5. ติโรกุฏฺฏเปตวตฺถุวณฺณนา

ติโรกุฏฺเฏสุ ติฏฺฐนฺตีติ อิทํ สตฺถา ราชคเห วิหรนฺโต สมฺพหุเล เปเต อารพฺภ กเถสิฯ

ตตฺรายํ วิตฺถารกถา – อิโต ทฺวานวุติกปฺเป กาสิ นาม นครํ อโหสิฯ ตตฺถ ชยเสโน นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิฯ ตสฺส สิริมา นาม เทวีฯ ตสฺสา กุจฺฉิยํ ผุสฺโส นาม โพธิสตฺโต นิพฺพตฺติตฺวา อนุปุพฺเพน สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุชฺฌิฯ ชยเสโน ราชา ‘‘มม ปุตฺโต มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา พุทฺโธ ชาโต, มยฺหเมว พุทฺโธ, มยฺหํ ธมฺโม, มยฺหํ สงฺโฆ’’ติ มมตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สพฺพกาลํ สยเมว อุปฏฺฐหติ, น อญฺเญสํ โอกาสํ เทติฯ

ภควโต กนิฏฺฐภาตโร เวมาติกา ตโย ภาตโร จินฺเตสุํ – ‘‘พุทฺธา นาม สพฺพโลก หิตตฺถาย อุปฺปชฺชนฺติ, น เอกสฺเสว อตฺถายฯ อมฺหากญฺจ ปิตา อญฺเญสํ โอกาสํ น เทติฯ กถํ นุ โข มยํ ลเภยฺยาม ภควนฺตํ อุปฏฺฐาตุํ ภิกฺขุสงฺฆญฺจา’’ติ? เตสํ เอตทโหสิ – ‘‘หนฺท มยํ กิญฺจิ อุปายํ กโรมา’’ติฯ เต ปจฺจนฺตํ กุปิตํ วิย การาเปสุํฯ ตโต ราชา ‘‘ปจฺจนฺโต กุปิโต’’ติ สุตฺวา ตโยปิ ปุตฺเต ปจฺจนฺตํ วูปสเมตุํ เปเสสิฯ เต คนฺตฺวา วูปสเมตฺวา อาคตาฯ ราชา ตุฏฺโฐ วรํ อทาสิ ‘‘ยํ อิจฺฉถ, ตํ คณฺหถา’’ติฯ เต ‘‘มยํ ภควนฺตํ อุปฏฺฐาตุํ อิจฺฉามา’’ติ อาหํสุฯ ราชา ‘‘เอตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ คณฺหถา’’ติ อาหฯ เต ‘‘มยํ อญฺเญน อนตฺถิกา’’ติ อาหํสุฯ เตน หิ ปริจฺเฉทํ กตฺวา คณฺหถาติฯ เต สตฺต วสฺสานิ ยาจิํสุฯ ราชา น อทาสิฯ เอวํ ‘‘ฉ, ปญฺจ, จตฺตาริ, ตีณิ, ทฺเว, เอกํ, สตฺต มาเส, ฉ, ปญฺจ, จตฺตาโร’’ติ วตฺวา ยาว เตมาสํ ยาจิํสุฯ ตทา ราชา ‘‘คณฺหถา’’ติ อทาสิฯ

เต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ – ‘‘อิจฺฉาม มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ เตมาสํ อุปฏฺฐาตุํ, อธิวาเสตุ โน, ภนฺเต, ภควา อิมํ เตมาสํ วสฺสาวาส’’นฺติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ เต ตโย อตฺตโน ชนปเท นิยุตฺตกปุริสสฺส เลขํ เปเสสุํ ‘‘อิมํ เตมาสํ อมฺเหหิ ภควา อุปฏฺฐาตพฺโพ, วิหารํ อาทิํ กตฺวา สพฺพํ ภควโต อุปฏฺฐานสมฺภารํ สมฺปาเทหี’’ติฯ โส สพฺพํ สมฺปาเทตฺวา ปฏิเปเสสิฯ