เมนู

เถโร ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา ‘‘ยถา อิเม เอตรหิ, เอวํ ตฺวมฺปิ อิโต อนนฺตราตีเต อตฺตภาเว เปโต หุตฺวา มหาทุกฺขํ อนุภวี’’ติ วตฺวา เถเรน ยาจิโต สุตฺตเปตวตฺถุํ กเถตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ ตํ สุตฺวา มหาชโน สญฺชาตสํเวโค ทานสีลาทิปุญฺญกมฺมนิรโต อโหสีติฯ

สาณวาสิตฺเถรเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. รถการเปติวตฺถุวณฺณนา

เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสรนฺติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อญฺญตรํ เปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล อญฺญตรา อิตฺถี สีลาจารสมฺปนฺนา กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน สาสเน อภิปฺปสนฺนา สุวิภตฺตวิจิตฺรภิตฺติถมฺภโสปานภูมิตลํ อติวิย ทสฺสนียํ เอกํ อาวาสํ กตฺวา ตตฺถ ภิกฺขู นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน อาหาเรน ปริวิสิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิยฺยาเทสิฯ สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา อญฺญสฺส ปาปกมฺมสฺส วเสน หิมวติ ปพฺพตราเช รถการทหํ นิสฺสาย วิมานเปตี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา สงฺฆสฺส อาวาสทานปุญฺญานุภาเวน สพฺพรตนมยํ อุฬารํ อติวิย สมนฺตโต ปาสาทิกํ มโนหรํ รมณียํ โปกฺขรณิยํ นนฺทนวนสทิสํ อุปโสภิตํ วิมานํ นิพฺพตฺติ, สยญฺจ สุวณฺณวณฺณา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา อโหสิฯ

สา ตตฺถ ปุริเสหิ วินาว ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺตี วิหรติฯ ตสฺสา ตตฺถ ทีฆรตฺตํ นิปฺปุริสาย วสนฺติยา อนภิรติ อุปฺปนฺนาฯ สา อุกฺกณฺฐิตา หุตฺวา ‘‘อตฺเถโส อุปาโย’’ติ จินฺเตตฺวา ทิพฺพานิ อมฺพปกฺกานิ นทิยํ ปกฺขิปติฯ สพฺพํ กณฺณมุณฺฑเปติวตฺถุสฺมิํ อาคตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อิธ ปน พาราณสิวาสี เอโก มาณโว คงฺคาย เตสุ เอกํ อมฺพผลํ ทิสฺวา ตสฺส ปภวํ คเวสนฺโต อนุกฺกเมน ตํ ฐานํ คนฺตฺวา นทิํ ทิสฺวา ตทนุสาเรน ตสฺสา วสนฏฺฐานํ คโตฯ

สา ตํ ทิสฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ เนตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺตี นิสีทิฯ โส ตสฺสา วสนฏฺฐานสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ปุจฺฉนฺโต –

[439]

‘‘เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, วิมานมารุยฺห อเนกจิตฺตํ;

ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว, ปถทฺธนิ ปนฺนรเสว จนฺโทฯ

[440]

‘‘วณฺโณ จ เต กนกสฺส สนฺนิโภ, อุตฺตตฺตรูโป ภุส ทสฺสเนยฺโย;

ปลฺลงฺกเสฏฺเฐ อตุเล นิสินฺนา, เอกา ตุวํ นตฺถิ จ ตุยฺห สามิโกฯ

[441]

‘‘อิมา จ เต โปกฺขรณี สมนฺตา, ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกา;

สุวณฺณจุณฺเณหิ สมนฺตโมตฺถตา, น ตตฺถ ปงฺโก ปณโก จ วิชฺชติฯ

[442]

‘‘หํสา จิเม ทสฺสนียา มโนรมา, อุทกสฺมิมนุปริยนฺติ สพฺพทา;

สมยฺย วคฺคูปนทนฺติ สพฺเพ, พินฺทุสฺสรา ทุนฺทุภีนํว โฆโสฯ

[443]

‘‘ททฺทลฺลมานา ยสสา ยสสฺสินี, นาวาย จ ตฺวํ อวลมฺพ ติฏฺฐสิ;

อาฬารปมฺเห หสิเต ปิยํวเท, สพฺพงฺคกลฺยาณิ ภุสํ วิโรจสิฯ

[444]

‘‘อิทํ วิมานํ วิรชํ สเม ฐิตํ, อุยฺยานวนฺตํ รตินนฺทิวฑฺฒนํ;

อิจฺฉามหํ นาริ อโนมทสฺสเน, ตยา สห นนฺทเน อิธ โมทิตุ’’นฺติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

[439] ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ วิมาเนฯ อจฺฉสีติ อิจฺฉิติจฺฉิตกาเล นิสีทสิฯ เทวีติ ตํ อาลปติฯ มหานุภาเวติ มหตา ทิพฺพานุภาเวน สมนฺนาคเตฯ ปถทฺธนีติ อตฺตโน ปถภูเต อทฺธนิ, คคนตลมคฺเคติ อตฺโถฯ ปนฺนรเสว จนฺโทติ ปุณฺณมาสิยํ ปริปุณฺณมณฺฑโล จนฺโท วิย วิชฺโชตมานาติ อตฺโถฯ

[440] วณฺโณ จ เต กนกสฺส สนฺนิโภติ ตว วณฺโณ จ อุตฺตตฺตสิงฺคีสุวณฺเณน สทิโส อติวิย มโนหโรฯ เตนาห ‘‘อุตฺตตฺตรูโป ภุส ทสฺสเนยฺโย’’ติฯ อตุเลติ มหารเหฯ อตุเลติ วา เทวตาย อาลปนํ, อสทิสรูเปติ อตฺโถฯ นตฺถิ จ ตุยฺห สามิโกติ ตุยฺหํ สามิโก จ นตฺถิฯ

[441] ปหูตมลฺยาติ กมลกุวลยาทิพหุวิธกุสุมวติโย สุวณฺณจุณฺเณหีติ สุวณฺณวาลุกาหิฯ สมนฺตโมตฺถตาติ สมนฺตโต โอกิณฺณาฯ ตตฺถาติ ตาสุ โปกฺขรณีสุฯ ปงฺโก ปณโก จาติ กทฺทโม วา อุทกปิจฺฉิลฺโล วา น วิชฺชติฯ

[442] หํสา จิเม ทสฺสนียา มโนรมาติ อิเม หํสา จ ทสฺสนสุขา มโนรมา จฯ อนุปริยนฺตีติ อนุวิจรนฺติฯ สพฺพทาติ สพฺเพสุ อุตูสุฯ สมยฺยาติ สงฺคมฺมฯ วคฺคูติ มธุรํฯ อุปนทนฺตีติ วิกูชนฺติฯ พินฺทุสฺสราติ อวิสฏสฺสรา สมฺปิณฺฑิตสฺสราฯ ทุนฺทุภีนํว โฆโสติ วคฺคุพินฺทุสฺสรภาเวน ทุนฺทุภีนํ วิย ตว โปกฺขรณิยํ หํสานํ โฆโสติ อตฺโถฯ

[443] ททฺทลฺลมานาติ อติวิย อภิชลนฺตีฯ ยสสาติ เทวิทฺธิยาฯ นาวายาติ โทณิยํฯ โปกฺขรณิยญฺหิ ปทุมินิยํ สุวณฺณนาวาย มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา อุทกกีฬํ กีฬนฺติํ เปติํ ทิสฺวา เอวมาหฯ อวลมฺพาติ อวลมฺพิตฺวา อปสฺเสนํ อปสฺสายฯ ติฏฺฐสีติ อิทํ ฐานสทฺทสฺส คตินิวตฺติ อตฺถตฺตา คติยา ปฏิกฺเขปวจนํฯ ‘‘นิสชฺชสี’’ติ วา ปาโฐ, นิสีทสิจฺเจวสฺส อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อาฬารปมฺเหติ เวลฺลิตทีฆนีลปขุเมฯ หสิเตติ หสิตมหาหสิตมุเขฯ ปิยํวเทติ ปิยภาณินีฯ สพฺพงฺคกลฺยาณีติ สพฺเพหิ องฺเคหิ สุนฺทเร, โสภนสพฺพงฺคปจฺจงฺคีติ อตฺโถฯ วิโรจสีติ วิราเชสิฯ

[444] วิรชนฺติ วิคตรชํ นิทฺโทสํฯ สเม ฐิตนฺติ สเม ภูมิภาเค ฐิตํ, จตุรสฺสโสภิตตาย วา สมภาเค ฐิตํ, สมนฺตภทฺทกนฺติ อตฺโถฯ อุยฺยานวนฺตนฺติ นนฺทนวนสหิตํฯ รตินนฺทิวฑฺฒนนฺติ รติญฺจ นนฺทิญฺจ วฑฺเฒตีติ รตินนฺทิวฑฺฒนํ, สุขสฺส จ ปีติยา จ สํวฑฺฒนนฺติ อตฺโถฯ นารีติ ตสฺสา อาลปนํฯ อโนมทสฺสเนติ ปริปุณฺณองฺคปจฺจงฺคตาย อนินฺทิตทสฺสเนฯ นนฺทเนติ นนฺทนกเรฯ อิธาติ นนฺทนวเน, วิมาเน วาฯ โมทิตุนฺติ อภิรมิตุํ อิจฺฉามีติ โยชนาฯ

เอวํ เตน มาณเวน วุตฺเต สา วิมานเปติเทวตา ตสฺส ปฏิวจนํ เทนฺตี –

[445]

‘‘กโรหิ กมฺมํ อิธ เวทนียํ, จิตฺตญฺจ เต อิธ นิหิตํ ภวตุ;

กตฺวาน กมฺมํ อิธ เวทนียํ, เอวํ มมํ ลจฺฉสิ กามกามินิ’’นฺติฯ –

คาถมาหฯ ตตฺถ กโรหิ กมฺมํ อิธ เวทนียนฺติ อิธ อิมสฺมิํ ทิพฺพฏฺฐาเน วิปจฺจนกํ วิปากทายกํ กุสลกมฺมํ กโรหิ ปสเวยฺยาสิฯ อิธ นิหิตนฺติ อิธูปนีตํ, ‘‘อิธ นินฺน’’นฺติ วา ปาโฐ, อิมสฺมิํ ฐาเน นินฺนํ โปณํ ปพฺภารํ ตว จิตฺตํ ภวตุ โหตุฯ มมนฺติ มํฯ ลจฺฉสีติ ลภิสฺสสิฯ

โส มาณโว ตสฺสา วิมานเปติยา วจนํ สุตฺวา ตโต มนุสฺสปถํ คโต ตตฺถ จิตฺตํ ปณิธาย ตชฺชํ ปุญฺญกมฺมํ กตฺวา นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺติ ตสฺสา เปติยา สหพฺยตํฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺตา สงฺคีติการา –

[446]

‘‘สาธูติ โส ตสฺสา ปฏิสฺสุณิตฺวา,

อกาสิ กมฺมํ ตหิํ เวทนียํ;

กตฺวาน กมฺมํ ตหิํ เวทนียํ,

อุปปชฺชิ โส มาณโว ตสฺสา สหพฺยต’’นฺติฯ –

โอสานคาถมาหํสุฯ ตตฺถ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉเน นิปาโตฯ ตสฺสาติ ตสฺสา วิมานเปติยาฯ ปฏิสฺสุณิตฺวาติ ตสฺสา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวาฯ

ตหิํ เวทนียนฺติ ตสฺมิํ วิมาเน ตาย สทฺธิํ เวทิตพฺพสุขวิปากํ กุสลกมฺมํฯ สหพฺยตนฺติ สหภาวํฯ โส มาณโว ตสฺสา สหพฺยตํ อุปปชฺชีติ โยชนาฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

เอวํ เตสุ ตตฺถ จิรกาลํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺเตสุ ปุริโส กมฺมสฺส ปริกฺขเยน กาลมกาสิ, อิตฺถี ปน อตฺตโน ปุญฺญกมฺมสฺส เขตฺตงฺคตภาเวน เอกํ พุทฺธนฺตรํ ตตฺถ ปริปุณฺณํ กตฺวา วสิฯ อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุกฺกเมน เชตวเน วิหรนฺเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอกทิวสํ ปพฺพตจาริกํ จรมาโน ตํ วิมานญฺจ วิมานเปติญฺจ ทิสฺวา ‘‘เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสร’’นฺติอาทิกาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิฯ สา จสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพํ อตฺตโน ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ตํ สุตฺวา เถโร สาวตฺถิํ อาคนฺตฺวา ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ ตํ สุตฺวา มหาชโน ทานาทิปุญฺญธมฺมนิรโต อโหสีติฯ

รถการเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ภุสเปตวตฺถุวณฺณนา

ภุสานิ เอโก สาลิํ ปุนาปโรติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต จตฺตาโร เปเต อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก เอโก กูฏวาณิโช กูฏมานาทีหิ ชีวิกํ กปฺเปสิฯ โส สาลิปลาเป คเหตฺวา ตมฺพมตฺติกาย ปริภาเวตฺวา ครุตเร กตฺวา รตฺตสาลิหิ สทฺธิํ มิสฺเสตฺวา วิกฺกิณิฯ ตสฺส ปุตฺโต ‘‘ฆรํ อาคตานํ มม มิตฺตสุหชฺชานํ สมฺมานํ น กโรตี’’ติ กุปิโต ยุคจมฺมํ คเหตฺวา มาตุสีเส ปหารมทาสิฯ ตสฺส สุณิสา สพฺเพสํ อตฺถาย ฐปิตมํสํ โจริกาย ขาทิตฺวา ปุน เตหิ อนุยุญฺชิยมานา ‘‘สเจ มยา ตํ มํสํ ขาทิตํ, ภเว ภเว อตฺตโน ปิฏฺฐิมํสํ กนฺติตฺวา ขาเทยฺย’’นฺติ สปถมกาสิฯ ภริยา ปนสฺส กิญฺจิเทว อุปกรณํ ยาจนฺตานํ ‘‘นตฺถี’’ติ วตฺวา เตหิ นิปฺปีฬิยมานา ‘‘สเจ สนฺตํ นตฺถีติ วทามิ, ชาตชาตฏฺฐาเน คูถภกฺขา ภเวยฺย’’นฺติ มุสาวาเทน สปถมกาสิฯ