‘‘ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส, อนุโภมิ รตฺติํ อมานุสิํ;

ทิวา ปฏิหตาว กุกฺกุรา, อุปธาวนฺติ สมนฺตา ขาทิตุํฯ

[498]

‘‘เย จ เต สตตานุโยคิโน, ธุวํ ปยุตฺตา สุคตสฺส สาสเน;

มญฺญามิ เต อมตเมว เกวลํ, อธิคจฺฉนฺติ ปทํ อสงฺขต’’นฺติฯ –

ตมตฺถํ อาจิกฺขิฯ ตาสํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตนโยวฯ

ทุติยมิคลุทฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กูฏวินิจฺฉยิกเปตวตฺถุวณฺณนา

มาลี กิริฏี กายูรีติ อิทํ สตฺถริ เวฬุวเน วิหรนฺเต กูฏวินิจฺฉยิกเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ตทา พิมฺพิสาโร ราชา มาสสฺส ฉสุ ทิวเสสุ อุโปสถํ อุปวสติ, ตํ อนุวตฺตนฺตา พหู มนุสฺสา อุโปสถํ อุปวสนฺติฯ ราชา อตฺตโน สนฺติกํ อาคตาคเต มนุสฺเส ปุจฺฉติ – ‘‘กิํ ตุมฺเหหิ อุโปสโถ อุปวุตฺโถ, อุทาหุ น อุปวุตฺโถ’’ติ? ตตฺเรโก อธิกรเณ นิยุตฺตกปุริโส ปิสุณวาโจ เนกติโก ลญฺชคาหโก ‘‘น อุปวุตฺโถมฺหี’’ติ วตฺตุํ อสหนฺโต ‘‘อุปวุตฺโถมฺหิ, เทวา’’ติ อาหฯ อถ นํ ราชสมีปโต นิกฺขนฺตํ สหาโย อาห – ‘‘กิํ, สมฺม, อชฺช ตยา อุปวุตฺโถ’’ติ? ‘‘ภเยนาหํ, สมฺม, รญฺโญ สมฺมุขา เอวํ อโวจํ, นาหํ อุโปสถิโก’’ติฯ

อถ นํ สหาโย อาห – ‘‘ยทิ เอวํ อุปฑฺฒุโปสโถปิ ตาว เต อชฺช โหตุ, อุโปสถงฺคานิ สมาทิยาหี’’ติฯ

โส ตสฺส วจนํ ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา อภุตฺวาว มุขํ วิกฺขาเลตฺวา อุโปสถํ อธิฏฺฐาย รตฺติยํ วาสูปคโต ริตฺตาสยสมฺภูเตน พลววาตเหตุเกน สูเลน อุปจฺฉินฺนายุสงฺขาโร จุติอนนฺตรํ ปพฺพตกุจฺฉิยํ เวมานิกเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ โส หิ เอกรตฺติํ อุโปสถรกฺขณมตฺเตน วิมานํ ปฏิลภิ ทสกญฺญาสหสฺสปริวารํ มหติญฺจ ทิพฺพสมฺปตฺติํฯ กูฏวินิจฺฉยิกตาย ปน เปสุณิกตาย จ อตฺตโน ปิฏฺฐิมํสานิ สยเมว โอกฺกนฺติตฺวา ขาทติฯ ตํ อายสฺมา นารโท คิชฺชกูฏโต โอตรนฺโต ทิสฺวา –

[499]

‘‘มาลี กิริฏี กายูรี, คตฺตา เต จนฺทนุสฺสทา;

ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, สูริยวณฺโณว โสภสิฯ

[500]

‘‘อมานุสา ปาริสชฺชา, เย เตเม ปริจารกา;

ทส กญฺญาสหสฺสานิ, ยา เตมา ปริจาริกา;

ตา กมฺพุกายูรธรา, กญฺจนาเวฬภูสิตาฯ

[501]

‘‘มหานุภาโวสิ ตุวํ, โลมหํสนรูปวา;

ปิฏฺฐิมํสานิ อตฺตโน, สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสิฯ

[502]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺสกมฺมวิปาเกน, ปิฏฺฐิมํสานิ อตฺตโน;

สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสีติฯ

[503]

‘‘อตฺตโนหํ อนตฺถาย, ชีวโลเก อจาริสํ;

เปสุญฺญมุสาวาเทน, นิกติวญฺจนาย จฯ

[504]

‘‘ตตฺถาหํ ปริสํ คนฺตฺวา, สจฺจกาเล อุปฏฺฐิเต;

อตฺถํ ธมฺมํ นิรากตฺวา, อธมฺมมนุวตฺติสํฯ

[505]

‘‘เอวํ โส ขาทตตฺตานํ, โย โหติ ปิฏฺฐิมํสิโก;

ยถาหํ อชฺช ขาทามิ, ปิฏฺฐิมํสานิ อตฺตโนฯ

[506]

‘‘ตยิทํ ตยา นารท สามํ ทิฏฺฐํ, อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺยุํ;

มา เปสุณํ มา จ มุสา อภาณิ, มา โขสิ ปิฏฺฐิมํสิโก ตุว’’นฺติฯ –

เถโร จตูหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ, โสปิ ตสฺส จตูหิ คาถาหิ เอตมตฺถํ วิสฺสชฺเชสิฯ

[499] ตตฺถ มาลีติ มาลธารี, ทิพฺพปุปฺเผหิ ปฏิมณฺฑิโตติ อธิปฺปาโยฯ กิริฏีติ เวฐิตสีโสฯ กายูรีติ เกยูรวา, พาหาลงฺการปฏิมณฺฑิโตติ อตฺโถฯ คตฺตาติ สรีราวยวาฯ จนฺทนุสฺสทาติ จนฺทนสารานุลิตฺตาฯ สูริยวณฺโณว โสภสีติ พาลสูริยสทิสวณฺโณ เอว หุตฺวา วิโรจสิฯ ‘‘อรณวณฺณี ปภาสสี’’ติปิ ปาฬิ, อรณนฺติ อรณิเยหิ เทเวหิ สทิสวณฺโณ อริยาวกาโสติ อตฺโถฯ

[500] ปาริสชฺชาติ ปริสปริยาปนฺนา, อุปฏฺฐากาติ อตฺโถฯ ตุวนฺติ ตฺวํฯ โลมหํสนรูปวาติ ปสฺสนฺตานํ โลมหํสชนนรูปยุตฺโตฯ มหานุภาวตาสมงฺคิตาย เหตํ วุตฺตํฯ อุกฺกจฺจาติ อุกฺกนฺติตฺวา, ฉินฺทิตฺวาติ อตฺโถฯ

[503] อจาริสนฺติ อจริํ ปฏิปชฺชิํฯ เปสุญฺญมุสาวาเทนาติ เปสุญฺเญน เจว มุสาวาเทน จฯ นิกติวญฺจนาย จาติ นิกติยา วญฺจนาย จ ปติรูปทสฺสเนน ปเรสํ วิกาเรน วญฺจนาย จฯ

[504] สจฺจกาเลติ สจฺจํ วตฺตุํ ยุตฺตกาเลฯ อตฺถนฺติ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิเภทํ หิตํฯ ธมฺมนฺติ การณํ ญายํฯ นิรากตฺวาติ ฉฑฺเฑตฺวา ปหายฯ โสติ โย เปสุญฺญาทิํ อาจรติ, โส สตฺโตฯ เสสํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

กูฏวินิจฺฉยิกเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ธาตุวิวณฺณเปตวตฺถุวณฺณนา

อนฺตลิกฺขสฺมิํ ติฏฺฐนฺโตติ อิทํ ธาตุวิวณฺณเปตวตฺถุฯ ภควติ กุสินารายํ อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเน ยมกสาลานมนฺตเร ปรินิพฺพุเต ธาตุวิภาเค จ กเต ราชา อชาตสตฺตุ อตฺตนา ลทฺธธาตุภาคํ คเหตฺวา สตฺต วสฺสานิ สตฺต จ มาเส สตฺต จ ทิวเส พุทฺธคุเณ อนุสฺสรนฺโต อุฬารปูชํ ปวตฺเตสิฯ ตตฺถ อสงฺเขยฺยา อปฺปเมยฺยา มนุสฺสา จิตฺตานิ ปสาเทตฺวา สคฺคูปคา อเหสุํ, ฉฬาสีติมตฺตานิ ปน ปุริสสหสฺสานิ จิรกาลภาวิเตน อสฺสทฺธิเยน มิจฺฉาทสฺสเนน จ วิปลฺลตฺถจิตฺตา ปสาทนีเยปิ ฐาเน อตฺตโน จิตฺตานิ ปโทเสตฺวา เปเตสุ อุปฺปชฺชิํสุฯ ตสฺมิํเยว ราชคเห อญฺญตรสฺส วิภวสมฺปนฺนสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ภริยา ธีตา สุณิสา จ ปสนฺนจิตฺตา ‘‘ธาตุปูชํ กริสฺสามา’’ติ คนฺธปุปฺผาทีนิ คเหตฺวา ธาตุฏฺฐานํ คนฺตุํ อารทฺธาฯ โส กุฏุมฺพิโก ‘‘กิํ อฏฺฐิกานํ ปูชเนนา’’ติ ตา ปริภาเสตฺวา ธาตุปูชํ วิวณฺเณสิฯ ตาปิ ตสฺส วจนํ อนาทิยิตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา ธาตุปูชํ กตฺวา เคหํ อาคตา ตาทิเสน โรเคน อภิภูตา นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติํสุฯ โส ปน โกเธน อภิภูโต นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา เตน ปาปกมฺเมน เปเตสุ นิพฺพตฺติฯ

อเถกทิวสํ อายสฺมา มหากสฺสโป สตฺเตสุ อนุกมฺปาย ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขาสิ, ยถา มนุสฺสา เต เปเต ตา จ เทวตาโย ปสฺสนฺติฯ ตถา ปน กตฺวา เจติยงฺคเณ ฐิโต ตํ ธาตุวิวณฺณกํ เปตํ ตีหิ คาถาหิ ปุจฺฉิฯ ตสฺส โส เปโต พฺยากาสิ –

[507]

‘‘อนฺตลิกฺขสฺมิํ ติฏฺฐนฺโต, ทุคฺคนฺโธ ปูติ วายสิ;

มุขญฺจ เต กิมโย ปูติคนฺธํ, ขาทนฺติ กิํ กมฺมมกาสิ ปุพฺเพฯ

[508]

‘‘ตโต สตฺถํ คเหตฺวาน, โอกฺกนฺตนฺติ ปุนปฺปุนํ;

ขาเรน ปริปฺโผสิตฺวา, โอกฺกนฺตนฺติ ปุนปฺปุนํฯ

[509]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺสกมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสี’’ติฯ

[510]

‘‘อหํ ราชคเห รมฺเม, รมณีเย คิริพฺพเช;

อิสฺสโร ธนธญฺญสฺส, สุปหูตสฺส มาริสฯ

[511]

‘‘ตสฺสายํ เม ภริยา จ, ธีตา จ สุณิสา จ เม;

ตา มาลํ อุปฺปลญฺจาปิ, ปจฺจคฺฆญฺจ วิเลปนํ;

ถูปํ หรนฺติโย วาเรสิํ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยาฯ

[512]