ตหิํ เวทนียนฺติ ตสฺมิํ วิมาเน ตาย สทฺธิํ เวทิตพฺพสุขวิปากํ กุสลกมฺมํฯ สหพฺยตนฺติ สหภาวํฯ โส มาณโว ตสฺสา สหพฺยตํ อุปปชฺชีติ โยชนาฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

เอวํ เตสุ ตตฺถ จิรกาลํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺเตสุ ปุริโส กมฺมสฺส ปริกฺขเยน กาลมกาสิ, อิตฺถี ปน อตฺตโน ปุญฺญกมฺมสฺส เขตฺตงฺคตภาเวน เอกํ พุทฺธนฺตรํ ตตฺถ ปริปุณฺณํ กตฺวา วสิฯ อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุกฺกเมน เชตวเน วิหรนฺเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอกทิวสํ ปพฺพตจาริกํ จรมาโน ตํ วิมานญฺจ วิมานเปติญฺจ ทิสฺวา ‘‘เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสร’’นฺติอาทิกาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิฯ สา จสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพํ อตฺตโน ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ตํ สุตฺวา เถโร สาวตฺถิํ อาคนฺตฺวา ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ ตํ สุตฺวา มหาชโน ทานาทิปุญฺญธมฺมนิรโต อโหสีติฯ

รถการเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ภุสเปตวตฺถุวณฺณนา

ภุสานิ เอโก สาลิํ ปุนาปโรติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต จตฺตาโร เปเต อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก เอโก กูฏวาณิโช กูฏมานาทีหิ ชีวิกํ กปฺเปสิฯ โส สาลิปลาเป คเหตฺวา ตมฺพมตฺติกาย ปริภาเวตฺวา ครุตเร กตฺวา รตฺตสาลิหิ สทฺธิํ มิสฺเสตฺวา วิกฺกิณิฯ ตสฺส ปุตฺโต ‘‘ฆรํ อาคตานํ มม มิตฺตสุหชฺชานํ สมฺมานํ น กโรตี’’ติ กุปิโต ยุคจมฺมํ คเหตฺวา มาตุสีเส ปหารมทาสิฯ ตสฺส สุณิสา สพฺเพสํ อตฺถาย ฐปิตมํสํ โจริกาย ขาทิตฺวา ปุน เตหิ อนุยุญฺชิยมานา ‘‘สเจ มยา ตํ มํสํ ขาทิตํ, ภเว ภเว อตฺตโน ปิฏฺฐิมํสํ กนฺติตฺวา ขาเทยฺย’’นฺติ สปถมกาสิฯ ภริยา ปนสฺส กิญฺจิเทว อุปกรณํ ยาจนฺตานํ ‘‘นตฺถี’’ติ วตฺวา เตหิ นิปฺปีฬิยมานา ‘‘สเจ สนฺตํ นตฺถีติ วทามิ, ชาตชาตฏฺฐาเน คูถภกฺขา ภเวยฺย’’นฺติ มุสาวาเทน สปถมกาสิฯ

เต จตฺตาโรปิ ชนา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา วิญฺฌาฏวิยํ เปตา หุตฺวา นิพฺพตฺติํสุฯ ตตฺถ กูฏวาณิโช กมฺมผเลน ปชฺชลนฺตํ ภุสํ อุโภหิ หตฺเถหิ คเหตฺวา อตฺตโน มตฺถเก อากิริตฺวา มหาทุกฺขํ อนุภวติ, ตสฺส ปุตฺโต อโยมเยหิ มุคฺคเรหิ สยเมว อตฺตโน สีสํ ภินฺทิตฺวา อนปฺปกํ ทุกฺขํ ปจฺจนุโภติฯ ตสฺส สุณิสา กมฺมผเลน สุนิสิเตหิ อติวิย วิปุลายเตหิ นเขหิ อตฺตโน ปิฏฺฐิมํสานิ กนฺติตฺวา ขาทนฺตี อปริมิตํ ทุกฺขํ อนุภวติ, ตสฺส ภริยาย สุคนฺธํ สุวิสุทฺธํ อปคตกาฬกํ สาลิภตฺตํ อุปนีตมตฺตเมว นานาวิธกิมิกุลากุลํ ปรมทุคฺคนฺธเชคุจฺฉํ คูถํ สมฺปชฺชติ, ตํ สา อุโภหิ หตฺเถหิ ปริคฺคเหตฺวา ภุญฺชนฺตี มหาทุกฺขํ ปฏิสํเวเทติฯ

เอวํ เตสุ จตูสุ ชเนสุ เปเตสุ นิพฺพตฺติตฺวา มหาทุกฺขํ อนุภวนฺเตสุ อายสฺมา มหาโมคฺคลาโน ปพฺพตจาริกํ จรนฺโต เอกทิวสํ ตํ ฐานํ คโตฯ เต เปเต ทิสฺวา –

[447]

‘‘ภุสานิ เอโก สาลิํ ปุนาปโร, อยญฺจ นารี สกมํสโลหิตํ;

ตุวญฺจ คูถํ อสุจิํ อกนฺตํ, ปริภุญฺชสิ กิสฺส อยํ วิปาโก’’ติฯ –

อิมาย คาถาย เตหิ กตกมฺมํ ปุจฺฉิฯ ตตฺถ ภุสานีติ ปลาปานิฯ เอโกติ เอกโกฯ สาลินฺติ สาลิโนฯ สามิอตฺเถ เหตํ อุปโยควจนํ, สาลิโน ปลาปานิ ปชฺชลนฺตานิ อตฺตโน สีเส อวกิรตีติ อธิปฺปาโยฯ ปุนาปโรติ ปุน อปโรฯ โย หิ โส มาตุสีสํ ปหริ, โส อโยมุคฺคเรหิ อตฺตโน สีสํ ปหริตฺวา สีสเภทํ ปาปุณาติ, ตํ สนฺธาย วทติฯ สกมํสโลหิตนฺติ อตฺตโน ปิฏฺฐิมํสํ โลหิตญฺจ ปริภุญฺชตีติ โยชนาฯ อกนฺตนฺติ อมนาปํ เชคุจฺฉํฯ กิสฺส อยํ วิปาโกติ กตมสฺส ปาปกมฺมสฺส อิทํ ผลํ, ยํ อิทานิ ตุมฺเหหิ ปจฺจนุภวียตีติ อตฺโถฯ

เอวํ เถเรน เตหิ กตกมฺเม ปุจฺฉิเต กูฏวาณิชสฺส ภริยา สพฺเพหิ เตหิ กตกมฺมํ อาจิกฺขนฺตี –

[448]

‘‘อยํ ปุเร มาตรํ หิํสติ, อยํ ปน กูฏวาณิโช;

อยํ มํสานิ ขาทิตฺวา, มุสาวาเทน วญฺเจติฯ

[449]

‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, อคารินี สพฺพกุลสฺส อิสฺสรา;

สนฺเตสุ ปริคุหามิ, มา จ กิญฺจิ อิโต อทํฯ

[450]

‘‘มุสาวาเทน ฉาเทมิ, นตฺถิ เอตํ มม เคเห;

สเจ สนฺตํ นิคุหามิ, คูโถ เม โหตุ โภชนํฯ

[451]

‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, มุสาวาทสฺส จูภยํ;

สุคนฺธํ สาลิโน ภตฺตํ, คูถํ เม ปริวตฺตติฯ

[452]

‘‘อวญฺฌานิ จ กมฺมานิ, น หิ กมฺมํ วินสฺสติ;

ทุคฺคนฺธํ กิมินํ มีฬฺหํ, ภุญฺชามิ จ ปิวามิ จา’’ติฯ – คาถา อภาสิ;

[448] ตตฺถ อยนฺติ ปุตฺตํ ทสฺเสนฺติ วทติฯ หิํสตีติ ถาเมน ปริพาเธติ, มุคฺคเรน ปหรตีติ อตฺโถฯ กูฏวาณิโชติ ขลวาณิโช, วญฺจนาย วณิชฺชการโกติ อตฺโถ ฯ มํสานิ ขาทิตฺวาติ ปเรหิ สาธารณมํสํ ขาทิตฺวา ‘‘น ขาทามี’’ติ มุสาวาเทน เต วญฺเจติฯ

[449-50] อคารินีติ เคหสามินีฯ สนฺเตสูติ วิชฺชมาเนสฺเวว ปเรหิ ยาจิตอุปกรเณสุฯ ปริคุหามีติ ปฏิจฺฉาเทสิํฯ กาลวิปลฺลาเสน เหตํ วุตฺตํฯ มา จ กิญฺจิ อิโต อทนฺติ อิโต มม สนฺตกโต กิญฺจิมตฺตมฺปิ อตฺถิกสฺส ปรสฺส น อทาสิํฯ ฉาเทมิติ ‘‘นตฺถิ เอตํ มม เคเห’’ติ มุสาวาเทน ฉาเทสิํฯ

[451-2] คูถํ เม ปริวตฺตตีติ สุคนฺธํ สาลิภตฺตํ มยฺหํ กมฺมวเสน คูถภาเวน ปริวตฺตติ ปริณมติฯ อวญฺฌานีติ อโมฆานิ อนิปฺผลานิฯ น หิ กมฺมํ วินสฺสตีติ ยถูปจิตํ กมฺมํ ผลํ อทตฺวา น หิ วินสฺสติฯ

กิมินนฺติ กิมิวนฺตํ สญฺชาตกิมิกุลํฯ มีฬฺหนฺติ คูถํฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมวฯ

เอวํ เถโร ตสฺสา เปติยา วจนํ สุตฺวา ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

ภุสเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. กุมารเปตวตฺถุวณฺณนา

อจฺเฉรรูปํ สุคตสฺส ญาณนฺติ อิทํ กุมารเปตวตฺถุฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? สาวตฺถิยํ กิร พหู อุปาสกา ธมฺมคณา หุตฺวา นคเร มหนฺตํ มณฺฑปํ กาเรตฺวา ตํ นานาวณฺเณหิ วตฺเถหิ อลงฺกริตฺวา กาลสฺเสว สตฺถารํ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ นิมนฺเตตฺวา มหารหวรปจฺจตฺถรณตฺถเตสุ อาสเนสุ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา คนฺธปุปฺผาทีหิ ปูเชตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตนฺติฯ ตํ ทิสฺวา อญฺญตโร มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตจิตฺโต ปุริโส ตํ สกฺการํ อสหมาโน เอวมาห – ‘‘วรเมตํ สพฺพํ สงฺการกูเฏ ฉฑฺฑิตํ, น ตฺเวว อิเมสํ มุณฺฑกานํ ทินฺน’’นฺติฯ ตํ สุตฺวา อุปาสกา สํวิคฺคมานสา ‘‘ภาริยํ วต อิมินา ปุริเสน ปาปํ ปสุตํ, เยน เอวํ พุทฺธปฺปมุเข ภิกฺขุสงฺเฆ อปรทฺธ’’นฺติ ตมตฺถํ ตสฺส มาตุยา อาโรเจตฺวา ‘‘คจฺฉ, ตฺวํ สสาวกสงฺฆํ ภควนฺตํ ขมาเปหี’’ติ อาหํสุฯ สา ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ปุตฺตํ สนฺตชฺเชนฺตี สญฺญาเปตฺวา ภควนฺตํ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา ปุตฺเตน กตอจฺจยํ เทเสนฺตี ขมาเปตฺวา ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ สตฺตาหํ ยาคุทาเนน ปูชํ อกาสิฯ ตสฺสา ปุตฺโต นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา กิลิฏฺฐกมฺมูปชีวินิยา คณิกาย กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺติฯ สา จ นํ ชาตมตฺตํเยว ‘‘ทารโก’’ติ ญตฺวา สุสาเน ฉฑฺฑาเปสิฯ โส ตตฺถ อตฺตโน ปุญฺญพเลเนว คหิตารกฺโข เกนจิ อนุปทฺทุโต มาตุ-องฺเก วิย สุขํ สุปิฯ เทวตา ตสฺส อารกฺขํ คณฺหิํสูติ จ วทนฺติฯ