เมนู

มา โข สูกรมุโข อหูติ อหํ วิย สูกรมุโข มา อโหสิเยวฯ สเจ ปน ตฺวํ มุขโร หุตฺวา วาจาย ปาปํ กเรยฺยาสิ, เอกํเสน สูกรมุโข ภเวยฺยาสิ, ตสฺมา มากาสิ มุขสา ปาปนฺติ ผลปฏิเสธนมุเขนปิ เหตุเมว ปฏิเสเธติฯ

อถายสฺมา นารโท ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต จตุปริสมชฺเฌ นิสินฺนสฺส สตฺถุโน ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ สตฺถา, ‘‘นารท, ปุพฺเพว มยา โส สตฺโถ ทิฏฺโฐ’’ติ วตฺวา อเนกาการโวการํ วจีทุจฺจริตสนฺนิสฺสิตํ อาทีนวํ, วจีสุจริตปฏิสํยุตฺตญฺจ อานิสํสํ ปกาเสนฺโต ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา สมฺปตฺตปริสาย สาตฺถิกา อโหสีติฯ

สูกรมุขเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปูติมุขเปตวตฺถุวณฺณนา

ทิพฺพํ สุภํ ธาเรสิ วณฺณธาตุนฺติ อิทํ สตฺถริ เวฬุวเน วิหรนฺเต กลนฺทกนิวาเป อญฺญตรํ ปูติมุขเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล ทฺเว กุลปุตฺตา ตสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา สีลาจารสมฺปนฺนา สลฺเลขวุตฺติโน อญฺญตรสฺมิํ คามกาวาเส สมคฺควาสํ วสิํสุฯ อถ อญฺญตโร ปาปชฺฌาสโย เปสุญฺญาภิรโต ภิกฺขุ เตสํ วสนฏฺฐานํ อุปคญฺฉิฯ เถรา เตน สทฺธิํ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา วสนฏฺฐานํ ทตฺวา ทุติยทิวเส ตํ คเหตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิํสุฯ มนุสฺสา เต ทิสฺวา เตสุ เถเรสุ อติวิย ปรมนิปจฺจการํ กตฺวา ยาคุภตฺตาทีหิ ปฏิมาเนสุํฯ โส วิหารํ ปวิสิตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘สุนฺทโร วตายํ โคจรคาโม, มนุสฺสา จ สทฺธา ปสนฺนา, ปณีตปณีตํ ปิณฺฑปาตํ เทนฺติ, อยญฺจ วิหาโร ฉายูทกสมฺปนฺโน, สกฺกา เม อิธ สุเขน วสิตุํฯ อิเมสุ ปน ภิกฺขูสุ อิธ วสนฺเตสุ มยฺหํ ผาสุวิหาโร น ภวิสฺสติ, อนฺเตวาสิกวาโส วิย ภวิสฺสติฯ หนฺทาหํ อิเม อญฺญมญฺญํ ภินฺทิตฺวา ยถา น ปุน อิธ วสิสฺสนฺติ, ตถา กริสฺสามี’’ติฯ

อเถกทิวสํ มหาเถเร ทฺวินฺนมฺปิ โอวาทํ ทตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ ปวิฏฺเฐ เปสุณิโก ภิกฺขุ โถกํ กาลํ วีตินาเมตฺวา มหาเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เถเรน ‘‘กิํ, อาวุโส, วิกาเล อาคโตสี’’ติ จ วุตฺเต, ‘‘อาม, ภนฺเต กิญฺจิ วตฺตพฺพํ อตฺถี’’ติ วตฺวา ‘‘กเถหิ, อาวุโส’’ติ เถเรน อนุญฺญาโต อาห – ‘‘เอโส, ภนฺเต, ตุมฺหากํ สหายกตฺเถโร สมฺมุขา มิตฺโต วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา ปรมฺมุขา สปตฺโต วิย อุปวทตี’’ติฯ ‘‘กิํ กเถตี’’ติ ปุจฺฉิโต ‘‘สุณาถ, ภนฺเต, ‘เอโส มหาเถโร สโฐ มายาวี กุหโก มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปตี’ติ ตุมฺหากํ อคุณํ กเถตี’’ติ อาหฯ ‘‘มา, อาวุโส, เอวํ ภณิ, น โส ภิกฺขุ เอวํ มํ อุปวทิสฺสติ, คิหิกาลโต ปฏฺฐาย มม สภาวํ ชานาติ ‘เปสโล กลฺยาณสีโล’’’ติฯ ‘‘สเจ, ภนฺเต, ตุมฺเห อตฺตโน วิสุทฺธจิตฺตตาย เอวํ จินฺเตถ, ตํ ตุมฺหากํเยว อนุจฺฉวิกํ, มยฺหํ ปน เตน สทฺธิํ เวรํ นตฺถิ, กสฺมา อหํ เตน อวุตฺตํ ‘วุตฺต’นฺติ วทามิฯ โหตุ, กาลนฺตเรน สยเมว ชานิสฺสถา’’ติ อาหฯ เถโรปิ ปุถุชฺชนภาวโทเสน ทฺเวฬฺหกจิตฺโต ‘‘เอวมฺปิ สิยา’’ติ สาสงฺกหทโย หุตฺวา โถกํ สิถิลวิสฺสาโส อโหสิฯ โส พาโล ปฐมํ มหาเถรํ ปริภินฺทิตฺวา อิตรมฺปิ เถนํ วุตฺตนเยเนว ปริภินฺทิฯ อถ เต อุโภปิ เถรา ทุติยทิวเส อญฺญมญฺญํ อนาลปิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตมาทาย อตฺตโน วสนฏฺฐาเนเยว ปริภุญฺชิตฺวา สามีจิมตฺตมฺปิ อกตฺวา ตํ ทิวสํ ตตฺเถว วสิตฺวา วิภาตาย จ รตฺติยา อญฺญมญฺญํ อนาโรเจตฺวาว ยถาผาสุกฏฺฐานํ อคมํสุฯ

เปสุณิกํ ปน ภิกฺขุํ ปริปุณฺณมโนรถํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐํ มนุสฺสา ทิสฺวา อาหํสุ – ‘‘ภนฺเต, เถรา กุหิํ คตา’’ติ? โส อาห – ‘‘สพฺพรตฺติํ อญฺญมญฺญํ กลหํ กตฺวา มยา ‘มา กลหํ กโรถ, สมคฺคา โหถ, กลโห นาม อนตฺถาวโห อายติทุกฺขุปฺปาทโก อกุสลสํวตฺตนิโก, ปุริมกาปิ กลเหน มหตา หิตา ปริภฏฺฐา’ติอาทีนิ วุจฺจมานาปิ มม วจนํ อนาทิยิตฺวา ปกฺกนฺตา’’ติฯ ตโต มนุสฺสา ‘‘เถรา ตาว คจฺฉนฺตุ, ตุมฺเห ปน อมฺหากํ อนุกมฺปาย อิเธว อนุกฺกณฺฐิตฺวา วสถา’’ติ ยาจิํสุฯ

โส ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ตตฺเถว วสนฺโต กติปาเหน จินฺเตสิ – ‘‘มยา สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ภิกฺขู อาวาสโลเภน ปริภินฺนา, พหุํ วต มยา ปาปกมฺมํ ปสุต’’นฺติ พลววิปฺปฏิสาราภิภูโต โสกเวเคน คิลาโน หุตฺวา นจิเรเนว กาลํ กตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติฯ

อิตเร ทฺเว สหายกตฺเถรา ชนปทจาริกํ จรนฺตา อญฺญตรสฺมิํ อาวาเส สมาคนฺตฺวา อญฺญมญฺญํ สมฺโมทิตฺวา เตน ภิกฺขุนา วุตฺตํ เภทวจนํ อญฺญมญฺญสฺส อาโรเจตฺวา ตสฺส อภูตภาวํ ญตฺวา สมคฺคา หุตฺวา อนุกฺกเมน ตเมว อาวาสํ ปจฺจาคมิํสุฯ มนุสฺสา ทฺเว เถเร ทิสฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา สญฺชาตโสมนสฺสา หุตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิํสุฯ เถรา จ ตตฺเถว วสนฺตา สปฺปายอาหารลาเภน สมาหิตจิตฺตา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิเรเนว อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ

เปสุณิโก ภิกฺขุ เอกํ พุทฺธนฺตรํ นิรเย ปจฺจิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหสฺส อวิทูเร ปูติมุขเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺส กาโย สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ, มุขโต ปน ปุฬวกา นิกฺขมิตฺวา อิโต จิโต จ มุขํ ขาทนฺติ, ตสฺส ทูรมฺปิ โอกาสํ ผริตฺวา ทุคฺคนฺธํ วายติฯ อถายสฺมา นารโท คิชฺฌกูฏปพฺพตา โอโรหนฺโต ตํ ทิสฺวา –

[7]

‘‘ทิพฺพํ สุภํ ธาเรสิ วณฺณธาตุํ, เวหายสํ ติฏฺฐสิ อนฺตลิกฺเข;

มุขญฺจ เต กิมโย ปูติคนฺธํ, ขาทนฺติ กิํ กมฺมมกาสิ ปุพฺเพ’’ติฯ –

อิมาย คาถาย กตกมฺมํ ปุจฺฉิฯ ตตฺถ ทิพฺพนฺติ ทิวิ ภวํ เทวตฺตภาวปริยาปนฺนํฯ อิธ ปน ทิพฺพํ วิยาติ ทิพฺพํฯ สุภนฺติ โสภนํ, สุนฺทรภาวํ วาฯ วณฺณธาตุนฺติ ฉวิวณฺณํฯ ธาเรสีติ วหสิ เวหายสํ ติฏฺฐสิ อนฺตลิกฺเขติ เวหายสสญฺญิเต อนฺตลิกฺเข ติฏฺฐสิฯ เกจิ ปน ‘‘วิหายสํ ติฏฺฐสิ อนฺตลิกฺเข’’ติ ปาฐํ วตฺวา วิหายสํ โอภาเสนฺโต อนฺตลิกฺเข ติฏฺฐสีติ วจนเสเสน อตฺถํ วทนฺติฯ ปูติคนฺธนฺติ กุณปคนฺธํ, ทุคฺคนฺธนฺติ อตฺโถฯ กิํ กมฺมมกาสิ ปุพฺเพติ ปรมทุคฺคนฺธํ เต มุขํ กิมโย ขาทนฺติ, กาโย จ สุวณฺณวณฺโณ, กีทิสํ นาม กมฺมํ เอวรูปสฺส อตฺตภาวสฺส การณภูตํ ปุพฺเพ ตฺวํ อกาสีติ ปุจฺฉิฯ

เอวํ เถเรน โส เปโต อตฺตนา กตกมฺมํ ปุฏฺโฐ ตมตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺโต –

[8]

‘‘สมโณ อหํ ปาโปติทุฏฺฐวาโจ, ตปสฺสิรูโป มุขสา อสญฺญโต;

ลทฺธา จ เม ตมสา วณฺณธาตุ, มุขญฺจ เม เปสุณิเยน ปูตี’’ติฯ –

คาถมาหฯ ตตฺถ สมโณ อหํ ปาโปติ อหํ ลามโก สมโณ ปาปภิกฺขุ อโหสิํฯ อติทุฏฺฐวาโจติ อติทุฏฺฐวจโน, ปเร อติกฺกมิตฺวา ลงฺฆิตฺวา วตฺตา, ปเรสํ คุณปริธํสกวจโนติ อตฺโถฯ ‘‘อติทุกฺขวาโจ’’ติ วา ปาโฐ, อติวิย ผรุสวจโน มุสาวาทเปสุญฺญาทิวจีทุจฺจริตนิรโตฯ ตปสฺสิรูโปติ สมณปติรูปโกฯ มุขสาติ มุเขนฯ ลทฺธาติ ปฏิลทฺธาฯ จ-กาโร สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ เมติ มยาฯ ตปสาติ พฺรหฺมจริเยนฯ เปสุณิเยนาติ ปิสุณวาจายฯ ปุตีติ ปูติคนฺธํฯ

เอวํ โส เปโต อตฺตนา กตกมฺมํ อาจิกฺขิตฺวา อิทานิ เถรสฺส โอวาทํ เทนฺโต –

[9]

‘‘ตยิทํ ตยา นารท สามํ ทิฏฺฐํ,

อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺยุํ;

มา เปสุณํ มา จ มุสา อภาณิ,

ยกฺโข ตุวํ โหหิสิ กามกามี’’ติฯ –

โอสานคาถมาหฯ ตตฺถ ตยิทนฺติ ตํ อิทํ มม รูปํฯ อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺยุนฺติ เย อนุกมฺปนสีลา การุณิกา ปรหิตปฏิปตฺติยํ กุสลา นิปุณา พุทฺธาทโย ยํ วเทยฺยุํ, ตเทว วทามีติ อธิปฺปาโยฯ อิทานิ ตํ โอวาทํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มา เปสุณํ มา จ มุสา อภาณิ, ยกฺโข ตุวํ โหหิสิ กามกามี’’ติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ – เปสุณํ ปิสุณวจนํ มุสา จ มา อภาณิ มา กเถหิฯ

ยทิ หิ ตฺวํ มุสาวาทํ ปิสุณวาจญฺจ ปหาย วาจาย สญฺญโต ภเวยฺยาสิ, ยกฺโข วา เทโว วา เทวญฺญตโร วา ตฺวํ ภวิสฺสสิ, กามํ กามิตพฺพํ อุฬารํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ ปฏิลภิตฺวา ตตฺถ กามนสีโล ยถาสุขํ อินฺทฺริยานํ ปริจรเณน อภิรมณสีโลติฯ

ตํ สุตฺวา เถโร ตโต ราชคหํ คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต สตฺถุ ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ สตฺถา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา สมฺปตฺตปริสาย สาตฺถิกา อโหสีติฯ

ปูติมุขเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปิฏฺฐธีตลิกเปตวตฺถุวณฺณนา

ยํ กิญฺจารมฺมณํ กตฺวาติ อิทํ สตฺถา สาวตฺถิยํ เชตวเน วิหรนฺโต อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน ทานํ อารพฺภ กเถสิฯ อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร คหปติโน ธีตุ ธีตาย ทาริกาย ธาติ ปิฏฺฐธีตลิกํ อทาสิ ‘‘อยํ เต ธีตา, อิมํ คเหตฺวา กีฬสฺสู’’ติฯ สา ตตฺถ ธีตุสญฺญํ อุปฺปาเทสิฯ อถสฺสา เอกทิวสํ ตํ คเหตฺวา กีฬนฺติยา ปมาเทน ปติตฺวา ภิชฺชิฯ ตโต ทาริกา ‘‘มม ธีตา มตา’’ติ ปโรทิฯ ตํ โรทนฺติํ โกจิปิ เคหชโน สญฺญาเปตุํ นาสกฺขิฯ ตสฺมิญฺจ สมเย สตฺถา อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน เคเห ปญฺญตฺเต อาสเน นิสินฺโน โหติ, มหาเสฏฺฐิ จ ภควโต สมีเป นิสินฺโน อโหสิฯ ธาติ ตํ ทาริกํ คเหตฺวา เสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ อคมาสิฯ เสฏฺฐิ ตํ ทิสฺวา ‘‘กิสฺสายํ ทาริกา โรทตี’’ติ อาหฯ ธาติ ตํ ปวตฺติํ เสฏฺฐิสฺส อาโรเจสิฯ เสฏฺฐิ ตํ ทาริกํ องฺเก นิสีทาเปตฺวา ‘‘ตว ธีตุทานํ ทสฺสามี’’ติ สญฺญาเปตฺวา สตฺถุ อาโรเจสิ – ‘‘ภนฺเต, มม นตฺตุธีตรํ ปิฏฺฐธีตลิกํ อุทฺทิสฺส ทานํ ทาตุกาโม, ตํ เม ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ สฺวาตนาย อธิวาเสถา’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ

อถ ภควา ทุติยทิวเส ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ เสฏฺฐิสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา อนุโมทนํ กโรนฺโต –

[10]

‘‘ยํ กิญฺจารมฺมณํ กตฺวา, ทชฺชา ทานํ อมจฺฉรี;

ปุพฺพเปเต จ อารพฺภ, อถ วา วตฺถุเทวตาฯ

[11]