[789] อุตฺตานา ปฏิกิรามาติ กทาจิ อุตฺตานา หุตฺวา วิกิริยมานงฺคปจฺจงฺคา วิย วตฺตามฯ อวกุชฺชา ปตามเสติ กทาจิ อวกุชฺชา หุตฺวา ปตามฯ

[790] เต จาติ เต มยํฯ อุรํ สีสญฺจ ฆฏฺเฏมาติ อวกุชฺชา หุตฺวา ปติตา อุฏฺฐาตุํ อสกฺโกนฺตา เวธนฺตา เวทนาปฺปตฺตา อตฺตโน อตฺตโน อุรํ สีสญฺจ ปฏิฆํสามฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

เถโร ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ ตํ สุตฺวา มหาชโน มจฺเฉรมลํ ปหาย ทานาทิสุจริตนิรโต อโหสีติฯ

คณเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ปาฏลิปุตฺตเปตวตฺถุวณฺณนา

ทิฏฺฐา ตยา นิรยา ติรจฺฉานโยนีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต อญฺญตรํ วิมานเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิวาสิโน กิร ปาฏลิปุตฺตวาสิโน จ พหู วาณิชา นาวาย สุวณฺณภูมิํ อคมิํสุฯ ตตฺเถโก อุปาสโก อาพาธิโก มาตุคาเม ปฏิพทฺธจิตฺโต กาลมกาสิฯ โส กตกุสโลปิ เทวโลกํ อนุปปชฺชิตฺวา อิตฺถิยา ปฏิพทฺธจิตฺตตาย สมุทฺทมชฺเฌ วิมานเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ยสฺสํ ปน โส ปฏิพทฺธจิตฺโต, สา อิตฺถี สุวณฺณภูมิคามินิํ นาวํ อภิรุยฺห คจฺฉติฯ อถ โข โส เปโต ตํ อิตฺถิํ คเหตุกาโม นาวาย คมนํ อุปรุนฺธิฯ อถ วาณิชา ‘‘เกน นุ โข การเณน อยํ นาวา น คจฺฉตี’’ติ วีมํสนฺตา กาฬกณฺณิสลากํ วิจาเรสุํฯ อมนุสฺสิทฺธิยา ยาวตติยํ ตสฺสา เอว อิตฺถิยา ปาปุณิ, ยสฺสํ โส ปฏิพทฺธจิตฺโตฯ ตํ ทิสฺวา วาณิชา เวฬุกลาปํ สมุทฺเท โอตาเรตฺวา ตสฺส อุปริ ตํ อิตฺถิํ โอตาเรสุํฯ อิตฺถิยา โอตาริตมตฺตาย นาวา เวเคน สุวณฺณภูมิํ อภิมุขา ปายาสิฯ อมนุสฺโส ตํ อิตฺถิํ อตฺตโน วิมานํ อาโรเปตฺวา ตาย สทฺธิํ อภิรมิฯ

สา เอกํ สํวจฺฉรํ อติกฺกมิตฺวา นิพฺพินฺนรูปา ตํ เปตํ ยาจนฺตี อาห – ‘‘อหํ อิธ วสนฺตี มยฺหํ สมฺปรายิกํ อตฺถํ กาตุํ น ลภามิ, สาธุ, มาริส, มํ ปาฏลิปุตฺตเมว เนหี’’ติฯ โส ตาย ยาจิโต –

[793]

‘‘ทิฏฺฐา ตยา นิรยา ติรจฺฉานโยนิ, เปตา อสุรา อถวาปิ มานุสา เทวา;

สยมทฺทส กมฺมวิปากมตฺตโน, เนสฺสามิ ตํ ปาฏลิปุตฺตมกฺขตํ;

ตตฺถ คนฺตฺวา กุสลํ กโรหิ กมฺม’’นฺติฯ –

คาถมาหฯ ตตฺถ ทิฏฺฐา ตยา นิรยาติ เอกจฺเจ ปจฺเจกนิรยาปิ ตยา ทิฏฺฐาฯ ติรจฺฉานโยนีติ มหานุภาวา นาคสุปณฺณาทิติรจฺฉานาปิ ทิฏฺฐา ตยาติ โยชนาฯ เปตาติ ขุปฺปิปาสาทิเภทา เปตาฯ อสุราติ กาลกญฺจิกาทิเภทา อสุราฯ เทวาติ เอกจฺเจ จาตุมหาราชิกา เทวาฯ โส กิร อตฺตโน อานุภาเวน อนฺตรนฺตรา ตํ คเหตฺวา ปจฺเจกนิรยาทิเก ทสฺเสนฺโต วิจรติ, เตน เอวมาหฯ สยมทฺทส กมฺมวิปากมตฺตโนติ นิรยาทิเก วิเสสโต คนฺตฺวา ปสฺสนฺตี สยเมว อตฺตนา กตกมฺมานํ วิปากํ ปจฺจกฺขโต อทฺทส อทกฺขิฯ เนสฺสามิ ตํ ปาฏลิปุตฺตมกฺขตนฺติ อิทานาหํ ตํ อกฺขตํ เกนจิ อปริกฺขตํ มนุสฺสรูเปเนว ปาฏลิปุตฺตํ นยิสฺสามิฯ ตฺวํ ปน ตตฺถ คนฺตฺวา กุสลํ กโรหิ กมฺมํ, กมฺมวิปากสฺส ปจฺจกฺขโต ทิฏฺฐตฺตา ยุตฺตปยุตฺตา ปุญฺญนิรตา โหหีติ อตฺโถฯ

อถ สา อิตฺถี ตสฺส วจนํ สุตฺวา อตฺตมนา –

[794]

‘‘อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข, หิตกาโมสิ เทวเต;

กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ, ตฺวํสิ อาจริโย มมฯ

[795]

‘‘ทิฏฺฐา มยา นิรยา ติรจฺฉานโยนิ, เปตา อสุรา อถวาปิ มานุสา เทวา;

สยมทฺทสํ กมฺมวิปากมตฺตโน, กาหามิ ปุญฺญานิ อนปฺปกานี’’ติฯ –

คาถมาหฯ

อถ โส เปโต ตํ อิตฺถิํ คเหตฺวา อากาเสน คนฺตฺวา ปาฏลิปุตฺตนครสฺส มชฺเฌ ฐเปตฺวา ปกฺกามิฯ อถสฺสา ญาติมิตฺตาทโย ตํ ทิสฺวา ‘‘มยํ ปุพฺเพ สมุทฺเท ปกฺขิตฺตา มตาติ อสฺสุมฺหฯ สา อยํ ทิฏฺฐา วต, โภ, โสตฺถินา อาคตา’’ติ อภินนฺทมานา สมาคนฺตฺวา ตสฺสา ปวตฺติํ ปุจฺฉิํสุฯ สา เตสํ อาทิโต ปฏฺฐาย อตฺตนา ทิฏฺฐํ อนุภูตญฺจ สพฺพํ กเถสิฯ สาวตฺถิวาสิโนปิ โข เต วาณิชา อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ อุปคตกาเล สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา จตุนฺนํ ปริสานํ ธมฺมํ เทเสสิฯ ตํ สุตฺวา มหาชโน สํเวคชาโต ทานาทิกุสลธมฺมนิรโต อโหสีติฯ

ปาฏลิปุตฺตเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. อมฺพวนเปตวตฺถุวณฺณนา

อยญฺจ เต โปกฺขรณี สุรมฺมาติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อมฺพเปตํ อารพฺภ วุตฺตํ ฯ สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตโร คหปติ ปริกฺขีณโภโค อโหสิฯ ตสฺส ภริยา กาลมกาสิ, เอกา ธีตาเยว โหติฯ โส ตํ อตฺตโน มิตฺตสฺส เคเห ฐเปตฺวา อิณวเสน คหิเตน กหาปณสเตน ภณฺฑํ คเหตฺวา สตฺเถน สทฺธิํ วณิชฺชาย คโต, น จิเรเนว มูเลน สห อุทยภูตานิ ปญฺจ กหาปณสตานิ ลภิตฺวา สตฺเถน สห ปฏินิวตฺติฯ อนฺตรามคฺเค โจรา ปริยุฏฺฐาย สตฺถํ ปาปุณิํสุ, สตฺถิกา อิโต จิโต จ ปลายิํสุฯ โส ปน คหปติ อญฺญตรสฺมิํ คจฺเฉ กหาปเณ นิกฺขิปิตฺวา อวิทูเร นิลียิฯ โจรา ตํ คเหตฺวา ชีวิตา โวโรเปสุํฯ โส ธนโลเภน ตตฺเถว เปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ

วาณิชา สาวตฺถิํ คนฺตฺวา ตสฺส ธีตุยา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสุํฯ สา ปิตุ มรเณน อาชีวิกาภเยน จ อติวิย สญฺชาตโทมนสฺสา พาฬฺหํ ปริเทวิฯ อถ นํ โส ปิตุ สหาโย กุฏุมฺพิโก ‘‘ยถา นาม กุลาลภาชนํ สพฺพํ เภทนปริยนฺตํ, เอวเมว สตฺตานํ ชีวิตํ เภทนปริยนฺตํฯ