6. ปญฺจปุตฺตขาทกเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต ปญฺจปุตฺตขาทกเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร คามเก อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ภริยา วญฺฌา อโหสิฯ ตสฺส ญาตกา เอตทโวจุํ – ‘‘ตว ปชาปติ วญฺฌา, อญฺญํ เต กญฺญํ อาเนมา’’ติฯ โส ตสฺโส ภริยาย สิเนเหน น อิจฺฉิฯ อถสฺส ภริยา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา สามิกํ เอวมาห – ‘‘สามิ, อหํ วญฺฌา, อญฺญา กญฺญา อาเนตพฺพา, มา เต กุลวํโส อุปจฺฉิชฺชี’’ติฯ โส ตาย นิปฺปีฬิยมาโน อญฺญํ กญฺญํ อาเนสิฯ สา อปเรน สมเยน คพฺภินี อโหสิฯ วญฺฌิตฺถี – ‘‘อยํ ปุตฺตํ ลภิตฺวา อิมสฺส เคหสฺส อิสฺสรา ภวิสฺสตี’’ติ อิสฺสาปกตา ตสฺสา คพฺภปาตนูปายํ ปริเยสนฺตี อญฺญตรํ ปริพฺพาชิกํ อนฺนปานาทีหิ สงฺคณฺหิตฺวา ตาย ตสฺสา คพฺภปาตนํ ทาเปสิฯ สา คพฺเภ ปติเต อตฺตโน มาตุยา อาโรเจสิ, มาตา อตฺตโน ญาตเก สโมธาเนตฺวา ตมตฺถํ นิเวเทสิฯ เต วญฺฌิตฺถิํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตยา อิมิสฺสา คพฺโภ ปาติโต’’ติ? ‘‘นาหํ ปาเตมี’’ติฯ ‘‘สเจ ตยา คพฺโภ น ปาติโต, สปถํ กโรหี’’ติ ฯ ‘‘สเจ มยา คพฺโภ ปาติโต, ทุคฺคติปรายณา ขุปฺปิปาสาภิภูตา สายํ ปาตํ ปญฺจ ปญฺจ ปุตฺเต วิชายิตฺวา ขาทิตฺวา ติตฺติํ น คจฺเฉยฺยํ, นิจฺจํ ทุคฺคนฺธา มกฺขิกาปริกิณฺณา จ ภเวยฺย’’นฺติ มุสา วตฺวา สปถํ อกาสิฯ สา นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา ตสฺเสว คามสฺส อวิทูเร ทุพฺพณฺณรูปา เปตี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ

ตทา ชนปเท วุตฺถวสฺสา อฏฺฐ เถรา สตฺถุ ทสฺสนตฺถํ สาวตฺถิํ อาคจฺฉนฺตา ตสฺส คามสฺส อวิทูเร ฉายูทกสมฺปนฺเน อรญฺญฏฺฐาเน วาสํ อุปคจฺฉิํสุฯ อถ สา เปตี เถรานํ อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ เตสุ สงฺฆตฺเถโร ตํ เปติํ –

[26]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ทุคฺคนฺธา ปูติ วายสิ;

มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณา, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี’’ติฯ –

คาถาย ปฏิปุจฺฉิฯ ตตฺถ นคฺคาติ นิจฺโจฬาฯ ทุพฺพณฺณรูปาสีติ ณวิรูปา อติวิย พีภจฺฉรูเปน สมนฺนาคตา อสิฯ ทุคฺคนฺธาติ อนิฏฺฐคนฺธาฯ ปูติ วายสีติ สรีรโต กุณปคนฺธํ วายสิฯ มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณาติ นีลมกฺขิกาหิ สมนฺตโต อากิณฺณาฯ กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสีติ กา นาม เอวรูปา อิมสฺมิํ ฐาเน ติฏฺฐสิ, อิโต จิโต จ วิจรสีติ อตฺโถฯ

อถ สา เปตี มหาเถเรน เอวํ ปุฏฺฐา อตฺตานํ ปกาเสนฺตี สตฺตานํ สํเวคํ ชเนนฺตี –

[27]

‘‘อหํ ภทนฺเต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[28]

‘‘กาเลน ปญฺจ ปุตฺตานิ, สายํ ปญฺจ ปุนาปเร;

วิชายิตฺวาน ขาทามิ, เตปิ นา โหนฺติ เม อลํฯ

[29]

‘‘ปริฑยฺหติ ธูมายติ, ขุทาย หทยํ มม;

ปานียํ น ลเภ ปาตุํ, ปสฺส มํ พฺยสนํ คต’’นฺติฯ –

อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิฯ

[27] ตตฺถ ภทนฺเตติ เถรํ คารเวน อาลปติฯ ทุคฺคตาติ ทุคฺคติํ คตาฯ ยมโลกิกาติ ‘‘ยมโลโก’’ติ ลทฺธนาเม เปตโลเก ตตฺถ ปริยาปนฺนภาเวน วิทิตาฯ อิโต คตาติ อิโต มนุสฺสโลกโต เปตโลกํ อุปปชฺชนวเสน คตา, อุปปนฺนาติ อตฺโถฯ

[28] กาเลนาติ รตฺติยา วิภาตกาเลฯ ภุมฺมตฺเถ หิ เอตํ กรณวจนํฯ ปญฺจ ปุตฺตานีติ ปญฺจ ปุตฺเตฯ ลิงฺควิปลฺลาเสน เหตํ วุตฺตํฯ สายํ ปญฺจ ปุนาปเรติ สายนฺหกาเล ปุน อปเร ปญฺจ ปุตฺเต ขาทามีติ โยชนาฯ วิชายิตฺวานาติ ทิวเส ทิวเส ทส ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวาฯ เตปิ นา โหนฺติ เม อลนฺติ เตปิ ทสปุตฺตา เอกทิวสํ มยฺหํ ขุทาย ปฏิฆาตาย อหํ ปริยตฺตา น โหนฺติฯ คาถาสุขตฺถญฺเหตฺถ นา-อิติ ทีฆํ กตฺวา วุตฺตํฯ

[29] ปริฑยฺหติ ธูมายติ ขุทาย หทยํ มมาติ ขุทาย ชิฆจฺฉาย พาธิยมานาย มม หทยปเทโส อุทรคฺคินา ปริสมนฺตโต ฌายติ ธูมายติ สนฺตปฺปติฯ ปานียํ น ลเภ ปาตุนฺติ ปิปาสาภิภูตา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺตี ปานียมฺปิ ปาตุํ น ลภามิฯ ปสฺส มํ พฺยสนํ คตนฺติ เปตูปปตฺติยา สาธารณํ อสาธารณญฺจ อิมํ อีทิสํ พฺยสนํ อุปคตํ มํ ปสฺส, ภนฺเตติ อตฺตนา อนุภวิยมานํ ทุกฺขํ เถรสฺส ปเวเทสิฯ

ตํ สุตฺวา เถโร ตาย กตกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต –

[30]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺส กมฺมวิปาเกน, ปุตฺตมํสานิ ขาทสี’’ติฯ –

คาถมาหฯ ตตฺถ ทุกฺกฏนฺติ ทุจฺจริตํฯ กิสฺส กมฺมวิปาเกนาติ กีทิสสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, กิํ ปาณาติปาตสฺส, อุทาหุ อทินฺนาทานาทีสุ อญฺญตรสฺสาติ อตฺโถฯ ‘‘เกน กมฺมวิปาเกนา’’ติ เกจิ ปฐนฺติฯ

อถ สา เปตี อตฺตนา กตกมฺมํ เถรสฺส กเถนฺตี –

[31]

‘‘สปตี เม คพฺภินี อาสิ, ตสฺสา ปาปํ อเจตยิํ;

สาหํ ปทุฏฺฐมนสา, อกริํ คพฺภปาตนํฯ

[32]

‘‘ตสฺส ทฺเวมาสิโก คพฺโภ, โลหิตญฺเญว ปคฺฆริ;

ตทสฺสา มาตา กุปิตา, มยฺหํ ญาตี สมานยิ;

สปถญฺจ มํ อกาเรสิ, ปริภาสาปยี จ มํฯ

[33]

‘‘สาหํ โฆรญฺจ สปถํ, มุสาวาทํ อภาสิสํ;

‘ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, สเจ ตํ ปกตํ มยา’ฯ

[34]

‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, มุสาวาทสฺส จูภยํ;

ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, ปุพฺพโลหิตมกฺขิตา’’ติฯ – คาถาโย อภาสิ;

[31-32] ตตฺถ สปตีติ สมานปติกา อิตฺถี วุจฺจติฯ ตสฺสา ปาปํ อเจตยินฺติ ตสฺส สปติยา ปาปํ ลุทฺทกํ กมฺมํ อเจตยิํฯ ปทุฏฺฐมนสาติ ปทุฏฺฐจิตฺตา, ปทุฏฺเฐน วา มนสาฯ ทฺเวมาสิโกติ ทฺเวมาสชาโต ปติฏฺฐิโต หุตฺวา ทฺเวมาสิกาฯ โลหิตญฺเญว ปคฺฆรีติ วิปชฺชมาโน รุหิรญฺเญว หุตฺวา วิสฺสนฺทิฯ ตทสฺสา มาตา กุปิตา, มยฺหํ ญาตี สมานยีติ ตทา อสฺสา สปติยา มาตา มยฺหํ กุปิตา อตฺตโน ญาตเก สโมธาเนสิฯ ‘‘ตตสฺสา’’ติ วา ปาโฐ, ตโต อสฺสาติ ปทวิภาโคฯ

[33-34] สปถนฺติ สปนํฯ ปริภาสาปยีติ ภเยน ตชฺชาเปสิฯ สปถํ มุสาวาทํ อภาสิสนฺติ ‘‘สเจ ตํ มยา กตํ, อีทิสี ภเวยฺย’’นฺติ กตเมว ปาปํ อกตํ กตฺวา ทสฺเสนฺตี มุสาวาทํ อภูตํ สปถํ อภาสิํฯ มุตฺตมํสานิ ขาทามิ, สเจตํ ปกตํ มยาติ อิทํ ตทา สปถสฺส กตาการทสฺสนํฯ ยทิ เอตํ คพฺภปาตนปาปํ มยา กตํ, อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยํ มยฺหํ ปุตฺตมํสานิเยว ขาเทยฺยนฺติ อตฺโถฯ ตสฺส กมฺมสฺสาติ ตสฺส คพฺภปาตนวเสน ปกตสฺส ปาณาติปาตกมฺมสฺสฯ มุสาวาทสฺส จาติ มุสาวาทกมฺมสฺส จฯ อุภยนฺติ อุภยสฺสปิ กมฺมสฺส อุภเยน วิปาเกนฯ กรณตฺเถ หิ อิทํ ปจฺจตฺตวจนํฯ ปุพฺพโลหิตมกฺขิตาติ ปสวนวเสน ปริภิชฺชนวเสน จ ปุพฺเพน จ โลหิเตน จ มกฺขิตา หุตฺวา ปุตฺตมํสานิ ขาทามีติ โยชนาฯ

เอวํ สา เปตี อตฺตโน กมฺมวิปากํ ปเวเทตฺวา ปุน เถเร เอวมาห – ‘‘อหํ, ภนฺเต, อิมสฺมิํเยว คาเม อสุกสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ภริยา อิสฺสาปกตา หุตฺวา ปาปกมฺมํ กตฺวา เอวํ เปตโยนิยํ นิพฺพตฺตาฯ สาธุ, ภนฺเต, ตสฺส กุฏุมฺพิกสฺส เคหํ คจฺฉถ, โส ตุมฺหากํ ทานํ ทสฺสติ, ตํ ทกฺขิณํ มยฺหํ อุทฺทิสาเปยฺยาถ, เอวํ เม อิโต เปตโลกโต มุตฺติ ภวิสฺสตี’’ติฯ เถรา ตํ สุตฺวา ตํ อนุกมฺปมานา อุลฺลุมฺปนสภาวสณฺฐิตา ตสฺส กุฏุมฺพิกสฺส เคหํ ปิณฺฑาย ปวิสิํสุฯ กุฏมฺพิโก เถเร ทิสฺวา สญฺชาตปฺปสาโท ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตานิ คเหตฺวา เถเร อาสเนสุ นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน อาหาเรน โภเชตุํ อารภิฯ เถรา ตํ ปวตฺติํ กุฏุมฺพิกสฺส อาโรเจตฺวา ตํ ทานํ ตสฺสา เปติยา อุทฺทิสาเปสุํฯ ตงฺขณญฺเญว จ สา เปตี ตโต ทุกฺขโต อเปตา อุฬารสมฺปตฺติํ ปฏิลภิตฺวา รตฺติยํ กุฏุมฺพิกสฺส อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ อถ เถรา อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ คนฺตฺวา ภควโต ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ภควา จ ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ เทสนาวสาเน มหาชโน ปฏิลทฺธสํเวโค อิสฺสามจฺเฉรโต ปฏิวิรมิฯ เอวํ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

ปญฺจปุตฺตขาทกเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตปุตฺตขาทกเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต สตฺตปุตฺตขาทกเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก อญฺญตรสฺส อุปาสกสฺส ทฺเว ปุตฺตา อเหสุํ – ปฐมวเย ฐิตา รูปสมฺปนฺนา สีลาจาเรน สมนฺนาคตาฯ เตสํ มาตา ‘‘ปุตฺตวตี อห’’นฺติ ปุตฺตพเลน ภตฺตารํ อติมญฺญติฯ โส ภริยาย อวมานิโต นิพฺพินฺนมานโส อญฺญํ กญฺญํ อาเนสิฯ สา นจิรสฺเสว คพฺภินี อโหสิฯ อถสฺส เชฏฺฐภริยา อิสฺสาปกตา อญฺญตรํ เวชฺชํ อามิเสน อุปลาเปตฺวา เตน ตสฺสา เตมาสิกํ คพฺภํ ปาเตสิฯ อถ สา ญาตีหิ จ ภตฺตารา จ ‘‘ตยา อิมิสฺสา คพฺโภ ปาติโต’’ติ ปุฏฺฐา ‘‘นาหํ ปาเตมี’’ติ มุสา วตฺวา เตหิ อสทฺทหนฺเตหิ ‘‘สปถํ กโรหี’’ติ วุตฺตา ‘‘สายํ ปาตํ สตฺต สตฺต ปุตฺเต วิชายิตฺวา ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, นิจฺจํ ทุคฺคนฺธา จ มกฺขิกาปริกิณฺณา จ ภเวยฺย’’นฺติ สปถํ อกาสิฯ

สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตสฺส คพฺภปาตนสฺส มุสาวาทสฺส จ ผเลเนว เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ปุตฺตนเยน ปุตฺตมํสานิ ขาทนฺตี ตสฺเสว คามสฺส อวิทูเร วิจรติฯ เตน จ สมเยน สมฺพหุลา เถรา คามกาวาเส วุตฺถวสฺสา ภควนฺตํ ทสฺสนาย สาวตฺถิํ อาคจฺฉนฺตา ตสฺส คามสฺส อวิทูเร เอกสฺมิํ ปเทเส รตฺติยํ วาสํ กปฺเปสุํฯ อถ สา เปตี เตสํ เถรานํ อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ ตํ มหาเถโร คาถาย ปุจฺฉิ –

[35]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ทุคฺคนฺธา ปูติ วายสิ;

มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณา, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี’’ติฯ

สา เถเรน ปุฏฺฐา ตีหิ คาถาหิ ปฏิวจนํ อทาสิ –

[36]

‘‘อหํ ภทนฺเต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[37]

‘‘กาเลน สตฺต ปุตฺตานิ, สายํ สตฺต ปุนาปเร;

วิชายิตฺวาน ขาทามิ, เตปิ นา โหนฺติ เม อลํฯ

[38]