เมนู

[329] ตตฺถ วิเจยฺยาติ วิจินิตฺวา, ปุญฺญกฺเขตฺตํ ปญฺญาย อุปปริกฺขิตฺวาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ตยิทํ องฺกุรเปตวตฺถุ สตฺถารา ตาวติํสภวเน ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ ปุรโต ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติวิภาวนตฺถํ ‘‘มหาทานํ ตยา ทินฺน’’นฺติอาทินา อตฺตนา สมุฏฺฐาปิตํ, ตตฺถ ตโย มาเส อภิธมฺมํ เทเสตฺวา มหาปวารณาย เทวคณปริวุโต เทวเทโว เทวโลกโต สงฺกสฺสนครํ โอตริตฺวา อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ ปตฺวา เชตวเน วิหรนฺโต จตุปริสมชฺเฌ ทกฺขิเณยฺยสมฺปตฺติวิภาวนตฺถเมว ‘‘ยสฺส อตฺถาย คจฺฉามา’’ติอาทินา วิตฺถารโต เทเสตฺวา จตุสจฺจกถาย เทสนาย กูฏํ คณฺหิฯ เทสนาวสาเน เตสํ อเนกโกฏิปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

องฺกุรเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อุตฺตรมาตุเปติวตฺถุวณฺณนา

ทิวาวิหารคตํ ภิกฺขุนฺติ อิทํ อุตฺตรมาตุเปติวตฺถุฯ ตตฺรายํ อตฺถวิภาวนา – สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ปฐมมหาสงฺคีติยา ปวตฺติตาย อายสฺมา มหากจฺจายโน ทฺวาทสหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ โกสมฺพิยา อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ อรญฺญายตเน วิหาสิฯ เตน จ สมเยน รญฺโญ อุเทนสฺส อญฺญตโร อมจฺโจ กาลมกาสิ, เตน จ ปุพฺเพ นคเร กมฺมนฺตา อธิฏฺฐิตา อเหสุํฯ อถ ราชา ตสฺส ปุตฺตํ อุตฺตรํ นาม มาณวํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘ตฺวญฺจ ปิตรา อธิฏฺฐิเต กมฺมนฺเต สมนุสาสา’’ติ เตน ฐิตฏฺฐาเน ฐเปสิฯ

โส จ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกทิวสํ นครปฏิสงฺขรณิยานํ ทารูนํ อตฺถาย วฑฺฒกิโย คเหตฺวา อรญฺญํ คโตฯ ตตฺถ อายสฺมโต มหากจฺจายนตฺเถรสฺส วสนฏฺฐานํ อุปคนฺตฺวา เถรํ ตตฺถ ปํสุกูลจีวรธรํ วิวิตฺตํ นิสินฺนํ ทิสฺวา อิริยาปเถเยว ปสีทิตฺวา กตปฏิสนฺถาโร วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เถโร ตสฺส ธมฺมํ กเถสิฯ

โส ธมฺมํ สุตฺวา รตนตฺตเย สญฺชาตปฺปสาโท สรเณสุ ปติฏฺฐาย เถรํ นิมนฺเตสิ – ‘‘อธิวาเสถ เม, ภนฺเต, สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขูหิ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ อธิวาเสสิ เถโร ตุณฺหีภาเวนฯ โส ตโต นิกฺขมิตฺวา นครํ คนฺตฺวา อญฺเญสํ อุปาสกานํ อาจิกฺขิ – ‘‘เถโร มยา สฺวาตนาย นิมนฺติโต, ตุมฺเหหิปิ มม ทานคฺคํ อาคนฺตพฺพ’’นฺติฯ

โส ทุติยทิวเส กาลสฺเสว ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา กาลํ อาโรจาเปตฺวา สทฺธิํ ภิกฺขูหิ อาคจฺฉนฺตสฺส เถรสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา วนฺทิตฺวา ปุรกฺขตฺวา เคหํ ปเวเสสิฯ อถ มหารหกปฺปิยปจฺจตฺถรณอตฺถเตสุ อาสเนสุ เถเร จ ภิกฺขูสุ จ นิสินฺเนสุ คนฺธปุปฺผธูเปหิ ปูชํ กตฺวา ปณีเตน อนฺนปาเนน เต สนฺตปฺเปตฺวา สญฺชาตปฺปสาโท กตญฺชลี อนุโมทนํ สุณิตฺวา กตภตฺตานุโมทเน เถเร คจฺฉนฺเต ปตฺตํ คเหตฺวา อนุคจฺฉนฺโต นครโต นิกฺขมิตฺวา ปฏินิวตฺตนฺโต ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเหหิ นิจฺจํ มม เคหํ ปวิสิตพฺพ’’นฺติ ยาจิตฺวา เถรสฺส อธิวาสนํ ญตฺวา นิวตฺติฯ เอวํ โส เถรํ อุปฏฺฐหนฺโต ตสฺส โอวาเท ปติฏฺฐาย โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ, วิหารญฺจ กาเรสิ, สพฺเพ จ อตฺตโน ญาตเก สาสเน อภิปฺปสนฺเน อกาสิฯ

มาตา ปนสฺส มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตจิตฺตา หุตฺวา เอวํ ปริภาสิ – ‘‘ยํ ตฺวํ มม อนิจฺฉนฺติยา เอว สมณานํ อนฺนปานํ เทสิ, ตํ เต ปรโลเก โลหิตํ สมฺปชฺชตู’’ติฯ เอกํ ปน โมรปิญฺฉกลาปํ วิหารมหทิวเส ทิยฺยมานํ อนุชานิฯ สา กาลํ กตฺวา เปตโยนิยํ อุปฺปชฺชิ, โมรปิญฺฉกลาปทานานุโมทเนน ปนสฺสา เกสา นีลา สินิทฺธา เวลฺลิตคฺคา สุขุมา ทีฆา จ อเหสุํฯ สา ยทา คงฺคานทิํ ‘‘ปานียํ ปิวิสฺสามี’’ติ โอตรติ, ตทา นที โลหิตปูรา โหติฯ สา ปญฺจปณฺณาส วสฺสานิ ขุปฺปิปาสาภิภูตา วิจริตฺวา เอกทิวสํ กงฺขาเรวตตฺเถรํ คงฺคาย ตีเร ทิวาวิหารํ นิสินฺนํ ทิสฺวา อตฺตานํ อตฺตโน เกเสหิ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ปานียํ ยาจิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ –

[331]

‘‘ทิวาวิหารคตํ ภิกฺขุํ, คงฺคาตีเร นิสินฺนกํ;

ตํ เปตี อุปสงฺกมฺม, ทุพฺพณฺณา ภีรุทสฺสนาฯ

[332]

‘‘เกสา จสฺสา อติทีฆา, ยาวภูมาวลมฺพเร;

เกเสหิ สา ปฏิจฺฉนฺนา, สมณํ เอตทพฺรวี’’ติฯ –

อิมา ทฺเว คาถา สงฺคีติการเกหิ อิธ อาทิโต ฐปิตาฯ

ตตฺถ ภีรุทสฺสนาติ ภยานกทสฺสนาฯ ‘‘รุทฺททสฺสนา’’ติ วา ปาโฐ, พีภจฺฉภาริยทสฺสนาติ อตฺโถฯ ยาวภูมาวลมฺพเรติ ยาว ภูมิ, ตาว โอลมฺพนฺติฯ ปุพฺเพ ‘‘ภิกฺขุ’’นฺติ จ ปจฺฉา ‘‘สมณ’’นฺติ จ กงฺขาเรวตตฺเถรเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ

สา ปน เปตี เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปานียํ ยาจนฺตี –

[333]

‘‘ปญฺจปณฺณาส วสฺสานิ, ยโต กาลกตา อหํ;

นาภิชานามิ ภุตฺตํ วา, ปีตํ วา ปน ปานิยํ;

เทหิ ตฺวํ ปานิยํ ภนฺเต, ตสิตา ปานิยาย เม’’ติฯ – อิมํ คาถมาห;

[333] ตตฺถ นาภิชานามิ ภุตฺตํ วาติ เอวํ ทีฆมนฺตเร กาเล โภชนํ ภุตฺตํ วา ปานียํ ปีตํ วา นาภิชานามิ, น ภุตฺตํ น ปีตนฺติ อตฺโถฯ ตสิตาติ ปิปาสิตาฯ ปานิยายาติ ปานียตฺถาย อาหิณฺฑนฺติยา เม ปานียํ เทหิ, ภนฺเตติ โยชนาฯ

อิโต ปรํ –

[334]

‘‘อยํ สีโตทิกา คงฺคา, หิมวนฺตโต สนฺทติ;

ปิว เอตฺโต คเหตฺวาน, กิํ มํ ยาจสิ ปานิยํฯ

[335]

‘‘สจาหํ ภนฺเต คงฺคาย, สยํ คณฺหามิ ปานิยํ;

โลหิตํ เม ปริวตฺตติ, ตสฺมา ยาจามิ ปานิยํฯ

[336]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺสกมฺมวิปาเกน, คงฺคา เต โหติ โลหิตํฯ

[337]

‘‘ปุตฺโต เม อุตฺตโร นาม, สทฺโธ อาสิ อุปาสโก;

โส จ มยฺหํ อกามาย, สมณานํ ปเวจฺฉติฯ

[338]

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

ตมหํ ปริภาสามิ, มจฺเฉเรน อุปทฺทุตาฯ

[339]

‘‘ยํ ตฺวํ มยฺหํ อกามาย, สมณานํ ปเวจฺฉสิ;

จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํฯ

[340]

‘‘เอตํ เต ปรโลกสฺมิํ, โลหิตํ โหตุ อุตฺตร;

ตสฺสกมฺมวิปาเกน, คงฺคา เม โหติ โลหิต’’นฺติฯ –

อิมา เถรสฺส จ เปติยา จ วจนปฏิวจนคาถาฯ

[334] ตตฺถ หิมวนฺตโตติ มหโต หิมสฺส อตฺถิตาย ‘‘หิมวา’’ติ ลทฺธนามโต ปพฺพตราชโตฯ สนฺทตีติ ปวตฺตติฯ เอตฺโตติ อิโต มหาคงฺคาโตฯ กินฺติ กสฺมา มํ ยาจสิ ปานียํ, คงฺคานทิํ โอตริตฺวา ยถารุจิ ปิวาติ ทสฺเสติฯ

[335] โลหิตํ เม ปริวตฺตตีติ อุทกํ สนฺทมานํ มยฺหํ ปาปกมฺมผเลน โลหิตํ หุตฺวา ปริวตฺตติ ปริณมติ, ตาย คหิตมตฺตํ อุทกํ โลหิตํ ชายติฯ

[337-40] มยฺหํ อกามายาติ มม อนิจฺฉนฺติยาฯ ปเวจฺฉตีติ เทติฯ ปจฺจยนฺติ คิลานปจฺจยํฯ เอตนฺติ ยํ เอตํ จีวราทิกํ ปจฺจยชาตํ สมณานํ ปเวจฺฉสิ เทสิ, เอตํ เต ปรโลกสฺมิํ โลหิตํ โหตุ อุตฺตราติ อภิสปนวเสน กตํ ปาปกมฺมํ, ตสฺส วิปาเกนาติ โยชนาฯ

อถายสฺมา เรวโต ตํ เปติํ อุทฺทิสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปานียํ อทาสิ, ปิณฺฑาย จริตฺวา ภตฺตํ คเหตฺวา ภิกฺขูนมทาสิ, สงฺการกูฏาทิโต ปํสุกูลํ คเหตฺวา โธวิตฺวา ภิสิญฺจ จิมิลิกญฺจ กตฺวา ภิกฺขูนํ อทาสิ, เตน จสฺสา เปติยา ทิพฺพสมฺปตฺติโย อเหสุํฯ สา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตนา ลทฺธทิพฺพสมฺปตฺติํ เถรสฺส ทสฺเสสิฯ

เถโร ตํ ปวตฺติํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตานํ จตุนฺนํ ปริสานํ ปกาเสตฺวา ธมฺมกถํ กเถสิฯ เตน มหาชโน สญฺชาตสํเวโค วิคตมลมจฺเฉโร หุตฺวา ทานสีลาทิกุสลธมฺมาภิรโต อโหสีติฯ อิทํ ปน เปตวตฺถุ ทุติยสงฺคีติยํ สงฺคหํ อารุฬฺหนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อุตฺตรมาตุเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. สุตฺตเปตวตฺถุวณฺณนา

อหํ ปุเร ปพฺพชิตสฺส ภิกฺขุโนติ อิทํ สุตฺตเปตวตฺถุฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก อมฺหากํ สตฺถริ อนุปฺปนฺเนเยว สตฺตนฺนํ วสฺสสตานํ อุปริ อญฺญตโร ทารโก เอกํ ปจฺเจกพุทฺธํ อุปฏฺฐหิฯ ตสฺส มาตา ตสฺมิํ วยปฺปตฺเต ตสฺสตฺถาย สมานกุลโต อญฺญตรํ กุลธีตรํ อาเนสิฯ วิวาหทิวเสเยว จ โส กุมาโร สหาเยหิ สทฺธิํ นฺหายิตุํ คโต อหินา ทฏฺโฐ กาลมกาสิ, ‘‘ยกฺขคาเหนา’’ติปิ วทนฺติฯ โส ปจฺเจกพุทฺธสฺส อุปฏฺฐาเนน พหุํ กุสลกมฺมํ กตฺวา ฐิโตปิ ตสฺสา ทาริกาย ปฏิพทฺธจิตฺตตาย วิมานเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, มหิทฺธิโก ปน อโหสิ มหานุภาโวฯ

อถ โส ตํ ทาริกํ อตฺตโน วิมานํ เนตุกาโม ‘‘เกน นุ โข อุปาเยน เอสา ทิฏฺฐธมฺมเวทนียกมฺมํ กตฺวา มยา สทฺธิํ อิธ อภิรเมยฺยา’’ติ ตสฺสา ทิพฺพโภคสมฺปตฺติยา อนุภวนเหตุํ วีมํสนฺโต ปจฺเจกพุทฺธํ จีวรกมฺมํ กโรนฺตํ ทิสฺวา มนุสฺสรูเปน คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ‘‘กิํ, ภนฺเต, สุตฺตเกน อตฺโถ อตฺถี’’ติ อาหฯ ‘‘จีวรกมฺมํ กโรมิ, อุปาสกา’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, อสุกสฺมิํ ฐาเน สุตฺตภิกฺขํ จรถา’’ติ ตสฺสา ทาริกาย เคหํ ทสฺเสสิฯ ปจฺเจกพุทฺโธ ตตฺถ คนฺตฺวา ฆรทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ อถ สา ปจฺเจกพุทฺธํ ตตฺถ ฐิตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา ‘‘สุตฺตเกน เม อยฺโย อตฺถิโก’’ติ ญตฺวา เอกํ สุตฺตคุฬํ อทาสิฯ