนูปายํ จินฺเตนฺโต เอกทิวสํ พหินคเร เอกํ มตโคณํ ทิสฺวา ติณญฺจ ปานียญฺจ อาหริตฺวา ตสฺส ปุรโต ฐเปตฺวา ‘‘ขาท, ขาท, ปิว, ปิวา’’ติ วทนฺโต อฏฺฐาสิฯ อาคตาคตา ตํ ทิสฺวา ‘‘สมฺม สุชาต, กิํ อุมฺมตฺตโกสิ, โย ตฺวํ มตสฺส โคณสฺส ติโณทกํ อุปเนสี’’ติ วทนฺติ? โส น กิญฺจิ ปฏิวทติฯ มนุสฺสา ตสฺส ปิตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘ปุตฺโต เต อุมฺมตฺตโก ชาโต, มตโคณสฺส ติโณทกํ เทตี’’ติ อาหํสุฯ ตํ สุตฺวา จ กุฏุมฺพิกสฺส ปิตรํ อารพฺภ ฐิโต โสโก อปคโตฯ โส ‘‘มยฺหํ กิร ปุตฺโต อุมฺมตฺตโก ชาโต’’ติ สํเวคปฺปตฺโต เวเคน คนฺตฺวา ‘‘นนุ ตฺวํ, ตาต สุชาต, ปณฺฑิโต พฺยตฺโต พุทฺธิสมฺปนฺโน, กสฺมา มตโคณสฺส ติโณทกํ เทสี’’ติ โจเทนฺโต –

[46]

‘‘กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโปว, ลายิตฺวา หริตํ ติณํ;

ขาท ขาทาติ ลปสิ, คตสตฺตํ ชรคฺควํฯ

[47]

‘‘น หิ อนฺเนน ปาเนน, มโต โคโณ สมุฏฺฐเห;

ตฺวํสิ พาโล จ ทุมฺเมโธ, ยถา ตญฺโญว ทุมฺมตี’’ติฯ –

คาถาทฺวยมาหฯ ตตฺถ กิํ นูติ ปุจฺฉาวจนํฯ อุมฺมตฺตรูโปวาติ อุมฺมตฺตกสภาโว วิย จิตฺตกฺเขปํ ปตฺโต วิยฯ ลายิตฺวาติ ลวิตฺวาฯ หริตํ ติณนฺติ อลฺลติณํฯ ลปสิ วิลปสิฯ คตสตฺตนฺติ วิคตชีวิตํฯ

ชรคฺควนฺติ พลิพทฺทํ ชิณฺณโคณํฯ อนฺเนน ปาเนนาติ ตยา ทินฺเนน หริตติเณน วา ปานีเยน วาฯ มโต โคโณ สมุฏฺฐเหติ กาลกโต โคโณ ลทฺธชีวิโต หุตฺวา น หิ สมุฏฺฐเหยฺยฯ ตฺวํสิ พาโล จ ทุมฺเมโธติ ตฺวํ พาลฺยโยคโต พาโล, เมธาสงฺขาตาย ปญฺญาย อภาวโต ทุมฺเมโธ อสิฯ ยถา ตญฺโญว ทุมฺมตีติ ยถา ตํ อญฺโญปิ นิปฺปญฺโญ วิปฺปลเปยฺย, เอวํ ตฺวํ นิรตฺถกํ วิปฺปลปสีติ อตฺโถฯ ยถา ตนฺติ นิปาตมตฺตํฯ

ตํ สุตฺวา สุชาโต ปิตรํ สญฺญาเปตุํ อตฺตโน อธิปฺปายํ ปกาเสนฺโต –

[48]

‘‘อิเม ปาทา อิทํ สีสํ, อยํ กาโย สวาลธิ;

เนตฺตา ตเถว ติฏฺฐนฺติ, อยํ โคโณ สมุฏฺฐเหฯ

[49]

‘‘นายฺยกสฺส หตฺถปาทา, กาโย สีสญฺจ ทิสฺสติ;

รุทํ มตฺติกถูปสฺมิํ, นนุ ตฺวญฺเญว ทุมฺมตี’’ติฯ –

คาถาทฺวยํ อภาสิฯ ตสฺสตฺโถ – อิมสฺส โคณสฺส อิเม จตฺตาโร ปาทา, อิทํ สีสํ, สห วาลธินา วตฺตตีติ สวาลธิ อยํ กาโยฯ อิมานิ จ เนตฺตา นยนานิ ยถา มรณโต ปุพฺเพ, ตเถว อภินฺนสณฺฐานานิ ติฏฺฐนฺติฯ อยํ โคโณ สมุฏฺฐเหติ อิมสฺมา การณา อยํ โคโณ สมุฏฺฐเหยฺย สมุตฺติฏฺเฐยฺยาติ มม จิตฺตํ ภเวยฺยฯ ‘‘มญฺเญ โคโณ สมุฏฺฐเห’’ติ เกจิ ปฐนฺติ, เตน การเณน อยํ โคโณ สหสาปิ กายํ สมุฏฺฐเหยฺยาติ อหํ มญฺเญยฺยํ, เอวํ เม มญฺญนา สมฺภเวยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ อยฺยกสฺส ปน มยฺหํ ปิตามหสฺส น หตฺถปาทา กาโย สีสํ ทิสฺสติ, เกวลํ ปน ตสฺส อฏฺฐิกานิ ปกฺขิปิตฺวา กเต มตฺติกามเย ถูเป รุทนฺโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน, ตาต, ตฺวญฺเญว ทุมฺมติ นิปฺปญฺโญ, ภิชฺชนธมฺมา สงฺขารา ภิชฺชนฺติ, ตตฺถ วิชานตํ กา ปริเทวนาติ ปิตุ ธมฺมํ กเถสิฯ

ตํ สุตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปิตา ‘‘มม มุตฺโต ปณฺฑิโต มํ สญฺญาเปตุํ อิมํ กมฺมํ อกาสี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘ตาต สุชาต, ‘สพฺเพปิ สตฺตา มรณธมฺมา’ติ อญฺญาตเมตํ, อิโต ปฏฺฐาย น โสจิสฺสามิ, โสกหรณสมตฺเถน นาม เมธาวินา ตาทิเสเนว ภวิตพฺพ’’นฺติ ปุตฺตํ ปสํสนฺโต –

[50]

‘‘อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ

[51]

‘‘อพฺพหี วต เม สลฺลํ, โสกํ หทยนิสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปิตุโสกํ อปานุทิฯ

[52]

‘‘สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวฯ

[53]

‘‘เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;

วินิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, สุชาโต ปิตรํ ยถา’’ติฯ –

จตสฺโส คาถา อภาสิฯ ตตฺถ อาทิตฺตนฺติ โสกคฺคินา อาทิตฺตํ ชลิตํฯ สนฺตนฺติ สมานํฯ ปาวกนฺติ อคฺคิฯ วารินา วิย โอสิญฺจนฺติ อุทเกน อวสิญฺจนฺโต วิยฯ สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรนฺติ สพฺพํ เม จิตฺตทรถํ นิพฺพาเปสิฯ อพฺพหี วตาติ นีหริ วตฯ สลฺลนฺติ โสกสลฺลํฯ หทยนิสฺสิตนฺติ จิตฺตสนฺนิสฺสิตสลฺลภูตํฯ โสกปเรตสฺสาติ โสเกน อภิภูตสฺสฯ ปิตุโสกนฺติ ปิตรํ อารพฺภ อุปฺปนฺนํ โสกํฯ อปานุทีติ อปเนสิฯ ตว สุตฺวาน มาณวาติ, กุมาร, ตว วจนํ สุตฺวา อิทานิ ปน น โสจามิ น โรทามิฯ สุชาโต ปิตรํ ยถาติ ยถา อยํ สุชาโต อตฺตโน ปิตรํ โสกโต วินิวตฺเตสิ, เอวํ อญฺเญปิ เย อนุกมฺปกา อนุคฺคณฺหสีลา โหนฺติ, เต สปฺปญฺญา เอวํ กโรนฺติ ปิตูนํ อญฺเญสญฺจ อุปการํ กโรนฺตีติ อตฺโถฯ

มาณวสฺส วจนํ สุตฺวา ปิตา อปคตโสโก หุตฺวา สีสํ นหายิตฺวา ภุญฺชิตฺวา กมฺมนฺเต ปวตฺเตตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺคปรายโณ อโหสิฯ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ สจฺจานิ ปกาเสสิ, สจฺจปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีสุ ปติฏฺฐหิํสุฯ ตทา สุชาโต โลกนาโถ อโหสีติฯ

โคณเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มหาเปสการเปติวตฺถุวณฺณนา

คูถญฺจ มุตฺตํ รุหิรญฺจ ปุพฺพนฺติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อญฺญตรํ เปสการเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ทฺวาทสมตฺตา กิร ภิกฺขู สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วสนโยคฺคฏฺฐานํ วีมํสนฺตา อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย อญฺญตรํ ฉายูทกสมฺปนฺนํ รมณียํ อรญฺญายตนํ ตสฺส จ นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน โคจรคามํ ทิสฺวา ตตฺถ เอกรตฺติํ วสิตฺวา ทุติยทิวเส คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิํสุฯ ตตฺถ เอกาทส เปสการา ปฏิวสนฺติ, เต เต ภิกฺขู ทิสฺวา สญฺชาตโสมนสฺสา หุตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เคหํ เนตฺวา ปณีเตน อาหาเรน ปริวิสิตฺวา อาหํสุ ‘‘กุหิํ, ภนฺเต, คจฺฉถา’’ติ? ‘‘ยตฺถ อมฺหากํ ผาสุกํ, ตตฺถ คมิสฺสามา’’ติฯ ‘‘ยทิ เอวํ, ภนฺเต, อิเธว วสิตพฺพ’’นฺติ วสฺสูปคมนํ ยาจิํสุฯ ภิกฺขู สมฺปฏิจฺฉิํสุฯ อุปาสกา เตสํ ตตฺถ อรญฺญกุฏิกาโย กาเรตฺวา อทํสุฯ ภิกฺขู ตตฺถ วสฺสํ อุปคจฺฉิํสุฯ

ตตฺถ เชฏฺฐกเปสกาโร ทฺเว ภิกฺขู จตูหิ ปจฺจเยหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิ, อิตเร เอเกกํ ภิกฺขุํ อุปฏฺฐหิํสุฯ เชฏฺฐกเปสการสฺส ภริยา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มจฺฉรินี ภิกฺขู น สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐาติฯ โส ตํ ทิสฺวา ตสฺสาเยว กนิฏฺฐภคินิํ อาเนตฺวา อตฺตโน เคเห อิสฺสริยํ นิยฺยาเทสิฯ สา สทฺธา ปสนฺนา หุตฺวา สกฺกจฺจํ ภิกฺขู ปฏิชคฺคิฯ เต สพฺเพ เปสกาโร วสฺสํ วุตฺถานํ ภิกฺขูนํ เอเกกสฺส เอเกกํ สาฏกมทํสุฯ ตตฺถ มจฺฉรินี เชฏฺฐเปสการสฺส ภริยา ปทุฏฺฐจิตฺตา อตฺตโน สามิกํ ปริภาสิ – ‘‘ยํ ตยา สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ทานํ ทินฺนํ อนฺนปานํ, ตํ เต ปรโลเก คูถมุตฺตํ ปุพฺพโลหิตญฺจ หุตฺวา นิพฺพตฺตตุ, สาฏกา จ ชลิตา อโยมยปฏฺฏา โหนฺตู’’ติฯ

ตตฺถ เชฏฺฐเปสกาโร อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา วิญฺฌาฏวิยํ อานุภาวสมฺปนฺนา รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ปน กทริยา ภริยา กาลํ กตฺวา ตสฺเสว วสนฏฺฐานสฺส อวิทูเร เปตี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สา นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปา ชิฆจฺฉาปิปาสาภิภูตา ตสฺส ภูมเทวสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาห – ‘‘อหํ, สามิ, นิจฺโจฬา อติวิย ชิฆจฺฉาปิปาสาภิภูตา วิจรามิ, เทหิ เม วตฺถํ อนฺนปานญฺจา’’ติฯ โส ตสฺสา ทิพฺพํ อุฬารํ อนฺนปานํ อุปเนสิฯ ตํ ตาย คหิตมตฺตเมว คูถมุตฺตํ ปุพฺพโลหิตญฺจ สมฺปชฺชติ, สาฏกญฺจ ทินฺนํ ตาย ปริทหิตํ ปชฺชลิตํ อโยมยปฏฺฏํ โหติฯ สา มหาทุกฺขํ อนุภวนฺตี ตํ ฉฑฺเฑตฺวา กนฺทนฺตี วิจรติฯ